غلامحسین ساعدی و جایگاه او در سینمای ایران

مطالعات نقد ادبی

دوره 17، شماره 53، اسفند 1401، صفحه 187-203   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهناز محمدی¹؛ محمد کلهر^{* 2}؛ فرشته سادات اتفاق فر²

¹دانشجوی دکتری گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی ، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

غلامحسین ساعدی(1364-1314ش) پیرو نویسندگانی چون صادق هدایت، بزرگ علوی و جلال آل احمد به دنبال کمال یابی اجتماعی بود و با تمام وجود، مصائب و سختی های جامعه را حس نموده و در بازپرداخت آن ها در داستان ها با چیرگی بسیار عمل می کرد. او در شمار نسل نویسندگان صد سالۀ اخیر و درصدر قصه نویسان دهۀ چهل بود. داستان های آن دهه، بازتاب شکست های روحی روشنفکران، پس از کودتای 28 مرداد 1332 ش. است و این مضمون در بسیاری از نوشته های او دیده می شود. از مهم ترین ویژگی های آن دوره، سانسورِ حاکم بر فضای نوشتن داستان و شعر بود که باعث شد گروهی از نویسندگان به نمایشنامه نویسی روی آوردند و از وجه نمادین آن، برای بیان مقاصد و مطالب خود بهره گیرند. ساعدی نیز از جملۀ این نویسندگان بود که در ادبیات نمایشی ایران در شمار نویسندگان موفق قرار دارد. موضوع و درون مایۀ نمایش نامه های او مطابق شرایط سیاسی حاکم بر دهۀ چهل، افشاگرانه و مسائلی هم چون استبداد و ظلم، آزادی فرمایشی، قانون اصلاحات ارضی و تقابل فقرمردم با جریان مدرنیزاسیون را به صراحت یا به تمسخر و طنز بیان کرده است. سه فیلم مطرح سینمای روشنفکری سال های قبل از انقلاب اسلامی؛ گاو، دایرۀ مینا و آرامش در حضور دیگران، از داستان های ساعدی برگرفته شده اند، این پژوهش برآن است، ضمن واکاوی آثارساعدی، تأثیر آثار او را بر سینمای ایران آن دوره، مورد مداقه قرار دهد تا نقش و جایگاه وی در سینمای روشنفکری سال های قبل از انقلاب، آشکار گردد.

کلیدواژه‌ها

غلامحسین ساعدی؛ اصلاحات ارضی؛ داستان؛ فیلمنامه

مراجع

ابراهیم زاده، فرزانه.(1391). «اصلاحات ارضی به روایت ادبیات و سینما، از «نفرین زمین» جلال تا غصۀ«گاو» مهرجویی»، تاریخ ایرانی.

ازکیا، مصطفی؛ حسین میرزایی و احسان جوانمرد.(1386). «جامعه روستایی در آینه سینمای ایران بررسی فیلم های 1311 تا 1357»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 3 ، شماره 10 .

اسدی، کورش.(1396). شناخت نامه ی غلامحسین ساعدی، تهران، نیماژ.

همو.(1381). چهره های قرن بیستمی (غلامحسین ساعدی)، تهران، قصه.

امید، جمال.(1377). تاریخ سینمای ایران، تهران، روزنه.

پورنامداریان، تقی و سیدان، مریم. (1388). «بازتاب رئالیسم جادویی در داستان های غلامحسین ساعدی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 17 ، شماره 64 .

تهامی نژاد، محمد.(1380). سینمای ایران، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی.

جلالی فخر، مصطفی.(1373). «بازیگرآشنا، بازی ناآشنا»، ماهنامۀ سینمائی فیلم، سال13 ، شماره169 .

جمشیدی، اسماعیل.(1381). گوهر مراد و مرگ خود خواسته، تهران، علم.

چلکوفسکی، پتر.(1388). «تفریحات عمومی، رسانه ها، تغییر اجتماعی در ایران قرن بیستم»، تاریخ ایران از رضا شاه تا انقلاب اسلامی(جلد هفتم)، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، جام.

حسامی، هوشنگ.(1356). «دایرۀ مینا»، جوانان رستاخیز ، شماره118 .

حسن زاده سورشجانی، عمادالدین.(1387). «گذری بر تاریخچه تصویر تصویرگران بی تصویر»، تصویرسازی پنج نمایشنامه از غلام حسین ساعدی همراه با طراحی پوستر و جلد کتاب برای صاحب اثر».

دستغیب، عبدالعلی.(1354). نقدآثار غلامحسین ساعدی، تهران، چاپار.

دوائی، پرویز.(1348). «گاو دریچه ای دیگربه سوی نور»، سپید وسیاه، س17، شماره30.

زراعتی، ناصر.(1375). مجموعۀ مقالات در نقدومعرفی آثار داریوش مهر جوئی، انتشارات ناهید، تهران.

ساعدی، غلامحسین.(1379). واهمه­های بی نام و نشان، تهران، ماه ریز.

ساعدی، غلامحسین.(1377). عزادران بیل، تهران، قطره.

صابری، ایرج.(1357). گفتگو با داریوش مهرجوئی، «از الماس 33 تا دایرۀ مینا»، سینما 7، شماره34.

طالبی نژاد، احمد.(1393). به روایت ناصر تقوایی، تهران ، چشمه.

طاهرپور، نصرت السادات.(1394). 101 کلید جامعه شناسی، تهران، تمدن علمی.

غلامعلی، اسدالله.(1393). روایت مدرن و موج نوی سینمای ایران، تهران، رسم.

قبادی کیا، علی؛ سام خانیانی، علی اکبر.(1394). «نگرشی بر رابطۀ ادبیات و سینما با رویکرد به نظریه های فیلم و ادبیات»، دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.

قنادان، محبوبه.(1398). «واکاوی و تحلیل درون مایه های آثار غلامحسین ساعدی»، مهر و ناهید، فصلنامه پژوهش های ایران شناسی، سال پانزدهم، شماره29 .

کیهان، آزیتا، «دایرۀ مینا»، ش 10263، (یکشنبه 20 شهریور ماه 1356).

گلمکانی، هوشنگ.(1357). «دایرۀ مینا، آئینه ای در برابرمان»، ستاره سینما، سال25، دورۀ جدید، شماره229 .

محمدی، مهناز.(1393). تأثیرات اوضاع سیاسی و اجتماعی بر سینمای ایران(از کودتا تا انقلاب).

مهرابی، مسعود.(1368). تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357، تهران، فیلم.

میراحسان، احمد.(1380). «بازتاب جامعۀ مدنی ما در فیلم­های ایرانی»، نشریه هنر و معماری فارابی، شماره41 .

میرعابدینی، حسن.(1380). صدسال داستان نویسی، تهران، چشمه.

نوری، پرویز.(1348). «ملاحظات رویداد ذهنی در یک تجربۀ خیره کننده، گناه مستقل فکر کردن و تئوری طبقۀ جدید»، فردوسی، سال20، شماره950 .