سیمای تمثیلی یوسف(ع) در آیینه عرفان نزاری قهستانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jpll.2022.699345

نویسنده

مریم پرهیزکاری^*

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

چکیده

قصه حضرت یوسف، در دیوان نزاری قهستانی، مورد توجه خاص قرار گرفته است. مساله تحقیق این است که اجزا و شخصیت های این قصه چگونه به صورت تمثیلی در اشعار نزاری پردازش شده و از آن ها برای بیان اندیشه های عرفانی، دینی، فلسفی و اخلاقی شاعر استفاده گردیده است. مهمترین سوال تحقیق این است که نزاری چگونه و از چه تمثیل هایی برای تبیین قصه حضرت یوسف استفاده کرده و سیر این قصه در دیوان او چگونه تبیین شده است. کتاب «کشف الاسرار و عدة الابرار» اثر ابوالفضل میبدی و مقاله «اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف(ع) » پیشینه تحقیق می باشد. با توجه به این که داستان یوسف پیامبر که سرآمد تمام داستان ها می‌باشد و از زاویه عرفانی و تمثیلی مورد توجه خاص نزاری قرار گرفته، ضرورت انجام کار احساس می شود. هدف از این تحقیق شناخت جایگاه تمثیلیِ قصه حضرت یوسف در اشعار نزاری و تبیین اجزای این قصه در چهارچوب ادب عرفانی می باشد. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به انجام رسید، شیوه گردآوری بدین صورت است که تمام اجزا و شخصیت های قصه یوسف در غزلیات نزاری یادداشت برداری شد، سپس طبقه بندی گردید و در نهایت با توجه به مختصات رویکردِ تمثیلی، تجلی این قصه در چهارچوب ادب عرفانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های این مقاله نشان می دهد که نگاه نزاری به داستان یوسف، عرفانی بوده و تمام اجزا و شخصیت های داستان به طور تمثیلی مورد استفاده قرار گرفته اند.

کلیدواژه‌ها

نزاری قهستانی؛ غزلیات نزاری؛ یوسف پیامبر؛ تمثیل؛ عرفان و تصوف

مراجع

1. قرآن کریم
2. جامی، عبدالرحمان بن احمد (1340)، بهارستان جامی، به تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: کتاب فروشی مرکزی.
3. حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1375)، دیوان اشعار، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ هجدهم.
4. حسینی، زهرا، ریاحی زمین، زهرا (1389)، اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف (ع)، مجله بوستان ادب، شیراز، شماره 3.
5. حسینی کازرونی، سید احمد (1386)، تصوف و عرفان (سیری مختصر در ادبیات عرفانی یک هزار ساله فارسی)، تهران: انتشارات ارمغان.
6. ------------------- (1394): تمثیل و ادبیات تمثیلی، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، دوره 7، شماره 23.
7. حمیدی، سید جعفر، شامیان اکبر (1384)، سرچشمه تکوین و توسعه انواع تمثیل، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شماره 197.
8. رازی، نجم‌الدین (1374)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: انتشاران علمی و فرهنگی، چ یازدهم.
9. رضایی، جمال (1381)، بیرجندنامه، به اهتمام محمود رفیعی، تهران: انتشارات هیرمند.
10. رودکی سمرقندی (1373)، اشعار رودکی (گزینه سخن پارسی 2)، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی علی شاه، چ دهم.
11. سعدی، شیخ مصلح الدین (1375)، شرح بوستان، به کوشش محمد خزائلی، تهران: انتشارات جاویدان، چ دهم.
12. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1388)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات آگاه.
13. فتوحی، محمود (1384)، تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 12 و 13، شماره 49.
14. فصیح خوافی (1386)، مجمل فصیحی، با مقدمه، تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصر ابادی، تهران: انتشارات اساطیر.
15. عطار نیشابوری، شیخ فرید الدین (1371)، منطق الطیر (مقامات طیور)، به اهتمام سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ هشتم.
16. .................................................... (1361)، اسرارنامه، به تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات زوّار.
17. محقق، مهدی، سلامت آذر، رحیم (1389)، بررسی برخی از ویژگی‌های سبکی یا تصویرهای شاعرانه در غزلیات حکیم نزاری قهستانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال 3، شماره 3.
18. مستوفی، حمدالله (1362)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چ دوم.
19. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل (1375)، نواخوان بزم صاحبدلان (گزیده کشف الاسرار و عده الابرار)، گزینش و گزارش رضا انزابی نژاد، تهران: انتشارات جامی، چ دوم.
20. ……………………………. (1376)، کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر.
21. نزاری قهستانی، شمس الدین (1371)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد رفیعی با مقدمه مظاهر مصفا، تهران: انتشارات علمی.
22. ………………………………، (1385) مثنوی روز و شب، به تصحیح و مقدمه نصرالله پور جوادی، تهران: نشر نی.