بررسی ساختاری و محتوایی بایاتی‌های غنایی روستاهای حکیم‌آباد، قاسم‌آباد و صدرآباد شهرستان زرندیّه (استان مرکزی)

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 37، آبان 1401، صفحه 89-109   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1939717.1470

نویسندگان

اصغر شهبازی^{* 1}؛ محدثه انوری²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان استان چهارمحال و بختیاری، شهرکرد، ایران

²دانشجوی کارشناسی آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان استان چهارمحال و بختیاری، شهرکرد، ایران

چکیده

بایاتی‌ گونۀ غالب و رایج شعر تغزّلی مردم ترک‌زبان‌ است. بایاتی‌ها از مضامین متنوّعی (غنایی، اجتماعی، تاریخی و دینی) برخوردارند و به همین دلیل، در جشن‌ها و مراسم‌های مختلف خوانده می‌شوند. بایاتی‌ها همچنین آیینۀ باورها، آداب و رسوم، خلق و خو و آمال مردم ترک‌زبان‌اند و از این جهت نیز اهمیّت زیادی دارند. خوشبختانه در سال‌های اخیر و در پرتو توجه به ادبیات عامّه در مناطق مختلف کشور، دربارۀ بایاتی‌ها، به‌ویژه بایاتی‌های مردم آذربایجان، پژوهش‌های خوبی صورت گرفته است، اما بررسی دقیق نشان می‌دهد که دربارۀ بایاتی‌های سایر مناطق ترک‌زبان، از جمله شهرستان زرندیّه در استان مرکزی، پژوهش ویژه‌ای صورت نگرفته است و به همین دلیل در این مقاله، بایاتی‌های روستاهای حکیم‌آباد، قاسم‌آباد و صدرآباد شهرستان زرندیّه به شیوۀ میدانی جمع‌آوری و با روش تحلیل محتوا (رویکرد توصیفی- تحلیلی) نقد و بررسی شده‌اند. در این بررسی مشخص شده است که بیش از صد بایاتی با مضامین مختلف در این سه روستا وجود دارد، اما بیشترین بسامد را بایاتی‌های غنایی دارند. این بایاتی‎ها همچون بایاتی‌های آذربایجانی، چهار مصراعی و هجایی‌اند، اما چون در برخی از آن‌ها کمیّت هجاها رعایت نمی‌شود، درنگ و مکث در تنظیم آهنگ، نقش مهمّی دارد. در اغلب آن‌ها قافیه وجود دارد؛ همانند بسیاری از بایاتی‌های ترکی، مصراع‌های اول در حکم مقدمه‌اند و مضمون اصلی در مصراع‌های پایانی بیان شده است. بیشتر شاخص‌های شعر عامّه، از جمله سادگی لفظ و زبان، قلّت صناعات ادبی و مشخص‌نبودن سراینده را دارند و در مجموع با بایاتی‌های آذری تفاوت چندانی ندارند.

کلیدواژه‌ها

ادبیات عامّة ترکی؛ بایاتی؛ زرندیه؛ ساختار؛ محتوا

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگلیسی.pdf

مراجع

• اسرافیلی، حسین. (1387). «دوبیتی‌های آذری»، مجلۀ شعر، 15(6)، 16- 19.
• امیری، اسدالله. (1395). «بایاتی‌های روستای مرغئی»، مجلۀ آذربایجان ائل بیلیمی، 8(5)، 59- 60.
• باباپور، زین‌العابدین.(1371). تورکجه شعرین هجا وزنی، تهران: مؤلف.
• پرنده، رادبه. (1393). مفهوم‌بندی‌های فرهنگی- اجتماعی در اشعار بایاتی آذربایجان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال.
• ذوالفقاری، حسن. (1397). زبان و ادبیات عامّۀ ایران، چاپ سوم، تهران: سمت.
• روشن، حسین. (1353). «دوبیتی‌های آذربایجان»، مجلۀ نگین، 10(5)، 63- 63.
• سفیدگر شهانقی، حمید. (1381). «نگاهی گذرا به بایاتی‌های آذربایجان»، نشریۀ فرهنگ مردم، 1(2)، 32- 43.
• سومینا، م. (1387). «قبله‌گاه قبیله» (نگاهی به قالب بایاتی در ادبیات آذربایجان)، مجلۀ شعر، 15(6)، 20- 24.
• صدیقیان، حسین. (1389). بررسی باستان‌شناسی سفال‌های اسلامی محوطۀ مشکین‌تپۀ پرندک، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
• صرافی، علیرضا. (1395). «مقدمه»، مجلۀ آذربایجان ائل بیلیمی، 8(5)، 4-5.
• ضیا مجیدی، لیلا و امید طبیب‌زاده. (1390). «بررسی وزن اشعار عامیانه فارسی بر اساس نظریۀ وزنی»، مجلۀ ادب‌پژوهی، 5(2)، 59- 79.
• ضیامجیدی، لیلا. (1399). دو نوع وزن در اشعار ترکی شهریار: تحقیقی بر اساس نظریۀ وزنی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی امید طبیب‌زاده، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
• طوسی نصرآبادی، محمدرضا. (1394). «وزن در بایاتی‌های ترکی آذربایجانی»، مجلۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 5(2)، 149- 161.
• قرائی، حمید. (1395). «ساوه قوم شاهسئون لری ایچینده فال بایاتیلاری»، مجلۀ آذربایجان ائل بیلیمی، 8(5)، 61- 65.
• کمالی، علی. (1360). «تیلیم‌خان»، مجله وارلیق، 3(2)، 50 -58.
• کمالی، علی. (1362). «فولکلور پارچالاری»، مجلۀ وارلیق، 5(11-12)، 76 - 87.
• محمدزاده ‌صدیق، حسین و منیژه شیرمحمدی. (1388). عروض در شعر ترکی، تهران: تکدرخت.
• مرکزآمارایران. (1390). سالنامۀ آماری استان مرکزی، اراک: استانداری مرکزی.
• هیئت، جواد. (1374). ادبیات‌شناسی لیق، تهران: وارلیق.
• Namâzov, Q. (1986). Azarbâyejân ašiq sabati. Bâ