فقه شهر و شهرنشینی

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

طیبه بلوردی^*

استادیار، گروه حقوق، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی شهر و شهرنشینی از نظر فقه است. در این راستا، پس از بررسی مفهوم فقهی شهر و شهرنشینی با تأکید بر روح معنوی حاکم بر آن، به تحلیل دو محور اصلی فقه شهرنشینی یعنی فضاسازی و حق مشارکت پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد فقه لزوم توجه به زیباسازی فضای شهر و نمای ساختمان‌ها و رشد و توسعه شهرسازی را  لازم دانسته است. از مهم‌ترین مسائل شهرنشینی، اندازه و حدود مطلوب برای توسعه کالبدی شهر و حریم منازل شهرنشینان می‌باشد. همچنین فقه به امر مشارکت با تاکید بر شورا و مشورت، امربه معروف و نهی از منکر، تأکید ویژه دارد.

کلیدواژه‌ها

فقه؛ شهرنشینی؛ حقوق شهروندی؛ مشارکت

مراجع

قرآن کریم.

 نهج‌البلاغه.

ابن ادریس حلّى، محمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج2.

اراکی، محسن (1397). فقه عمران شهری. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

بحرانى، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج21.

تاریمرادی، حسان؛ فخلعی، محمدتقی (1385). مبانی احکام فقهی محیط زیست. مطالعات اسلامی، شماره71.

تبریزی، محسن (1375). بیگانگی مانعی برای مشارکت و توسعه ملی، بررسی رابطه میان بیگانگی و مشارکت اجتماعی ـ سیاسی. تحقیقات فرهنگی، شماره1.

جمشیدیها، غلامرضا (1382). جامعه، دولت و شهرنشینی تفکر جامعه‌شناختی ابن خلدون. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین، ج5.

حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع)، ج5، 13.

خالدیان، ستار؛ کریمیان، حسن؛ احمدپور، احمد؛ مظاهریان، حامد (1393). تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهری ایران. شهر ایرانی اسلامی، شماره 17.

خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم، ج2.

شریفیان، احسان؛ پورجعفر، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر (1396). تحلیلی از مفهوم شهر و ارکان شهرنشینی از منظر قرآن کریم. هویت شهر، شماره 29.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی(1413ق). مسالک الافهام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه، ج3.

شیخ طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج7.

طبرسی، فضل بن حسن (1377). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.

عظیمی هاشمی، مژگان؛ رضوی‌زاده، ندا؛ جوان جعفری، عبدالرضا (1393). منشورهای شهری، بستر تحقق حق شهرنشینی. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 11، شماره 2، ص 76-51.

فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج5، 7.

گلکار، کورش (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، سال 5، شماره 4، ص 95ـ114.

لوشر، مارکس (1370). روانشناسی رنگ‌ها. ترجمه لیلا مهرادپی. تهران: انتشارات حسام.

محقق حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ج4، 1.

محقق کرکی، على بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ دوم، ج5، 3.

مصطفوى، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ج11.

ممتاز، فریده (1394). جامعه‌شناسی شهری. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.

نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج8، 26-27، 21.

وحیدا، فریدون؛ ربانی، رسول (1381). جامعه‌شناسی شهری. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.

هزاویی، مرتضی؛ حسینی، فاطمه (1396). بررسی اصول و سازوکارهای فقهی مشارکت سیاسی در اسلام. سیاستنامه مفید، سال 2، شماره 1.

هشام، مرتضی (1387). اصول سنّتی ساخت‌وساز در اسلام. ترجمه ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی وزارت مسکن و شهرسازی.

 

Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Trans. N. Donaldson-Smith. Oxford: Basil Blackwell.