‌‌‌‌گذری برخلاقیت های پداگوژیکی و روان شناختی مولوی در مثنوی

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، اسفند 1401، صفحه 179-218   

نوع مقاله: مروری

نویسنده

محمد مهدی شریعت باقری

استادیار گروه روان‌شناسی بالینی - تربیتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

زمینه : کتاب تعلیمی مثنوی معنوی، سرشاراز نکات تربیتی ، پداگوژیکی و روان شناختی است که در پژوهش حاضر به چند مورد از آن ها پرداخته شده است .
هدف : پژوهش حاضر با هدف یافتن و استخراج پاسخ های خلاقانه مولوی به پنج سوال اساسی از خلال اشعار ایشان در مثنوی معنوی بود.
روش: پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی و با روش اسنادی و کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل اشعار مثنوی معنوی با رویکرد توصیفی- تفسیری است. سئوالات مورد نظر در خصوص سرشت انسان ، جلوگیری از گسترش خطا و لغزش متربی ، تاثیر انگیزه ها در ظهور رفتار، کارآمدترین روش تعلیم و تربیت و نظریه تضاد در تعلیم و تربیت مطرح شده است.
یافته ها : نتایج پژوهش حکایت از خوب بودن سرشت ِ تمامی انسان ها و عاریتی(عارضی) بودن بدی به علت تعلیم و تربیت و محیط بد، مراقبت از خطاها و لغزش ها در راستای ملکه نشدن آن ، توجه به انگیزه های درونی شاگردان از راه تحریک ، اصلاح ، تقویت و رشد انگیزه های درونی آنان ، کارآمدترین روش تعلیم و تربیت همانا تحقیق و توجه به فرآیند پژوهش محوری شاگردان و روی آوری به تفکرخلاق از طریق شناخت هر ضدی با ضدِخودش از راهکارهای خلاقانه وی در بیش از هفت قرن پیش است.
نتایج : علاوه بر پاسخ به سئوالات فوق الذکر ، در سوال پنجم پژوهش، ارائه نمونه هایی از ظرایف تربیتی و پداگوژیکی ، شواهدی است مبنی بر تایید نظریات مولوی درامر تعلیم و تربیت که در انتهای مقاله به آن ها اشاره شده است.
کلمات کلیدی: خلاقیت ، پداگوژی ،سرشت،انگیزه ،تحقیق

کلیدواژه‌ها

"خلاقیت"؛ "پداگوژی"؛ "سرشت"؛ "انگیزه"؛ "تحقیق"

مراجع

آل عصفور، محمد.( 1385). انسان کامل و انسان شناسی مولانا. کاوش نامه. 7(12)، 127-95.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1397). چهار مرغ نفسانیت در داستان حضرت ابراهیم (ع). برنامه تلویزیونی معرفت.تاریخ پخش 9/3/97.

اسحاق امینی، محمد .(1382).  سرشت انسان نیکی یا بدی از دیدگاه اسلام . پایان نامه دانشکده الهیات و معارف اسلامی. دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

امین فر، مرتضی.(1374). طبیعت و سرشت انسان در تعلیم و تربیت، حضور، 11، 194-206.

بخشی، اختیار.(1376). تأثیرپذیری مولوی از قصه‌های قرآن در داستان روستایی و شهری در مثنوی، فصلنامه پژوهش‌های ادبی. 16،تابستان،2-31.

برزگر بفروئی، مهدی؛ ملایی بهرامی، یعقوب و برزگر بفرویی، کاظم.(1394). مبانی فطری اخلاق در نهج البلاغه و اصول تربیتی مبتنی بر آن، دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی،تهران https://civilica.com/doc/394604  

تریگ، راجر.(1999). دیدگاه‌هایی درباره سرشت آدمی (رویکردی تاریخی)، جمعی از مترجمین سال 1382. ویراستار بهاء‌الدین خرمشاهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جعفری، محمد تقی.(۱۳۴۹). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال الدین محمد بلخی. تهران: شرکت سهامی انتشار.

جهان دیده کودهی، سینا.(1392). ساختار و ساختآفرینی تمثیل در مثنوی معنوی. 92(1). 105-128.

خسروی، حسین، پورشافعی، هادی، طاهر پور، فاطمه. (1399). نقش سرمایه روان‌شناختی در رفتارنوآورانه، با میانجیگری نشاط کاری معلمان ابتدایی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9 (4) ،193 – 216 .

خوشابی،کتایون. (1388).سرشت.تهران: قطره.

رابرت‌ایی، اسلاوین.(2006). روان‌شناسی تربیتی، ترجمه یحیی سیدمحمدی،1385، چاپ اول، تهران: روان.  

رمضانی، خسرو.(1396). روان‌شناسی تربیتی و کاربردهای آن ،چاپ هفتم،تهران: فاطمیه.

راهبر ، علی . امام جمعه، سیدمحمدرضا . عصاره، علیرضا و حسینی دهشیری، افضل السادات. (1401). تبیین عناصر برنامه درسی خلاقیت محور برای آموزش دانشجو معلمان (سنتز پژوهی)، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 10(4)، بهار 14001 ، 25-48.

زرین کوب، عبدالحسین.(1368). با کاروان حلّه، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین.(1374) .سرّنی. جلد اول، تهران: علمی.

زمانی، کریم. (1385). میناگرعشق: شرح موضوعی مثنوی، تهران. نشرنی.

زمانی، کریم. (1375). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول، چاپ  چهارم. تهران. اطلاعات.

زمانی، کریم. (1377). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر دوم، چاپ  چهارم.تهران. اطلاعات.

زمانی، کریم. (1378). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر سوم، چاپ سوم. تهران. اطلاعات.

زمانی، کریم. (1375). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر چهارم ، چاپ اول.تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. (1376). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر پنجم، تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. (1378). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر ششم،چاپ دوم. تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. (1386). متن کامل مثنوی معنوی، همراه با بیان مقاصد ابیات، چاپ سوم، تهران: نامک.

مرضیه، شوشتری. (1393). بررسی خلاقیت تربیتی مولانا درتفسیرعرفانی قصّه قرآنی حضرت نوح (ع)، فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، 10(31)، بهار 93،-125.

فاضلی، علی و بخشی، بختیار. (1387). رویکرد مخاطب ‌مدار مولوی و نقش آن در تکوین قصه‌های هزل‌گونة مثنوی، مطالعات عرفانی دانشکدة علوم انسانی دانشگاه کاشان، شمارة هشتم. پاییز و زمستان 87.

فولادی، محمد.(1378). تحقیق و تقلید از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی. پژوهش های فلسفی-کلامی، 1(2)، شماره پیاپی 2 ، 117-135.

قنبری،بخشعلی.(1388). خاستگاه اطوار و سرشت انسان در مثنوی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره پانزدهم، زمستان 1388 :49-74.

کاردان، محمد علی.(1337). کرشن اشتاینر و نظریه تربیتی او، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تیر 37، سال پنجم - شماره 4 .  37 -41 .

کتابی،احمد.(1394). از دریای معارف مولانا: حاوی هشت مقاله در باره مولانا جلال الدین محمد بلخی و مثنوی معنوی.تهران:اطلاعات.

کردی، عبدالرضا.(1375). فرایند انسان سازی در تعلیم و تربیت.تهران: دیبا.

لطف‌آبادی، حسین.(1393). روش‌شناسی پژوهش در روان‌شناسی و علوم تربیتی،تهران: نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

لطفی، مژگان و امینی،مهدی.(1398). نقش ویژگی‌های سرشتی و منشی شخصیت در پیش بینی توانایی تنظیم هیجان بیماران مبتلا به اختلالات هیجانی. مجله طب نظامی، 12(5)،آذر و دی. 490-498.

معراجی، علی اصغر. (1382). سیر کمال انسانی در مثنوی مولوی، پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته ادبیات. دانشگاه تهران.

میرباقری فرد، علی اصغر. رئیسی، احسان و بیات، مهرنوش. (1397). آسیب‌شناسی مقاله‌های مثنوی‌پژوهی از نظر توجه به مشرب عرفانی مولوی. متن شناسی ادب فارسی, 10(3), 17-34.      doi:10.22108/rpll.2018.104113.1108        

نافلی شهرستانی، مریم وآقا حسینی،حسین.(1400). تحلیل محتوا و ساختار در تأویلهای مثنوی معنوی. فصلنامه علمی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. 60، بهار، 97-126.

نظری ، ماه.(1393). نقش تمثیل در داستان‌های مثنوی معنوی. فنون ادبی. 6(2)، پیاپی1، پاییز و زمستان. 133-146.

نوروزی، حمید. (1386). سرشت انسان؛ خیر یا شر؟. مجله پرسمان، شماره 58 .

نوشمند، محمدرضا.(۱۳۸۹). نوشته‌های محمدرضا نوشمند در باره زبان و ادبیات، خر برفت و خر برفت و خر برفت».وبلاگ Zabanadabi تاریخ بیست و ششم آبان.

وفایی فرد، زهره وکزازی، میرجلال الدین. (1396). تحلیل دنیامداری در مثنوی مولوی، متن‌شناسی ادب فارسی، 9(3)، (پیاپی 35)، 62-49.

همایی، جلال الدین.(1376). مولوی نامه، ج2. تهران. نشر هما.

همتی فارسانی. (۲۵ مهر ۱۳۹۵). اصول تعلیم و تربیت از دیدگاه مولانا، وبلاگ hematifarsani.blog.ir 

یوسفی، حمید رضا و نوئی، ابراهیم.(1397). اندیشه‌ها مولوی در آینه نگاه معاصر(مقالاتی از نویسندگان مختلف).تهران: پگاه روزگار نو