جستاری در وام‌واژه‌های ترکی در زبان محاوره‌ای شعر مشروطه

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 37، آبان 1401، صفحه 139-164   

نوع مقاله: مقالۀ مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1965260.1520

نویسنده

یعقوب نوروزی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ماکو، دانشگاه آزاد اسلامی، ماکو، ایران

چکیده

یکی از مهم‏ترین ویژگی‌های سبکی شعر عصر مشروطه را می‌‎توان مردمی‌شدن زبان شعر این دوره دانست. در این دوره، شعر هر چه بیشتر به زبان مردم نزدیک شد و واژگان محاوره‌ای و گفتاری بسیاری به زبان شعر راه یافت. درصد واژه‌های ترکی در زبان محاوره‌‏ای فارسی به سبب تعاملات گسترده بین زبان ترکی و فارسی، در مقایسه با زبان ادبی، بالاست و این نزدیکی زبان شعر به زبان محاوره، سبب نفوذ و رسوخ هر چه بیشتر لغات ترکی در شعر مشروطه شد که گرایش به کاربرد زبان محاوره‌ای داشت. بررسی شعر مشروطه از جهت ورود واژه‌های ترکی نشان می‌دهد که در این دوره، برخلاف دوره‏‌های قبل، بسامد واژه‌های ترکی که در زبان محاوره‌‎ای فارسی کاربرد داشته بر واژه‌های کهن ترکی رایج در متون نظم و نثر، فزونی می‌گیرد. اگر در گذشته واژه‌های کهن ترکی چون طغرا، یارغو، یَزَک و غیره کاربرد داشتند؛ در دورۀ مشروطه واژه‌های رایج در زبان زندۀ معاصر فارسی که ناشی از ارتباطات روزمرۀ زبان ترکی و فارسی است، بیشتر می‌شود و درصد واژه‌های ترکی بالاست. این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده است با بررسی کاربرد واژه‌های ترکی برگرفته از زبان محاوره‎ای فارسی در شعر چند شاعر دورۀ مشروطه، هم وام‎گیری از زبان ترکی در این دوره و هم ارتباط این وام‎گیری زبانی با محاوره‌گرایی زبان شعری شاعران مشروطه را آشکار می‌سازد. با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان گفت که حضور واژه‌های عامیانه ترکی در راستای عامه‌گرایی زبانی شعر مشروطه است.

کلیدواژه‌ها

وام‌واژه‌های ترکی؛ شعر مشروطه؛ زبان محاوره‎

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگلیسی.pdf

مراجع

• آکالین و دیگران.(2009). فرهنگ لغت ترکی، آنکارا: مؤسسه زبان ترک.
• ایرج میرزا .(1353). ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، به اهتمام محمد جعفر محجوب. چ سوم. تهران: گلشن
• بهار، محمدتقی.(1387). دیوان اشعار، تهران: نگاه.
• تاج بخش، اسماعیل و مهراب پور، فاطمه.(1395). «تأمّلی در واژه‎های ترکی دخیل نارایج در مثنوی معنوی»، نشریۀ پژوهش‎های زبان‎شناسی تطبیقی، 6( 12)، 107-125
• خلف تبریزی، محمدحسین.(1342). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی ابن‎سینا
• دلاویز، مسعود.(1395). «انعکاس ریشه‎های تمدن ایرانی در شعر عارف قزوینی»، مجلّۀ پژوهش‎های نقد ادبی و سبک‏شناسی، 7(2)، 125-150
• دهخدا، علی اکبر.(1361). دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران: تیراژه
• دهخدا، علی اکبر.(1377)، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران
• زارع شاهمرسی، پرویز.(1387). فرهنگ شاهمرسی، تبریز: اختر
• زمانی فراهانی، مجتبی.(1386). پول، ارز و بانکداری، چاپ سوم، تهران: انتشارات ترمه
• عابدی، محمود و قوامی، بدریه.(1396). «کلمات ترکی(ترکی مغولی و عثمانی) در غزلیات مولوی»، مجلّۀ آینه میراث، 15(1) ،30-11
• عارف قزوینی، میرزا ابوالقاسم.(1342). دیوان، چاپ اول،تهران: چاپخانۀ مشرقی
• عباسی مقدم، علیرضا.(1390). «ویژگی‎های سبکی شعر نسیم شمال»، مجلّۀ رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، 100 ، 53-50
• عمید، حسن.(1389). فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: اشجع
• فرخی یزدی، محمد.(1380). مجموعه اشعار، تدوین مهدی اخوت-م. ع. سپانلو، تهران: نگاه
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی.(1394). دستور خط فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
• کاشغری، محمود بن حسین.(1375). دیوان لغات‏الترک، ترجمه و تنظیم از دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• اشرف‏الدین حسینی.(1371). دیوان، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر
• معین،محمد.(1382). فرهنگ فارسی، چاپ هجدهم، تهران: امیرکبیر
• مولوی، جلال الدین محمد.(1376). کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع‎الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر
• مولوی، جلال الدین محمد. (1390). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا.نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: هرمس
• هادی، اسماعیل.(1389). لغت‎نامۀ جامع تیمولوژیک ترکی-فارسی «دیل دنیز»، تبریز: اختر