تعیین محلات اولویت دار برای بازآفرینی در بافت های ناکارآمد شهری بر اساس نظریه پذیرش نوآوری (مطالعه موردی: شهر تربت حیدریه)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 14، دوره 18، شماره 4 - شماره پیاپی 65، اسفند 1402، صفحه 185-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رستم صابری فر^*

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: از آنجا که یک سوم جمعیت کشور در 141 هزار هکتار بافت فرسوده زندگی می­کنند، بازآفرینی این بافت­ها، یکی از دغدغه ­های اصلی کشور است. اما، طرحهای ساماندهی این بافت­ها، همیشه از پرچالش­ترین برنامه­های شهری بوده و یافتن نمونه­ های موفق در بین آنها مشکل و تقریبا غیر ممکن است. یکی از دلایل اصلی این مهم، تردید مردم از نتایج این طرح­ها و ضریب پایین پذیرش نوآوری است.
هدف: :  به نظر می­رسد که چنانچه طرح­ها در نقاط مناسب و برگزیده اجرا گردد و آثار مثبت و مفید آنها برای مردم قابل لمس باشد، پذیرش رویکردهای جدید تسریع شده و هزینه اجرای طرح­ها کاهش و موفقیت آنها تضمین می­گردد.
روش‌شناسی تحقیق: روش بررسی از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و داده ­های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و از نمونه­ای به حجم 300 نفر از کارشناسان، مسئولین محلی و مردم عادی گردآوری شد. داده­های گردآمده با استفاده از آماره­های مختلف و با کمک نرم افزار SPSS و مدل TOPSIS مورد تحلیل قرار گرفت.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: بررسی حاضر در شهر تربت حیدریه به انجام رسید که بالاترین بافت­های ناکارآمد را دارد اما کمترین مطالعه در ارتباط با آن به انجام رسیده­است.
یافته­ ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که شاخص وضعیت اقتصادی ترغیب و تشویق ساکنین به پذیرش طرح بازآفرینی، در مجموع با میانگین 06/3 در رتبه اول قرار دارد و شاخص مقولات فرهنگی با میانگین 99/2 در رتبه دوم و در نهایت، شاخص ابعاد اجتماعی با میانگین 79/2، در رتبه سوم است. یافته ­ها نشان داد که بهترین نقطه شروع برای آغاز طرح بازآفرینی در این شهر، محله شهید باهنر است که در بین سه محله دیگر، بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده و در تئوری وبلن، گروه مرجع محسوب می­شود.
 نتایج: بر این اساس، چنانجه مسئولین شهر، به جای این که طرح را در کل بافت­های ناکارآمد اجرا نمایند، تمرکز خود را بر این محله قرار دهند و نتایج قابل عرضه­ای به دست آورند، ضمن افزایش احتمال موفقیت طرح، هزینه­های اجرای آن به شکل قابل ملاحظه­ای کاهش خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

بازآفرینی؛ بافتهای ناکارآمد؛ پذیرش نوآوری؛ اولویت بندی؛ تربت حیدریه

مراجع

ایمانی­جاجرمی، حسین. (1384. ویژگی­های تاریخ-فرهنگی و تحولات معاصر مدیریت محله شهری در ایران، مطالعه موردی شهرداری محله در تربت حیدریه. نامه انسان­شناسی، 4(8)، 29-7.

پوراحمد، احمد؛ حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز. (1389). سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت­های فرسوده شهری. شهر ایرانی-اسلامی، 1(1)، 92-73.

جوهری، فرخنده؛ پورجعفر، محمدرضا و مثنوی، محمدرضا. (1391). تحلیلی پیرامون باز زنده سازی مراکز شهری. هفت شهر، 11(44)، 35-23. 

حاجی­زاده، سهیلا. (1395). مطالعه و امکان سنجی تعیین شهر مُلک­آباد به عنوان منطقه ویژه گردشگری سلامت. پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور.

حبیبی، سید محسن و مقصودی، ملیحه. (1397). مرمت شهری. چاپ نهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رجب­بیگی، مجتبی و فریدی خورشیدی، مریم. (1391). عوامل موثر بر پذیرش نوآوری، مورد مطالعه شرکت صدف پلاستیک سیما. چشم­انداز مدیریت، 2(9)، 138-117.

سازمان بازآفرینی شهر بیرجند. (1399). گزارش اولیه بازآفرینی شهر بیرجند. بیرجند: سازمان عمران و بازآفرینی شهر بیرجند.

سقایی، مهدی. (1397). شناسایی و اولویت­بندی بافت­های فرسوده شهری در راستای کاهش آسیب­پذیری ناشی از زلزله، مطالعه موردی: منطقه 5 اصفهان. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، 12(105)، 182-171.

شفیعی دستجردی، مسعود و صادقی، نگین. (1396). بررسی تحقق­پذیری طرح­های بازآفرینی بافت­های فرسوده شهری به روش تلفیقی تحلیل شبکه­ای کارت امتیازی متوازن، نمونه موردی: بافت فرسوده زینبیه اصفهان. باغ نظر، 10(46)، 14-5.

صابری­فر، رستم. (1391). بررسی عوامل تاثیرگذار بر عضویت و مشارکت روستائیان در شرکت­های تعاونی روستایی، مورد شناسی استان خراسان رضوی. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ­ای، 8(4). 76-65

صابری­فر، رستم. (1397). تعیین مناطق مناسب زیرساخت‌های گردشگری سلامت در پیرامون کلان‌شهرها (نمونه موردی: شهر مشهد). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 4(16)، 46-27.

صابری­فر، رستم. (1399). اثر نابرابری در مشارکت شهروندان درکلان شهرها (نمونه موردی، شهر مشهد). جغرافیا و آمایش شهری ومنطقه ­ای، 8(35)، 147-127.

صابری­فر، رستم؛ کامل، علی و خلیلی­نیا، احمد. (1398). بهره­گیری از برنامه­ریزی استراتژیک برای احیای بافت­های فرسوده شهری (مورد مطالعه شهر بیرجند. جغرافیا و مطالعات محیطی، 8(29)، 46-35.

صاحبی، الهه. (1399). بازسازی بافت­های قدیمی در شهرهای میانه، نمونه موردی، شهر تربت حیدریه. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا. دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور.

ضمانتی، اعظم و مهدوی، افسون. (1395). باززنده سازی هویت شهری در بافت فرسوده محله ارگ کرمان با رویکرد مشارکتی. همایش ملی فرهنگ گردشگری و هویت شهری(صص. 134-121)، دانشگاه کرمان، کرمان، ایران.

طحانی، اسدالله؛ دهمرده پهلوان، مهدی؛ رضایی رحیمی، محمد و  طحانی، حجت الله. (1398). برنامه­ریزی توسعه راهبردی بافت فرسوده شهری با تاکید بر مشارکت مردمی(نمونه موردی: بافت فرسوده شهر رضا). مرمت و معماری ایران، 4(17)، 62-53.

عندلیب، علیرضا؛ اشکان، بیات و رسولی، لیلا. (1392). مقایسه و تطبیق بازآفرینی بافت­های فرسوده بلوک خیام شهر تهران و پروژه لیورپول. آمایش محیط، 6(23)، 104-79.

فرهادیان، امیر. (1397). طراحی مدلی متعارف از رابطه بین شاخص­های شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار شهری در بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی. پژوهش­های اقتصادی و توسعه منطقه ­ای، 25(16)، 193-177.

کریمی، یاسر. (1379). نگرش و تغییر نگرش. تهران: انتشارات موسسه نشر ویرایش.  

مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ فرهادی، صامت و زارع، زهره. (1390). عوامل مؤثر بر گسترش اعتیاد در نواحی روستایی (مطالعة موردی: دهستان چهار دولی غربی شهرستان قروه). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 45(1)، 65-85.

نوریان، فرشاد و آریانا، اندیشه. (1391). تحلیل چگونگی حمایت قانون از مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری، میدان امام علی (عتیق) اصفهان. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 14(2)، 27-15.   

یوسفی، علی و نبوی، الهام. (1392). بافت فرسوده شهری و ابعاد اجتماعی آن. اولین همایش جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار (صص. 18-1)، تهران، ایران.

Alpopi, C., & Manole, C. (2013). Integrated Urban Regeneration-Solution for Cities Revitalize. Procedia Economics and Finance, 6, 178-185.

Aykac, P., Rifaioğlu, M.N., Altınöz, A.G.B., Güçhan, N.Ş. (2009). DesignInterventions as Regenerators in Historic Towns: Proposal for Ayvalık HistoricDepots Region, in the Inter-national Conference on the Urban Projects. Architectural Intervention in Urban Areas, 12, 87-91.

Christelle, B., & Damidavičiūtė, A. (2016). Urban Regeneration in Rio de Janeiro Favelas during the Olympic games of 2016, Master Thesis in Development & International Relations, Supervisor: Malayna Raftopoulos. Oxford: University of Oxford.

Faludi, A. (1973). Planning theory. Oxford: Pergamon.

Goyer, R. (2019). Innovate or fode Away. Retrived 2020 Dec, 25. from http:/www.flyingway.com.

Güzey, Ö. (2009). Urban regeneration and increased competitive power: Ankara in an era of globalization. Cities, 26(1), 27-37.

Hooks, G. M. (1983). Correlations of Adoption Behaviors: The Case of Farm Technologies. Rural Soc. 48, 308-323.

Kaza, N., & Cooper, M. (2012). Challenges of urban infill, program American planning association. New York: sustainable cities institute.

Kimhi, S. (2016). Levels of resilience: Associations among individual, community, and national resilience. Journal of health psychology, 21(2), 164-170.

Lang, T. (2005). Insights in the British Debate about Urban Decline and Urban Regeneration, Working Paper. Erkner: Leibniz-Institute for Regional Develop-ment and Structural Planning.

La Rosa, D. (2017) Assessing spatial benefits of urban regeneration programs in a highly vulnerable urban context: A case study in Catania. Landscape and Urban Planning, 157, 180-192.

Moore, G. (2015). Crossing the chasm. Retrieved 2019, Oct 12. from http://www.amazon.com/Crossing-Chasm-Marketing-High-Tech-Mainstream/dp/0887307175.

Stark. M. (2000). Women and Globalization. Retrieved 2013, Dec. 25, from http://www.emory.edu.

Tanrikul, A., & Hoskara, S. (2019). A New Framework for the Regeneration Process of Mediterranean Historic City Centres. Sustainability, 11(16), 44-83.