مقایسه اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌ پذیر

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 15، شماره 59، آذر 1401، صفحه 199-220   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2023.1975835.2814

نویسندگان

نازیلا مزروعی¹؛ مرضیه علیوند وفا^{* 2}؛ نعیمه محب³

¹دانشجوی دکتری تخصصی روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²استادیار روانشناسی گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی‌وتربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استادیار، گروه روانشناسی بالینی، دانشگده پزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر تعیین میزان تفاوت اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌‌پذیر بود. جامعه آماری کلیه مادران دانش‌آموزان کم‌ توان ذهنی آموزش پذیر بودند که کودکانشان در سال تحصیلی 1400-1399 در مدارس ابتدایی استثنایی شهر تبریز مشغول تحصیل بودند. در فرآیند نمونه گیری، 48 نفر نمونه در 3 گروه آزمایش با1 گروه کنترل (12 نفر در هر گروه) به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده و به روش جایگزینی تصادفی در گروه ها قرار داده شدند. به منظور گردآوری داده‌ها، از مقیاس کیفیت رابطه ادراک شده فلچر (2002) استفاده شد. نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان داد که آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، گشتالت و رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌پذیر اثربخش است. بر اساس یافته‌ها و در تحلیل اختصاصی تر مداخلات، بین اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌‌پذیر تفاوت معنی‌دار مشاهده شد؛ به طوری که در مقایسه، بیشترین تاثیر مربوط به مداخله ذهن آگاهی، سپس گشتالت و رویکرد معنوی – مذهبی بود. براساس نتایج بدست آمده، آموزش‌های گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور می‌توانند به عنوان مداخلات تکمیلی جهت کاهش و بهبود کیفیت رابطه زناشویی مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی به کار روند.

کلیدواژه‌ها

ذهن‌آگاهی؛ گشتالت؛ رویکردمعنوی-مذهبی‌اسلام‌محور؛ کیفیت‌رابطه‌زناشویی‌ادراک‌شده

مراجع

ابراهیمی، لقمان؛ مقدم‌آجری، رقیه و موسوی، سیدجمال (1398). نقش باورهای ارتباطی و بینش شناختی در کیفیت روابط زناشویی زنان متقاضی از طلاق. پنجمین کنفرانس ملی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12.

اشرفی، سیدصابر (1399). نقش رابطه‌ای کیفیت روابط در ارتباط بین صمیمیت زناشویی با سازگاری زناشویی، هفتمین همایش ملی مطالعات و محققان نوین در حوزه علوم تربیتی روانشناسی و مشاوران ایران.

آذری، زهرا؛ امینی‌فش، سجاد؛ مظفری، محمد و امیدوار، بنفشه (1400). اثربخشی آموزش مهارت های زندگی مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهزیستی روانشناختی و نگرش والدین کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر، مجله سلامت اجتماعی. 9(1)، 82-90.

بساک‌نژاد، سودابه؛ بدری علی کردی، علیرضا و مهرابی‌زاده هنرمند، مهناز. (1398). اثربخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر تکانشگری و حساسیت اضطرابی در دانشجویان مبتلا به زخم گوارشی. دانشگاه علوم پزشکی سبزوار (اسرار). 26(4)، 459- 453.

بستام، جمشید (1399). رابطه باورهای مذهبی و عزت نفس با احساس گناه دانش­آموزان. چهارمین همایش ملی روانشناسی و علوم رفتاری دانشگاه پیام نور. تعداد صفحات 5.

تجلی، فاطمه؛ جاویدی، حجت‌اله، مهریار، امیرهوشنگ و میرجعفری، سیداحمد (1398). نقش پیش‌بینی کنندگی افسردگی، اضطراب، تنیدگی و شیوه‌های فرزندپروری مادران در رفتارهای نافرمانی مقابله‌ای و سلوک فرزندانشان. مطالعات روان‌شناختی، 15(3)، 173- 159.

حبیب‌وند، علی‌مراد (1387). رابطه جهت‌گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی، روانشناسی و دین؛ 1(3)، 79-107.

حسنی، سارا؛ مهدی‌نژاد، سیدابوالقاسم و خدابخش پیرکلانی، روشنک. (1399). مقایسه اثربخشی مواجه- ذهن آگاهی و ذهن آگاهی- مواجهه به صورت تلفیقی بر اختلال وسواس زنان شهر اراک. مجله علوم رونشناختی. 19(86)، 145- 137.

حسین‌پور، حسین؛ اکبری، مهدی؛ حسنی، جعفر و زرگر، فاطمه (1399). اثربخشی دارودرمانی ترکیب شده با درمان کوتاه مدت ذهن آگاهی در کاهش ناتوانی ناشی از میگرن و بهبود کیفیت خواب. علوم اعصاب شفای خاتم. 8(2)، 28-18.

پورتنکابنی، حسین‌ (1399). تربیت معنوی و بایسته‌های معنویت‌گرایی در بینش، منش و کنش رضوی (ع). دو فصلنامه علمی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام (دانشگاه امام صادق (ع)). 8(14)، 71-53.

شفیع‌آبادی، عبداله و ناصری، غلامرضا. (1392). نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی. تهران مرکز نشر دانشگاهی.

صادقیان، عفت؛ محمدی، زهرا و شمسایی، فرشید (1396). ارتباط استرس با الگوهای ارتباطی مادران کودکان عقب مانده ذهنی آموزش‌پذیر. مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان. 25(3)، 86-76.

عطادخت، اکبر؛ دانشور، سمیه؛ فتحی گیلارلو، مهناز و سلیمانی، اسماعیل (1394). پروفایل آشفتگی روانشناختی مادران و افسردگی، اضطراب و استرس نوجوانان شهر اردبیل. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 14(7)، 560-549.

علی‌اکبرزاده آرانی، زهرا؛ خاری آرائی، مجید؛ حاج باقری، علی و علی‌اکبرزاده آرانی، فاطمه (1392). سازگاری اجتماعی و مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. 7(2)، 55-65.

فرامرزی، سالار؛ کرمی‌منش، ولی‌اله و محمودی، مرتضی (1392). فراتحلیل اثربخشی مداخلات روانشناختی بر سلامت روانی خانواده کودکان با نقص ذهنی. فصلنامه روانشناسی بالینی. 4(13)، 106-89.

قشلاقی، سعیده؛ علیوندی وفا، مرضیه؛ اسماعیل‌پور، خلیل و آزموده، معصومه (1398). اثربخشی گروه درمانی معنوی- مذهبی اسلام محور بر شادمانی زناشویی و کیفیت رابطه ادراک شده زناشویی در زنان دارای تجربه دلزدگی زناشویی. پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده. 7(16)، 71-94.

کمیجانی، مهرناز (1391). کودکان استثنائی و چالش مادران، نشریه تعلیم و تربیت استثنائی، 2(110)، 44-38.

کوری، جرالد (2005). نظریه و کاربست مشاوره و روان‌درمانی (ترجمه یحیی سید محمدی). تهران: ارسباران (1387).

کوهستانی، معصومه و میرزمانی، سیدمحمود (1385). نشانه‌های اختلال فشار روانی پس از سانحه (PTSD) در مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر و مادران کودکان عادی. دو فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری. 4(1)،51-46.

کوهی، سمانه؛ اعتمادی، عذرا و فاتحی‌زاده، مریم (1393). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی با سرخوردگی زناشویی در زوجین. نشریه پژوهش رفتارهای علوم شناختی. 1(4): 84-71.

کرین، ربکا (1391). شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی. ترجمه انیس خوش لهجه صدق. تهران: بعثت. (تاریخ تالیف به زبان اصلی 1998).

لطفی کاشانی، فرح؛ وزیری، شهرام؛ قیصر، شروین؛ موسوی، سیدمهدی و هاشمیه، مژگان (1391). اثربخشی مداخله معنوی بر ارتقاء کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان. در فقه پزشکی. فقه پزشکی، 11(12)، 125- 149.

محبیان‌فر، مهران؛ پیراسته، فاطمه؛ حنایی، نازیلا و احمدی‌پور مهرابی، فهیمه (1398)، پژوهش بر مطالعات حوزه‌ی افزایش اعتماد زناشویی و کیفیت زندگی و اعتیاد به اینترنت. سومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی. علوم تربیتی و جامعه‌شناسی ایران.

میلانی‌فر، بهروز (1398). روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنائی. تهران: نشر قومس.

Aliakbarzadeh Arani, Z., Khariarai, M., Haj Bagheri, A., & Aliakbarzadeh Arani, F. (2012). Social adjustment and mothers of educable mentally retarded children. Quarterly journal of research in psychological health. 7(2): 55-65 [In Persian].

Ashrafi, S. S. (2019). The relational role of relationship quality in the relationship between marital intimacy and marital adjustment Place of publication: The 7th National Conference of Studies and New Researchers in the field of Psychological Educational Sciences and Counselors [In Persian].

Atadakht, A., Daneshvar, S., Fathi Guilarlo, M., & Soleimani, I. (2014). Profile of psychological disturbance of mothers and depression, anxiety and stress of adolescents in Ardabil city. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 14(7): 5649-560 [In Persian].

Aten, D. J., & Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in Religious and Spiritual Therapy: An End piece, in. Journal of clinical psychology. 65(2): 224- 229.

Aten, J. D., & Schenck, J. E. (2007). Reflections on Religion and Health Research: An Interview with Dr. Horold G. Koenig, in: Journal of religion and Health, 46: 183- 190.

Azari, Z., Aminifesh, S., Mozafari, M., & Hopeful, B. (2021). The effectiveness of life skills training based on mindfulness on the psychological well-being and attitude of parents of mentally retarded children, Journal of Social Health. 9(1): 82-90. [In Persian].

Basaknejad, S., Badri Ali Kurdi, A., & Mehrabizadeh Honarmand, M. (2018). (2018). Effectiveness of mindfulness-based stress reduction treatment on impulsivity and anxiety sensitivity in students with peptic ulcer. Sabzevar University of Medical Sciences (Asrar). 26(4), 459-453. [In Persian].

Bestam, J. (2019). The relationship between religious beliefs and self-esteem with students' feelings of guilt. Place of publication: Fourth National Conference of Psychology and Behavioral Sciences of Payam Noor University. Number of pages 5. [In Persian].

Borawski, D., & Zawada, M. (2021). The interplay between loneliness, mindfulness, and presence of meaning. Does search for meaning matter? Personality and individual differences. volume 172. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110580

Bowins, B. (2021). Chapter 11: Gestalt Therapy in Groups Flashcards – Quizlet. Branzi, M. F., Humphreys, G., Hoffman, P., & Ralph, L. (2020). Revealing the neuval networks that extract conceptual gestalts from continuously evolving or changing semantic contexts. National Library of Medicine. doi: 10.1016/j.neuroimage.2020.116802

Brownell, P. (2010). Gestalt therapy: A guide to contemporary practice.   New york: Springer publishing company.

Cetinbakis, G., Bastug, G., & ozel – kizil, E.T. (2020). Factors contributing to higher care giving burden in Turkish mothers of children with autism spectrum disorders. International Journal of Developmental Disabilities, 66(1): 46-53.

Chen, X., & cui, Xiang-Shu. (2021). The effects of mind fullness- based interventions on nursing students: A meta- analysis. Nurse Education Today.

Crane, R. (2011). Cognitive therapy based on mindfulness. Translated by Anis Khosh Hohohe Sedek. Tehran: Ba'ath. (Compilation date in original language 1998) [In Persian].

Currie, G. (2005). Theory and application of counseling and psychotherapy (translated by Yahya Seyed Mohammadi). (2008). Tehran: Arsbaran [In Persian].

Ebrahimi, L. (2018). The role or cognitive insight in the quality of marital relations of women applying for divorce. Place of publication: applications and empowerment centered on psychotherapy. The number of pages is 12 [In Persian].

Faramarzi, S., Karmimanesh, W., & Mahmoudi, M. (2012). Meta-analysis of the effectiveness of psychological interventions on the mental health of families of children with intellectual disabilities. Clinical Psychology Quarterly. 4(13): 89-106 [In Persian].

Georgiadou, E., Schmitt, G. m., & Erim, y. (2020). Does the separation from marital partners of Syrian refugees with a residence permit in Germany have an import on their quality of life? Journal of psychosomatic Research. Volume 130 Article 1099366. DOI: 10.1016/j.jpsychores.2020.109936

Habibvand, A. M. (2008). The relationship between religious orientation and mental disorders and academic achievement, Psychology and Religion; 1(3): 79-107 [In Persian].

Hadara, Halavek, E., & Paige Feldwisch, R. (2022). Chapter 8: Humanistic approaches to art therapy: Existentialism, person. Centered and gestalt.

Hang Hai, A., & Aurelio, N. (2019). The efficacy of spiritual / religious interventions for substance use problems A systematic review and meta- analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence.

Hosni, S., Mahdinjad, S. a.-Gh., & Khodabakhsh Pirkalani, R. (2019). Comparing the effectiveness of exposure-mindfulness and mindfulness-exposure combined on obsessive-compulsive disorder in women of Arak city. Publication: Journal of Psychological Sciences. 19(86): 145-137 [In Persian].

Hosseinpour, H., Akbari, M., Hosni, J., & Zargar, F. (2019). Effectiveness of pharmacotherapy combined with short-term mindfulness therapy in reducing migraine disability and improving sleep quality. Publication: Shafai Khatam Neurosciences. 8(2): 18-28 [In Persian].

Hutaqalug, F., & Ishak, Z. (2012) Sexual Horassment: Apredicator to Job satis satisfaction and work stress among women Employers. Procedia Social and behavirol sciences, 65(3): 723- 730.

Kabat- Zinin, J. (1990). Full catastrophe living: using the wisdom, of your body and mind to face stress, pain and illness. Newyork: Delacort.

Kamijani, M. (2012). Exceptional children and the challenge of mothers, exceptional education magazine, 2(110): 38-44 [In Persian].

Kohestani, M., & Mirzamani, S. M. (2015). Symptoms of post-traumatic stress disorder (PTSD) in mothers of educable mentally retarded children and mothers of normal children. Two Quarterly Journals of Behavioral Science Research. 4(1): 46-51 [In Persian].

Kouhi, S., Etamadi, O., & Fatehizadeh, M. (2014). Examining the relationship between personality traits and mental health with marital frustration in couples. Behavior Research Journal of Cognitive Sciences. 1(4): 84-71[In Persian].

Koyser, K. (1996). The marital disaffection scale: An imlentory for assessing motional estrangement in mar-riage American – Journal of family Therapy. 24(1): 68- 80.

Li, X., & Liu, Q. (2019). Parent – grandparent coparenting relationship, marital conflict and parent-child relationship in chinese parent-child relationship in chinese parent-grandparent co-parenting families. Children and youth services Review. Volume 109(C). DOI: 10.1016/j.childyouth.2019.104733.

Lima, F., Donnell, M., & Leonard, H. (2022). Child protection involvement of children of mothers with intellectual disability. Child Abuse & Neglect. Volume 126. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2022.105515

Lissita, S., Ben-Zamara, Rinat- T., & Chachashvili- Bolotin, S. (2022). Gender and / or Religiosity? Intersectional approach to the challenges of religious women in STEM fields. International Journal of Educational Development. Volume 96, https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2022.102709

Lotfi Kashani, F., Waziri, Sh., Kaiser, Sh., Mousavi, S. M., & Hashemiyeh, M. (2013). The effectiveness of spiritual intervention on improving the quality of life of mothers of children with cancer. in medical jurisprudence. 11(12): 125-149 [In Persian].

Lovibond, P. F., & Lovibond, S. H. (1995). The structure of negative emotional states: comparison of the depression Anxiety stress scale (DASS) with the Beek Depression and Anxiety Inventories: Behaviour Research and Therapy, 33(3): 335-43.

Mathew, D. M., Braley, J. W., Carol, H. J. L., & Chris G. S. (2020). Increased sleep predicts annual decreases in psychological distress: Results from a 6- year longitudinal panel sample. Sleep Health. 7(3): 368-374.

Mert sirakaya MBBS. BSc. (2019). Gestalt Theory in Education and Practice Academic Radiology. 26(4): 1156-1160.

Milanifar, B. (2018). Psychology of exceptional children and adolescents. Tehran: Qoms Publishing. [In Persian].

Mirowsky, J., & Ross, C. E. (2002). Measurement for a human science. Journal of Health and soccial Behovior, 43(2): 70-152.

Mohibianfar, M., Pirasteh, F., Haney, N., & Ahmadipour Mehrabi, F. (2018), Research on studies on increasing marital trust and quality of life and internet addiction. Place of publication: The 3rd Conference of Psychological Science and Technology. Educational and comprehensive sciences of sociology of Iran. [In Persian].

Portenkabni, H. (2019). Spiritual education and the principles of spiritualism in Razavi's vision, character and actions. Two scientific quarterly journals of educational sciences from the perspective of Islam (Imam Sadiq University (AS)). 8(14): 71-53. [In Persian].

Qashlaghi, S., Alivandi Wafa, M., Ismailpour, Kh., & Azmoudeh, M. (2018). The effectiveness of Islamic-centered spiritual-religious group therapy on marital happiness and the perceived quality of marital relationship in women with marital heartbreak. Islamic Research Journal of Women and Family. 7(16): 94-71 [In Persian].

Saban, M., Dagan, E., & Drach- Zahary, A. (2020). The Effects of a novel mindfulness- based Intervention on Nurses' state Mindfulness and Patient satisfaction in the Emergency department. Journal of Emergency Nursing. 47(3): 412-425.

Sadeghian, E. Mohammadi, Z., & Shamsai, F. (2016). The relationship between stress and the communication patterns of mothers of educable mentally retarded children. Scientific journal of Hamadan Nursing and Midwifery Faculty. 25(3): 76-86 [In Persian].

Sanford, K. (2006). Communication daring marital conflict: when couples alter their appraisal, they change their behavior Journal of Family psychology, 20(2): 256-265.

Santos, H. P., Adynski, H., Harris, R., Bhattacharya, A., Rodriguz, A. C. I., Cali, R., Yabr, A. T., Nepbew, B. C., & Murgatroyd, C. (2020). Biopsychosocial correlates of psychological distress in latina mothers. Journal of Affective Disorders, 282(1): 617-626.

Schaumborg, R., & Flynn, F. (2019). Refining the guilt proneness construct and theorizing about its role in conformity and deviance in organizations. Research in organization Behavior.39

Shafiabadi, A., & Naseri, Gh. (2012). Counseling and psychotherapy theories. Tehran University Publishing Center. [In Persian].

Sinsim, S. S., Bourke Taylor, H., Fossey, E., & Yu. M. (2021). The everyday occupations of East Asian mothers who have children with disabilities. Research in Developmental Sisabilities, Volume 110. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2020.103849

Spika, B., Hood, R.W., Hunsberger, B., & Gorsuch, R. (2003). The psychology of Religion, 3rd Ed., New York: Guilford.

Tejali, F., Javidi, H., Mehyar, A., & Mirjafari, S. A. (2018). The predictive role of depression, anxiety, stress and parenting methods of mothers in their children's confrontational disobedience and behavior. Journal: Psychological Studies, 15(3): 159-173 [In Persian].

Weiss, M. P. (2018). How to review for TEACHING Exceptional children. TEACHING Exceptional children. 50(3): 123-129.

Zaidan, Zait, A., Gurle. D., & Jamieson, J. (2022). Health-related quality of life among mothers of children with cochlear implants with and without development disabilities. Research in Developmental Disabilities, Volume 133. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2022.104397

Zhang, X.,  Yuan,  F.,  Imamoglu, N., & Liu, H. (2019). Video saliency detection by festal theory. Pattern Recognition. 96(c) doi.org/10.1016/j.patcog.2019.106987.