رویکرد مقایسه‌ای؛ بررسی مفهوم ذکر از منظر ابوالحسن خرقانی و سید علی همدانی

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دوره 6، شماره 22، اسفند 1401، صفحه 118-148   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/rpcl.2023.699229

نویسندگان

منیره ملائی¹؛ محمد علی میر^{* 2}؛ ارسطو میرانی³

¹دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحدگرگان ، دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان، ایران(استاد راهنما و نویسنده مسئول).

³گروه الهیات و معارف اسلامی، گرایش ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان، گرگان، ایران.(استاد مشاور)

چکیده

عارفان یاد الهی را از منازل مهم سلوکِ عرفانی برای رسیدن به قرُب الهی می‌دانند. در این دیدگاه مفهوم ذکر عرفانی سید علی بن شهاب بن محمّد همدانی (714-786 ه.ق) از (عرفای اهل صحو و پیرو طریقت کبرویه) و شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی (425-352 ه.ق) از (عرفای اهل قبض و پیرو بایزید بسطامی) مورد مطالعه تطبیقی قرار داده‌ شده‌است. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم ذکر، شباهت و تفاوت‌، تبیین و تأثیر اذکار از منظر دو عارف مذکور است. با توجه به این‌که خرقانی و همدانی توجه و ابتکارات خاص در زمینه ذکر داشته‌اند. لذا ضروری دانسته شد که نظرات آن‌ها در این زمینه بررسی شود. از مطالعه تطبیقی مفهوم ذکر از نظر عرفای مورد بحث دانسته می‌شود که اینان چگونه توانسته‌اند با نگاه عاشقانه‌ یا تلفیق علم و عمل همراه با معرفت به مفهوم ذکر معنا دهند؛ بر اساس یافته‌‌های پژوهش، مهمترین شباهت در مفهوم ذکر از نظر این دو عارف این است که ذکر را یاد الهی و فراموشی خود و محو در ذات الهی ‌دانسته‌اند. آن‌ها در اذکار خود به آیات و روایات اهمیت ‌داده‌اند. مهمترین تفاوت آن‌ها در نگرش امی خرقانی و عالمانه همدانی و نوع اداکردن ذکر(جهری یا خفی)، بالاترین ذکر و زمان ذکر بوده‌است. ‌به همین دلیل به بررسی نظرات آن‌ها با توجه به نوع شناخت معرفتی در سلوک و ذکر الهی آن‌هاپرداخته‌ شده‌است. این پژوهش، با روش تحلیلی، اسنادی- توصیفی، با تأکید بر چارچوب نظری آثار منثور خرقانی و همدانی به صورت کتاب‌خانه‌ای و دیجیتالی به تبیین وجوه افتراق و اشتراک مبانی و پیامدهای ذکر در سلوک آن‌ها پرداخته شده‌است.       

کلیدواژه‌ها

ذکر؛ خَفی؛ قُرب؛ خَرقانی؛ همدانی

مراجع