بررسی وجوه تشابه و تفاوت مقوله فضا در زبان شناسی و معماری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 13، دوره 16، شماره 64، دی 1401، صفحه 237-252   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1916743.2051

نویسندگان

مجید رفعتی¹؛ پرویز ضیاء شهابی^{* 2}؛ عباس مسعودی³؛ مالک حسینی⁴

¹دانشجوی دکتری ، گروه فلسفه‌ی هنر، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.

²استادیار گروه فلسفه‌ی هنر، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.

³استادیار، گروه هنر و معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی ، کرمان ، ایران.

⁴استادیار، گروه فلسفه‌ی هنر، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

چکیده

فضا، اگر چه معمولاً از آغاز قرن بیستم در کانون مباحثات معماری بوده است، اما هرگز مبنای نظریه های زبانشناختی و شعرشناختی قرار نگرفته و در نتیجه، شاعرانگی معماری نیز همچون زبانی فضامند به فهم و تجربه درنیامده است. از آنجا که ترکیب دانش ها در دوره معاصر، از اهمیت بالایی برخوردار است، می توان بین معماری و ادبیات، وجوه اشتراک فراوانی یافت.

این مقاله برمبنای روش توصیفی – تحلیلی، بدنبال این است تا مقوله فضا را در دو هنر معماری و ادبیات و برداشت های خاص آن مقایسه نماید و با تکیه بر نقدهای فلسفی شعر و گرایش های نوین زبان شناختی، وجوه تشابه و تفاوت بین معماری و ادبیات در مفهوم فضا را نقد و بررسی و تطبیق کند. از مهمترین یافته های این تحقیق می توان به این اشاره کرد که زبان هندسیِ معماری و بافت شهرهای سنتی با عناصر وجودی همچون دالان و هشتی و حیاط و ساباط و سایر فضاهای متباین مصداقی روشن از زبان اقامت و شعر فضاست. معماری و زبان، هردو واسطه ی مواجهه ی ما با جهان اند زیرا ما همواره درون معماری حضور داریم، همچنانکه همواره درون زبان حضور داریم. این شباهت، فضامندی هر دو را آشکار می کند. شعرِ فضا، تجربه پذیرکردن زبان است، پس ساخت فضایی آشکارکننده از یک سو و تجربه پذیر و تنبنیاد از سوی دیگر، چیزی است که شعر باید از معماری بیاموزد. اما آنچه معماری باید از شعر بیاموزد، در کار آوردنِ زبان معماری به گونه ای است که بیشتر از معماری باشد.

کلیدواژه‌ها

معماری؛ فضای شعر؛ زبانشناسی؛ شکل گرایی؛ فضای تنبنیاد

مراجع

آرنهایم، رودولف. 1382ش، پویه شناسی صور معماری، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندیف تهران: فرهنگستان هنر.

آندو، تادو. 1381ش، رخنه در محیط، شعرفضا، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران: فکر نو.

استیرلن، هانری. 1377ش، اصفهان شهر بهشت، ترجمه محمد ارجمند، تهران: فرزان روز.

ایگلتون، تری. 1368ش، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.

باطنی، محمدرضا. 1385ش، زبان و تفکر، چاپ هشتم، تهران: آگه.

بلوری بزاز، مونا و علیرضا مستغنی. 1398ش، فرمالیسم در معماری و نسبت آن با مفهوم فرم، صفه، شماره 87، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

پالاسما، یوهانی. 1389ش، چشمان پوست، معماری و ادراکات حسی، ترجمه رامین قدس، تهران: پرهام نقش.

پرتوی، پروین. 1392ش، پدیدارشناسی مکان،چاپ دوم، تهران: فرهنگستان هنر.

سوسور، فردینان. 1388ش، مبانی ساخت‌گرایی در زبان‌شناسی، ساخت‌گرایی و پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی، ترجمه کورش صفوی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. 1384ش، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: طرح نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1391ش، رستاخیز کلمات، چاپ سوم، تهران: سخن.

فورویاما، ماسائو. 1386ش، تادائوآندو، ترجمه آبتین گلکار، تهران: هنر معماری قرن.

کلارک، تیموتی. 1388ش، مارتین هایدگر، ترجمه پویا ایمانی، تهران: مرکز.

لودویک، رالف. 1387ش، راهنمای مطالعه‌ سنجش خرد ناب، ترجمه خسرو ناقد، تهران: مهراندیش.

مرلوپونتی، موریس. 1394ش، جهان ادراک، ترجمه فرزاد جابرالانصار، چاپ دوم، تهران: ققنوس.

مهدلیکو، اوا. 1394ش، در جستجوی تجربیات جدید بدن به واسطه فضا، اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 6، ترجمه مهرداد پارساف تهران: موسسه اطلاعات.

هایدگر، مارتین. 1393ش، ساختن باشیدن اندیشیدن، هرمنوتیک مدرن، بابک احمدی و دیگران، چاپ دهم، تهران: مرکز.

هایدگر، مارتین. 1392ش، سرآغاز کار هنری، ترجمه پرویز ضیا شهابی، چاپ پنجم، تهران: هرمس.

هایدگر، مارتین. 1389ش، شعر زبان و اندیشه رهایی، ترجمه عباس منوچهری، چاپ دوم، تهران: مولی.

 هایدگر، مارتین. 1384ش، نامه درباره‌ انسانگرایی، از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، چاپ چهارم، تهران: نی.

هایدگر، مارتین. 1388ش، هستی و زمان، سیاوش جمادی، چاپ سوم، تهران: ققنوس.

هیل، جاناتان. 1396ش، مرلوپونتی برای معماران، گلناز صالح کریمی، تهران: فکر نو.