شاهنامه امین نظیره‌ای معاصر بر شاهنامه فردوسی

مطالعات نقد ادبی

دوره 17، شماره 53، اسفند 1401، صفحه 83-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا قنبرعلی باغنی¹؛ شهین اوجاق علیزاده^{* 2}

¹عضو هیات علمی مرکز تحقیقات زبان‌شناسی کاربردی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

²استادیار رشته زبان و ادبیات فارسی، مرکز تحقیقات زبان‌شناسی کاربردی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

شاهنامه از دیرباز به عنوان یک شاهکار حماسی مورد استقبال بسیاری از شاعران و نویسندگان قرار گرفته است و بیشترین نظیره­،گزیده­، منتخب­ و ترجمه از این اثر به یادگار مانده است. در دوران معاصر پروفسور سید حسن امین با بازآفرینی شاهنامه در هفت مجلد که به مدت سی سال به طول انجامیده است، یکی از نظیره­های ماندگار تاریخ معاصر را به تصویر کشیده است. هدف از این جستار بررسی ویژگی­های نظیره­گویی در شاهنامه امین براساس شاهنامه فردوسی است. زیرا این نظیره علاوه بر مشابهت­هایی که با شاهنامه فردوسی دارد، نویسنده مطالبی را در تکمیل بخش­های تاریخی شاهنامه فردوسی به رشته تحریر کشیده است. این پژوهش با روشی تحلیلی- توصیفی به معرفی و نحوه نظیره­گویی در سه بنیاد تاریخی، پهلوانی و دینی پرداخته است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شاهنامه امین نظیره و اقتباسی از شاهنامه فردوسی به روایت امروزی است که هر دو نویسنده سی سال برای آن وقت صرف کرده­اند. با این تفاوت که در شاهنامه امین به ادامه تاریخ بعد از اسلام تا تاریخ دوره معاصر به سبک فردوسی پرداخته است. هم­چنین پروفسور امین در این شاهنامه معتقد است که فردوسی در شاهنامه به تاریخ مستند ایران باستان نپرداخته است. با توجه به بررسی­های به عمل آمده آن چه که فردوسی از دید داستان به آن پرداخته، همان تاریخ بوده است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: شاهنامه فردوسی؛ شاهنامه امین؛ نظیره گویی؛ اقتباس

مراجع

آرزومندلیالکل، مصطفی؛ قاسم زاده، سیدعلی. «تاریخ ذهنیت و مطالعات شاهنامه». پژوهش­نامه ادب حماسی. (بهار و تابستان 1400). دوره 17. شماره 1. شماره پیاپی31. صص13-38.

افشار، ایرج.(1383). کتاب­شناسی فردوسی، چاپ سوم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

همو.(1355). «شاهنامه از خطی تا چاپی»، هنر و مردم، شمارۀ 162، صص 17 – 45.

امیدسالار، محمود.(1381). جستارهای شاهنامه شناسی و مباحث دیگر ادبی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.

امین، حسن.(1396). شاهنامه امین، دانشنامه منظوم ایران. تهران: دایرةالمعارف ایرانشناسی.

 

همو.(1390آذر). درباره دانشنامه منظوم ایران: شاهنامه امین. ماهنامه حافظ. شماره 88. صص52-58.

همو.(1391). دیوان قصاید. تهران: انتشارات دایره المعارف ایران­شناسی.

همو.(1389الف). «خوانش شعر حافظ». ماهنامه حافظ. تهران. شماره70.

همو.(1389ب). فردوسی و شاهنامه. تهران: انتشارات دایره المعارف ایران­شناسی.

همو.(1385). «مذهب فردوسی و ادیان در شاهنامه»، ماهنامه حافظ، شماره 27.

بابادی، امین؛ رسولی(طالقانی)، آرزو.(1400). «هخامنشیان در شاهنامه و روایات ملی».پژوهش­نامه ادب حماسی. دوره 17. شماره1. شماره پیاپی31. صص89-122.

باترفیلد، هربرت.(1385). «تاریخ‌نگاری»، ترجمۀ سهیلا کریم‌بیگی ‌داریان، فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها (مطالعاتی دربارۀ گزیده‌ای از اندیشه‌های اساسی)، جلد دوم (دورۀ سه‌جلدی)، گروه مؤلفان، گروه مترجمان، ویراستار فلیپ پی. وانیر، تهران: سعاد، صص 939-974 .

حسینی، علیرضا.(1396). «زندگی و اندیشه ادبی پروفسور سید حسن امین». دومین همایش ملی بازشناسی مشاهیر و مفاخر خراسان. دانشگاه فرهنگیان  شهیدمفتح. مشهد.

ثاقب فر، مرتضی.(1377). شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. تهران: انتشارات معین.

جلالوند، مریم.(1397). دین گرایی در شاهنامه فردوسی. فصل نامه اورمزد. شماره 41. صص4-23.

خوسفی بیرجندی.ابن حسام.(1381). خاوران نامه، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

دریایی، تورج.(1392). ناگفته های امپراتوری ساسانیان. ترجمه آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب پارسه.

زرین کوب، عبدالحسین.(1390). تاریخ در ترازو( درباره تاریخنگری و تاریخ نگاری). چاپ پانزدهم. تهران: امیرکبیر.

زرین­کوب، روزبه.(1395). «خدای­نامه»، دائره­المعارف بزرگ اسلامی جلد 22، زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.

زند، زاگرس. سبک تاریخ نویسی شاهنامه فردوسی، پژوهش­نامه ادب حماسی.(بهار و تابستان1392). سال نهم، شمارۀ پانزدهم، صص77-99.

شکری، برومند.(1398آذر). گفت و گوی سرزمین هنر با پروفسور سید حسن امین؛ در آستانه برگزاری جشنواره قصه نویسی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

شهبازی، علیرضا.(1396). «ادعای نخستین پادشاهان ساسانی نسبت به میراث هخامنشیان»، ترجمۀ محمد حیدرزاده و کلثوم غضنفری، فصل‌نامۀ تاریخ‌پژوهی، شمارۀ 71، صص 181-202.

صفا، ذبیح‌الله.(1363). حماسه‌سرایی در ایران (از قدیم‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری)، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی امیرکبیر.

عریان، سعید.(1392). راهنمای کتیبه­ های ایرانی میانه پهلوی – پارتی، تهران: انتشارات علمی.

علی بن احمد.(1379). اختیارات شاهنامه، تصحیح مصطفی جیحونی و محمد فشارکی. چاپ اول ، مشهد: مرکز خراسان شناسی.

عوفی، محمد.(1335). لباب الالباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران: ابن سینا.

غلامی تبار، فرزانه.(مهر 1396). بررسی شاهنامه امین و دانشنامه منظوم ایران، دومین همایش ملی بازشناسی مشاهیر و مفاخر خراسان. مشهد. دانشکاه فرهنگیان شهید مفتح.

فردوسی، ابوالقاسم.(1386). شاهنامه تصحیح و توضیح واژه ها و معنای ابیات از کاظم برگ نیسی، تهران: فکر روز.

 همو.(۱۳۸۶). شاهنامه. هشتم. نیویورک: بنیاد میراث ایران.

کاسیرر، ارنست.(1382). اسطوره دولت، مترجم یدالله موقن، تهران: هرمس.

مجلسی، محمدباقر محمد بن محمد تقی.(1403ق) بحار الانوار، ج10، چاپ دوم، بیروت: احیا التراث العربی

محجوب، محمدجعفر.(1387). آفرین فردوسی، چاپ سوم. تهران: مروارید.

محمودی، امید.(1396نوروز). گفتگویی متفاوت با پروفسور امین، ویژه نامه شریعتی و امین، سربداران، صص76-98.

محمودی، امید.(1396تیر ومهر). گفتگویی متفاوت با پروفسور امین، ویژه نامه شریعتی و امین، سربداران، صص9-51.

مختاری، محمد.(1379). حماسه در رمز و راز ملی، تهران: توس.

نولدکه، تئودور.(1357). حماسه ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: سپهر.

وایسیجر، هربرت.(1385). «رنسانس: مکتوبات دورۀ رنسانس و تاریخ‌نگاری»، برگردان صالح حسینی، فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها (مطالعاتی دربارۀ گزیده‌ای از اندیشه­های اساسی)، جلد دوم (دورۀ سه‌جلدی،) گروه مؤلفان، گروه مترجمان، ویراستار فلیپ پی. وانیر، تهران: سعاد، صص 1361- 136.

هدایت، صادق.(1342). زند وهومن یسن و کارنامۀ اردشیر بابکان، تهران: امیرکبیر.

یاحقی، محمدجعفر؛ روح الامینی، زهرا. منتخبات شاهنامه از فردوسی تا فروغی. جستارهای ادبی مجله علمی- پژوهشی. بهار1394. شماره188. صص165-182.

یارشاطر، احسان.(1394). «آیا ساسانیان وارث هخامنشیان بودند؟»، ترجمۀ آذردخت جلیلیان، فصل‌نامۀ جندی شاپور، سال یکم، شمارۀ 2، صص 176-190.