مروری نظام‌مند بر مقالات منتشر شده در تحلیل اثر تغییرات اقلیمی و فرم‌شهرها

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 59، شهریور 1402، صفحه 1-30   

نوع مقاله: مروری

نویسندگان

علی ملک‌عباسی¹؛ شیرین طغیانی خوراسگانی^{* 2}؛ امیرحسین شبانی³؛ سروش مدبری⁴؛ دیوید ویانا⁵

¹دانشجوی دوره دکترای شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

²استادیار، گروه شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

³استادیار، گروه شهرسازی، واحد نجف‌‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

⁴دانشیار، دانشکده زمین‌شناسی، پردیس علوم، دانشگاه تهران.

⁵مرکز تحقیقات علوم و فناوری اطلاعات و معماری ، (ISTAR-IUL), ISCTE، موسسه دانشگاه لیسبون، پرتغال.

چکیده

طی چند دهه گذشته رشد فزایندة شهرها سبب تحولات گسترده‌ای در مناطق مختلف جهان شده است. به طوری که این روند در شهرهای صنعتی و کلان‌ شهرها با فراهم شدن امکانات رفاهی موجب گسترش ابعاد فیزیکی آنها شده و تبعات مختلفی را به همراه داشته است. یکی از اثرات مهم رشد فیزیکی شهرها تحول در فرم اولیه آنهاست که تأثیر مستقیم بر محیط اطراف خود دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل روند نظریه‌های متمرکز بر فرم شهرها و تغییرات اقلیمی، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از مرور نظام‌مند داده‌ها و خروجی ۳۹ منبع برگزیده از مجموع ۷۰۵ مقاله منتخب از پایگاه‌های داده Google Scholar ، Scopus، Web of Science و علم‌نت است که مشخص می‌کند کدام یک بر دیگری ارجحیت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پژوهش‌های صورت گرفته در زمینة فرم شهرها سابقة طولانی‌تری نسبت به تغییرات اقلیمی داشته اما این مطالعات همسو با تقابل این دو متغیر نبوده و هیچ برنامه‌ریزی‌ منسجمی در این خصوص صورت نگرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در نظریات مطرح شده، توسعه فیزیکی شهرها رابطه‌ای معکوس با اقلیم داشته، به مرور طی ۳۰ سال گذشته جدی‌تر ‌شده، و نظریات فرم شهری از ابتدا عاملی بازدارنده در تغییر فرم فیزیکی شهرها برای بهبود شرایط اقلیمی نبوده است. همچنین مشخص گردید که مهم‌ترین عوامل در بررسی اثرات متقابل تغییر فرم شهرها و تغییرات اقلیمی شامل شناخت موقعیت جغرافیایی، شکل و اندازه فیزیکی شهرها، فاصله شهرها از یکدیگر، فرایندها و چالشهای توسعه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

تغییرات اقلیمی؛ فرم شهر؛ فرایند توسعه؛ بازدارندگی

مراجع

منابع فارسی:

ابراهیمی، ع.، کیانی سلمی، ا.، (۱۳۹۷). ارزیابی تاثیر توسعه شهری و تغییرات پوشش اراضی بر دمای سطح زمین در شهر شهرکرد. نشریه سنجش از دور و GIS در مناطق طبیعی، شماره ۴.  

پورمحمدی، م.، صدرموسوی، م.، جمالی، س. (۱۳۹۰). واکاوی مکتب مورفولوژی شهری. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۲(۵)، ۱-۱۶.

رنجبرسعادت‌آبادی، ع.، علی‌اکبری‌بیدختی، ع.، صادقی‌حسینی، س.ع. (۱۳۸۴). آثار جزیره گرمایی و شهرنشینی روی وضع هوا و اقلیم محلی در کلان شهر تهران بر اساس داده‌های مهرآباد و ورامین. محیط شناسی، ۳۹ (۳۲)، ۵۹-۶۸.

شجاع، س.، پورجعفر، م.، طبیبیان، م.، (۱۳۹۸). فراتحلیل رابطه فرم شهر و انرژی: مروری بر رویکردها، روش‌ها، مقیاس‌ها، متغیرها. دانش شهرسازی ۵۴۱۲-۲۶۴۵. 

شکوئی، حسین (۱۳۷۸). شناخت و فلسفه جغرافیا. دانشگاه پیام نور.

شیخ ‌بیگلو، رعنا و محمدی، جمال. (۱۳۹۸). تحلیل عناصر اقلیمی باد و بارش با تأکید بر طراحی شهری مطالعه موردی شهر اصفهان. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، ۳۹ (۳)، ۶۱-۸۲

طیبی، امیر و غفاری، علی (۱۳۹۲). تکنیک های ریخت شناسی شهری در تهیه راهنمای طراحی شهری. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک ۸-۱.

عبدی، ک.، کامیابی، س.، زندمقدم، م‌ر.، (۱۴۰۰). بررسی نقش پوشش فضای سبز شهری بر تغییرات دمای سطح محیط‌های شهری (مطالعه موردی شهر ساری). نشریه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست دوره ۲۳ شماره ۲.

عظیمی، نورالدین، آزاده، سیدرضا و زارع‌ رودبزانی، ملیحه (۱۳۹۲). تحلیل جغرافیایی الگوهای شکل شهری در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، ۷(۲)، ۱۰۰-۸۹.

محمدرضایی، الهه، گلی، فریناز، سلطانی‌نیا، شاهرخ و موزون، مجید (۱۳۹۵). راهکارهای سهم بنا در کاهش پدیده جزایر گرمایی شهرها در اقلیم گرم و خشک. ششمین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.

محمودی، فرج الله (۱۳۸۶). ژئومورفولوژی اقلیمی. دانشگاه پیام نور.

مدنی‌پور، علی (۱۳۸۷)، طراحی فضاهای شهری: نگرش بر فرایندی اجتماعی – مکانی، نشریه پردازش و برنامه‌ریزی شهری، ۱۱۴۸۷۴۱۴.

References

Abdi, K., Kamyabi, S., Zandmoghadam, M.R. (2021). An investigation into the role of urban green spaces vegetation on the temperature changes trend of the urban environment area (case study Sari City). Journal of Scince and Technology of Environment. Series 23, No. 2. (In Persian)

Azimi, N., Azadeh, S., and Zare roudbzani, M.(2013). Analysis of geographical patterns of urban from in Iran. Seasonal scientific journal of urban studies. 7, 89-100 (In Persian).

Alberti, M., (2005). The effects of urban patterns on ecosystem function. Int. Reg. Sci. Rev. 28 (2), 168–192.

Boontre, A. (2011). Stability tests of urban physical form indicators: the case of European cities, Procedia Social and Behavioral Sciences 21 (2011) 336- 345.

Brandful Cobbinah, P., Osei Asibey, M., Opoku-Gyamfi, M., Peprah, C., (2019). Urban Planning and Climate Change in Ghana. Journal of urban management.

Broto, V. C., and Bulkeley, H., (2012). A survey of urban climate change experiments in 100 cities. SicenceDirect - Global Environmental Chnge. 23, 92-102.

Bulkeley, H., and Betsill, M. (2005). Rethinking Sustainable Cities: Multilevel Governance and the “Urban” Politics of Climate Change. Environmental Politics - Environ Polit. 14, 42–63. Available at Web site https://doi.org/10.1080/0964401042000310178

Bulkeley, H., Edwards, G., Fuller, S., (2014). Contesting climate justice in the city: examining politics and practice in urban climate changes experiments. Global Environemnt Change, Elsevier. 25.

Castan Broto, V., and Bulkeley, H., (2013). A survey of urban climate change experiments in 100 cities. Global Environmental Change :Human and Policy Dimensions. 23, 92–102. Available at Web site: https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2012.07.005

Cajot, S., Peter, M., Bahu, J. M., Koch, A., & Marechal, F. (2015). Energy Planning in the Urban Context: Challenges and Perspective. Energy Procedia, 78, 3366-3371

Comrie, A. C. (2000). Mapping a wind- modified urban heat Island in tucson, Arizona with comments on integrating to search and under graduate learning. Bulletin of the American Meterological society , 81: 2417-2431.

Conzen, M.R.G.(1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, Institute of British Geographers Puplication 27, London, George Philip

Ebrahimi, A., Kianisalami, E. (2019). Assessing the impact of urban expansion & land cover changes on land surface temperature in Shahrekord city. Journal of GIS in Natural Zones. No. 4. (In Persian)

Ellis, C. (2013). History of Cities and City Planning, Last accessed Sept. 20, 2013: http://www.art. net/~hopkins/Don/simcity/manual/history.html.

Eslamian, S., Safavi, H.R., Gohari, A., Sajjadi, M., Raghibi, V., and Zareian, M.J., (2017). Cliamte change impacts on some hydrological variables in the Zayandeh-rud river basin. Springer International Publishing, Iran.

Fallmann, J., Emeis, S., (2020). How to Bring Urban and Global Climate Studies together with Urban Planning and Architecture?. Development in the Built Environment.

Ford, A., Barr, S., Dawson, R., Virgo, J., Batty, M., Hall, J., (2019). A Multi-Scale Urban Integrated Assessment Framework for Climate Change Studies: A Flooding Application. Computers, Environment and Urban System.

Gauthier , P., and Gilliland, J. (2006) Mapping Urban Morphology: a classificathion scheme for interpreting contributions to the study of urban from. Urban Morphology, 10(1), 41-  50

Grimm, N.B., Faeth, S.H., Golubiewski, N.E., Redman, C.L., Wu, J., Bai, X., et al., (2008). Global change and the ecology of cities. Science 319 (5864), .756–760

Hamin, E., and Gurran, N., (2009). Urban form and climate change: Balancing adaptation and mitigation in the U.S. and Australia. Habitat International. 33, 238–245. Available at Web site     https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2008.10.005.

Hanzl, M., Osmond, P., (2020) Urban Form and Climate Change Planning: on the Normative Framework for Urban Design. Journal Urban Morphology online. Viewpoints, Vol 24.2.

Huang, J., Jones, P., Zhang, A., Peng, R., Li, X., Chan, P., (2020). Urban Building Energy and Climate (UrBEC) Simulation: Example Application and Field Evaluation in Sai Ying Pun, Hong Kong. Energy and Building.

Jenks, M. and N. Dempsey. (eds.) (2005). Future Forms and Design for Sustainable Cities. Architectural Press, Elsevier, Amsterdam. P: 444.

Jones , A.N., and  Larkham, P.J. (1991). A Glossary of Urban From. Historical Geography Research Series no.26, Norwich, Geo books.

Larkham, P.J.; (1998), Urban Morphology and Typology in the United Kingdom, in Petruccioli, Attilio(ed) (1998); Typological Process and design theory, Agha Khan program for Islamic architecture, conference proceeding, Cambridge, Massachusetts.

Lenzholzer, S., Gorsjens, G., Brown, R., Tavares, S., Vanos, J., Kim, Y., Lee, K. (2020). Awareness of urban climate adaptation strategies an international overview. Urban Climate. Elsevier. 34.

Lynch, K. (1384). Theory of Good City Form. University of Tehran publication. 3^rd edition.  

Madani­pour, A., (1378). Design of Urban Space: An Inquiry into a Socio- Spatial Process. Pardazesh va barnamehrizi Shahri. Tehran (In Persian).

Mahmoudi, F., (2007). Climotology Geomorphology. Payam Noor University (In Persian).

Marschutz, B., Bremer, S., Runhaar, H., Hegger, D., Mees, H., Vervoort, J., Wardekker, A., (2020). Local narratives of change as an entry point for building urban climate resilience. Climate Risk Management.

Mohamadrezaei, A., Goli, F., Soultaninia, Sh., and Mozoon, M., (2016). Share Building method in mitigation of urban hit Island at hot and arid climate. international conference of sustainability and urban construction (In Persian).

Moudon, A.V., (1998). The changing Morphology of suburban neighborhoods In: Attilio Petruccioli (ed.) Typological process and design theory. Agha Khan program for Islamic Architecture. Conference proceedings,Cambridg. Massachusetts.

Muller, N., Kuttler, W., Barlag, A.-B., (2014). Counteracting urban climate change: adaptation measures and their effect on thermal comfort. Theor. Appl. Climatol. 115 (1–2), 243–257. https://doi.org/10.1007/s00704-013-0890-4.

Narcizo de Lima, G., Orlando Magna Rueda, V., (2018). The urban growth of the metropolitan area of São Paulo and its impact on the climate. Weather climate extremes. 

NASA, 2020. Climate and Weather. Available at Web site: https://www.nasa.gov/mission_pages/noaa-n/climate/climate_weather.html

Norberg & Schulz , C. (1979). Khan Heidegger and the language of Architecture, 47ـ28. Opposition,18 fall , The MIT Press, Cambridge, pp

Palme, M., Clemente, C., and Isalgue, A., (2015). Climate Change And Urban Form: Simulation Studies In Temperate Climate.

Perera, A.T.D., Javanroodi, K., Nik, V. (2020). Climate resilient interconnected infrastructure: Co-optimization of energy system and urban morphology. Applied Energy. Elsevier. 116430.

Portnov, B., and Paz, S., (2008). Climate Change and Urbanization in Arid Regions. Annals of Arid Zone. 47, 1–15.

Pour Mohammadi, M., Sadr Mousa, M., and Jamali, S., (2011). Analysis of Theories on Urban Morphology. Geographical Reseach of Arid Area. 2 (5). 1-16. (In Persian).

Ranjjbar Saadat abadi, A., Ali Akbari biddokhti, A., and Sadeghi hoseini, S., (2005). Urban hit Island and urbanization effects on local climate in Tehran based on climate datas of Mehrabad and Vaaramin. Mohitshenasi. 39 (32), 59068 (In Persian).

Rosenzweig, C., Solecki W.D., Stephen A., (2011). Climate change and Cities, first assessment report of the urban climate change research network; Cambridge University Press. 

Scheer, B.C. (2002); The radial street as a time-line, A study of the transformation of elastic, tissues, In Stalinkor, K and Scheer, BC (eds.), suburban from, an international perspective, New York and London, Rutledge.

Schwarz, N. (2010). Urban form revisited—Selecting indicators for characterizing European cities. Landscape and Urban Planning 96 (2010) 29 – 47.

Sendich. E, (2006). Planning and urban design standard, JOHN WILEY & SONS, INC. V (1), P: 484.

Sheykhbeyglou, R., and Mohamadi, J., (2010). Analysis of climate factors such as wind and Rain based on urban design, case study of Isfahan city. Geography and Environement planning. 39 (3). 61-82 (In Persian).

Shoja, S., PourJafar, M., Tabibian, M. (1398). Meta-analysis of the relationship between Urban Form and Energy: A review of approaches, methods, scales and variables. Danish Shahrsazi, 5412-2645.     

Shokouei, H., (2008). Study and Philosophy of Geography. Payam Nour University (In Persian). 

Solecki, W., and Marcotullio, P., (2013). Climate Change and Urban Biodiversity Vulnerability. Cities and Biodiversity Outlook: Urbanization, Biodiversity and Ecosystem Services: Challenges and Opportunities. 85–504. Available at Web site: https://doi.org/10.1007/978-94-007-7088-1_25.

Spennemann, D., and Graham, K., (2007). The importance of heritage preservation in natural disaster situations. International Journal of Risk Assessment and Management - Int J Risk Assess Manag. 7. Available at Web site: https://doi.org/10.1504/IJRAM.2007.014670.

Tayebi, A., and Ghafari, A., (2013). Urban Morphology technics in providing the urban. design guidence. 8-1 (In Persian).

Trajer, A., Sebestyen, V., Domokos, E., Abonyi, J. (2022). Indicator for climate change-driven urban health impact assessment. Journal of Environemt Management. Elsevier. 116165.   

Van der Heijden, J., (2019). Studying Urban Climate Governance: Where to Being, What to Look for, and How to Make a Meaningful Contribution to Scholarship and Practice. Earth System Governance.

Yang, P. P.-J., & Yan, J. (2016). Modeling Urban Design with Energy Performance. Energy Procedia, 88, 3-8.

Ye, B., Jiang, J., Liu, J., Zheng, Y.,  Zhou, N. (2021). Research on Quantitative Assessment of Climate Change Risk at an Urban Scale: Review of Recent Progress and Outlook of Future Direction. Renewable and Sustainable Energy Reviews.