تبیین الگوی حاکم بر پیکره‌بندی فضایی خانه‌های دوره قاجار در دزفول با تأکید بر تئوری نحو فضا

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 59، شهریور 1402، صفحه 31-58   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ناصر قانعی فر¹؛ حسن رضائی^{* 2}؛ وحید احمدی²

¹دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²استادیار گروه معماری، واحد مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ، ایران

چکیده

نظام فضایی-کالبدی در سکونتگاه‌های انسانی بیانگر تعاملات اجتماعی، رفتارها و کنش‌های موجود در جامعه است و «معماری» با سازمان‌دهی و ارتباط میان فضاها، معنای نهفته در ساختار اجتماعی را آشکار می‌نماید. پژوهش حاضر با هدف تبیین ساختار اجتماعی خانه‌های تاریخی دزفول، به این پرسش پاسخ می‌دهد که: پیکره‌بندی فضایی خانه‌ها در دوره‌ی قاجار بیانگر چه الگویی است؟. دوره‌ی قاجار به دلیل حفظ پیوستگی در معنای «خانه» انتخاب شده و جامعه‌ی آماری شامل کلیه خانه‌‌های شهر دزفول طی آن دوره است. حجم نمونه شامل 10 خانه از میان خانه‌هایی بدون مداخلات و تغییرات کالبدی مؤثر، به روش نمونه‌‌گیری هدفمند تعیین گردید. روش تحقیق به‌صورت ترکیبی و به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی بر پایه‌ی استدلال منطقی می‌باشد. گردآوری اطلاعات نیز بر مبنای مشاهدات میدانی و با استناد به منابع و نقشه‌های معتبر بوده، همچنین استخراج و تحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزار A-Graph صورت گرفته است. خانه‌های مورد مطالعه بر حسب تعداد و محل قرارگیری حیاط به پنج گروه تقسیم‌بندی و تاثیر شاخص‌های «ارتباط، هم‌پیوندی، عمق و مرتبه نسبی» بر «تعاملات و محرمیت» ارزیابی می-شود. وجود «شوادان» در خانه‌های دزفول به عنوان جنبه‌ای جدید نسبت به سایر مطالعات نحو فضا می‌باشد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد در الگوی حاکم بر خانه‌های دوره‌ی قاجار، «حیاط» و «ایوان» دارای بالاترین ارزش تعاملات و کمترین میزان از محرمیت هستند و به عنوان نفوذپذیرترین فضاها قلمداد می‌شوند. نتایج پژوهش همچنین بیانگر یکپارچگی بالا در فضای شوادان بوده که این الگو همراه با حفظ محرمیت در ریزفضاهای آن است.

کلیدواژه‌ها

پیکره بندی فضایی؛ دوره قاجار؛ نحو فضا؛ دزفول

مراجع

References

Afshar Sistani, I. (1990). A View on Khuzestan. Boloor Publications. Tehran. (In Persian)

Ahari, Z., Aminijadid, S. (1993). Building Patterns of Houses in cities of Khuzestan Province. Building and Housing Research Center Publications. Tehran. (In Persian)

Alexander, C. (2010). The timless way of building, Translation by: Mehrdad Qayyoomi Bidhendi, Tehran, Rowzaneh Publications. (In Persian)

Alexander, C. (2014). The Nature of Order: An Essay on the Art of Building and the Nature of the Universe, Book 2: The Process of creating Life, part one: Structure-Preserving Transformations, Translation by: Syrusreza Sabri & Ali Akbari, Tehran, Parham Naghsh Publications. (In Persian)

Alitajer, S., Nojoumi, G. (2016). Privacy at home: Analysis of behavioral patterns in the spatial configuration of traditional and modern houses in the city of Hamedan based on the notion of space syntax. Frontiers of Architectural Research 5:341-352.

Bafna, S. (2003). Space Syntax: A Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques. Environment and Behavior 35:17-29.

Brown, F., Bellal, T. (2001). Comparative Analysis of M'zabite and Other Berber Domestic Spaces. In Proceedings of the 3rd International Space Syntax symposium, Atlanta, Georgia, 7-11 May 2001, p. 41.1-41.14.

Cooper marcus, C. (2003). The house as symbol of the self. Translated by: Aligholian, A., Khial, -(5), 84-119. (In Persian)

Dursun, P. (2007). Space Syntax in Architectural Design. In 6th International Space Syntax Symposium, İstanbul, Turkey, 12-15 June 2007, p. 56.1-56.12. ‏

Eliade, M. (1996). The Sacred and the Profane: the nature of religon, Translation by: Nasrallah Zangui, Tehran, Soroush Publications. (In Persian)

‏Gifford, R. (1997). Environmental psychology: Principles and practices. (2nd ed.). Allyn and Bacon Publications, Boston.

Gifford, R. (2014). Environmental psychology matters. Annual review of psychology 65:541-579.

Groat, L., Wang, D. (2015). Architectural Research Methods, Translation by: Alireza Eynifar, Tehran, University of Tehran Publications. (In Persian)

Heidari, A., Ghasemian Asl, A., Kiai, M. (2017). Analysis of spatial structure of traditional Iranian houses using spatial syntax method Case study: Comparison of Yazd, Kashan and Isfahan houses. Islamic Iranian City Studies, 7(28), 21-33. (In Persian)

Hillier, B. (1985). The nature of the artificial: the contingent and the necessary in spatial form in architecture. Geoforum 16 (2):163-178.

Hillier, B. (2007). Space is the Machine. Cambridge University Publications, London.

Hillier, B., Hanson, J. (1984). The social logic of space. Cambridge University Publications, New York.

Hillier, B., Vaughan, L. (2007). The City as One Thing. Progress in Planning 67(3):205-230.

Kamlipour, H., Memarian, G H., Faizi, M., Mousavian, S M F. (2012). Formal Classification & Spatial Configuration in Vernacular Housing: A Comparative Study on the Zoning of the Reception Area in Traditional Houses of Kerman Province. Housing and Rural Environment, 31(138), 3-16. (In Persian)

Khozaei, F., Hassan, S., Abdul Nasir, M., and Taheri, M. (2022). The development of residential spatial configuration for visual privacy in Iranian dwellings, a space syntax approach. International Journal of Building Pathology and Adaptation Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print.

Khuzestan Management and Planning Organization. 2020. Statistical yearbook of 2020 province Khuzestan. Available at Web site https://www.mpo-kz.ir/ (verified 24 June 2022).

Klarqvist, B. (1993). A space syntax glossary (Vol. 6). NA.

Lang, J. (2007). Creating architectural theory, Translation by: Alireza Eynifar, Tehran, University of Tehran Publications. (In Persian)

Latifi, M., Diba, D. (2020). Data Mining of the Spatial Structure of Qajar Native Housing; Case Study: Jangjouyan House of Isfahan. Naqshe jahan - Basic studies and New Technologies of Architecture and Planning, 10(3), 163-171. (In Persian with English Summary)

Lawson, B. (2012). The language of space, Translation by: Alireza Eynifar & Foad Karimian, Tehran, University of Tehran Publications. (In Persian)

Lee, J. H., Ostwald, M. J. (2020). Grammatical and Syntactical Approaches in Architecture: Emerging Research and Opportunities (Advances in Systems Analysis, Software Engineering, and High Performance Computing). IGI Global Publications, Pennsylvania.

Mazaheri, M., Dezhdar, O., Mousavi, S. (2018). Analyzing the role of yards in spatial structure of Iranian houses using space syntax. Hoviatshahr, 12(2), 97-108. (In Persian with English Summary)

Memarian, G H. (2002). Syntax of architectural space. Soffeh, 12(35), 75-83. (In Persian)

Memarian, G H. (2008). Transition in Architectural Theoretical Foundations. Soroush Danesh Publications. Tehran. (In Persian)

Memarian, G H. (2014). Architectural Design Basis. Naghmeh Nawandish Publications. Tehran. (In Persian)

Naima, G. (1997). Dezful, the city of bricks. National Cultural Heritage Organization Publications. Tehran. (In Persian)

Pourvahidi, P. (2020). Privacy cognition of spaces by agraph tools in temperate humid climatic region of Iran. International Journal of Architecture and Planning 8(1):241-261‏

Rahmane, A., Abbaoui, M. (2021). The Architectural Genotype Approach in Contemporary Housing (1995 to 2010): The Case Study of Setif, Algeria. Engineering, Technology & Applied Science Research 11(1):6810-6818.

Rappaport, A. (2003). Cultural origins of architecture. Translated by Alerasoul, S., Bank, A., Khial, -(8), 56-97. (In Persian)

Rapoport, A. (2013). pour une anthropologie de la maison, Translation by: Khosrow Afzalian, Mashhad, Kasra Publications. (In Persian)

Razjoo, M., Matin, M., Emamgholi, A. (2019). Analysis of the formation of social interactions in rural housing in temperate and humid climates using the method of space syntax in housing in the plains of Guilan. Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, 11(2), 371-396. (In Persian)

Shahbazi, M., Bemanian, M., and Lotfi, A. (2018). A Comparative Analysis of Spatial Configuration in Designing Residential Houses Using Space Syntax Method (Case Studies: Houses of Isfahan and Modern Architecture Styles). International Journal of Applied Arts Studies 3(1):21-40.

Steadman, P. (1983). Architectural morphology: an introduction to the geometry of building plans. Pion Publications Limited, London.

Van Nes, A., Yamu, C. (2021). Introduction to space syntax in urban studies. Springer Nature Publications. Cham.

Vaughan, L. (2007). The spatial syntax of urban segregation. Progress in Planning 67(3):199-294. ‏