تحلیل تطبیقی جنبش‌های اجتماعی کلاسیک و جدید در ایران

فصلنامه علمی گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی

دوره 1، شماره 4، بهمن 1401، صفحه 63-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

وحید ذوالفقاری^*

پژوهشگر پسادکتری

چکیده

رفتارهای جمعی و کنش‌های اجتماعی با الهام از تحولات تاریخ‌سازی مانند دو جنگ جهانی، ظهور جنبش‌های فاشیستی- کمونیستی، اضمحلال زیست‌جهان استعماری و تسریع فرآیندهای جهانی شدن، در قامت جنبش‌های اجتماعی ملی و فراملی رخ نمودند. متعاقب این دگردیسی‌های جهانی از یک طرف، و تجربه دو انقلاب در یک قرن، جنگ هشت ساله و جهانی شدن در ایران از سوی دیگر، ماهیت جامعه معاصر تغییر یافت. به بیان دیگر، از اوایل قرن بیستم، شکاف دولت- ملت و ملت- امپریالیسم، لایه‌های مختلفی از جنبش‌های اجتماعی به ویژه دانشجویی را به‌بار آورد که درصدد تأسیس جامعه مدنی و استقرار ساختار دموکراتیک بودند. در واقع، کنش‌های اجتماعی با نشستن بر کرسی رشادت و مدنیت، از سیاست‌زدگی و جناح‌گرایی حاکم بر مناسبات اجتماعی بریده و در تلاش برای رهایی از این امر سیاسی نامیمون است. طبق این فهم، پرسش اصلی نگاشته جاری این است که چگونه می‌توان جنبش‌های اجتماعی به‌ویژه دانشجویی در ایران را با الگوی تئوریک ملوچی- تورن تحلیل کرد؟ نگارنده با استخدام منطق جامعه‌شناسی تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی، بر این فرضیه تأکید دارد که ماهیت، شناسه‌ها و بسترهای متفاوت جنبش‌های اجتماعی در ایران آن را در تمایز با الگوی تحلیل ملوچی- تورن قرار می‌دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بسترپروردگی و زمان‌مندی جنبش‌های اجتماعی باعث می‌شود تا کنش‌های اجتماعی در ایران لزوماً در انطباق کامل با الگوی تحلیلی ملوچی- تورن نباشند.

کلیدواژه‌ها

کنش جمعی؛ جامعه مدنی؛ جنبش اجتماعی؛ جهانی شدن؛ ایران

مراجع