عرفان در شخصیت و آثار مولانا و اکهارت

مطالعات نقد ادبی

دوره 17، شماره 53، اسفند 1401، صفحه 227-250   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم افشار طهرانی¹؛ علی اصغر حلبی^{* 2}؛ احمد خیالی خطیبی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

²استادیار،‌‌ گروه ‌زبان ‌و ‌ادبیات ‌فارسی،‌ واحد‌ تهران مرکزی، دانشگاه‌ آزاد‌ اسلامی، ‌تهران، ‌ایران

³استادیار،‌‌ گروه ‌زبان ‌و ‌ادبیات ‌فارسی،‌ واحد‌ تهران مرکزی، دانشگاه‌ آزاد‌ اسلامی، ‌تهران، ‌ایران

چکیده

مولانا جلال­الدین محمد بلخی و مایستر اکهارت مانند هر اندیشمند دیگری در بنای جهان­بینی خود به دنبال معرفت هستی و وجود بودند و به امری الهی روی ­آوردند. دو عارف نامور در تاریخ که محیط­ فرهنگی و مذهبی خاص و متفاوتی داشته و در یک عصر یعنی قرن هفتم هجری یا سیزدهم میلادی زندگی ­می­کرده­اند. این دو در یک زیر ساخت فرهنگی و مذهبی عام شریک هستند به این معنا که از یک حقیقت کلی و برتر یعنی خدا، سخن­گفته­اند و هریک تجارب عرفانی عظیمی دارند. نظر به اینکه تجربه­های عارفانة هر عارفی امری کاملا شخصی است و انسان­های عادی به تجربة ایشان راه ندارند از راه تعبیرات زبانی و در قالب کلام، گفتار و نوشتار، به­طور نسبی قادرند که تجربیات خویش را بدون درنظرگرفتن عواملی نظیر زمان، مکان و زبان به نوع بشر منتقل­سازند و پر واضح است که تنها راه ارتباطی با عُرفا بررسی آثار و مکتوبات ایشان است. در این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای تدوین شده؛ ابتدا اشاره­ای مختصر به مفهوم «عرفان» داشته و سپس به بررسی تأثیر این مفهوم در شخصیّت و آثار مولانا و اکهارت می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ مولوی؛ اکهارت

مراجع

ابن­سینا، حسین بن عبدالله.(۱۳۸۲). اشارات و تنبیهات، مترجم: حسن ملکشاهی، چاپ چهارم، تهران: سروش.

احمدتوبی، مظاهر.(1383). معنای ظاهری و باطنی قران در نظر مولوی و کتاب مقدّس در آرای اکهارت، مقالات و بررسی­ها، دورة سی­وهفتم، صص 172 – 161.

احمدتوبی، مظاهر.(1396). انقطاع: طریق بازگشت نَفْس به اتحاد دوباره با ذات الهی از نظر مایستر اکهارت، مجلة ادیان و عرفان، سال پنجاهم، شمارة دوم، صص 200-179.

افلاطون.(1387). ضیافت افلاطون (رسالة ضیافت یا سخن در خصوص عشق)، پیشگفتار: محمد علی­فروغی، ویراستاری و بازترجمانی: محمدابراهیم­امینی­پور، چاپ دوم ، تهران: جامی.

اکهارت، مایستر.(1390). مکاشفات، ترجمه به فارسی: مسیحا برزگر، تهران: ذهن­آویز.

بحرانی، اشکان.(1389). آینه­های نیستی (الهیات سلبی در آثار مولانا و مایستر اکهارت)، مقدمة قاسم کاکایی، تهران: علم.

بهجت، حمیده.(1379). عرفان مسیحی در آلمان (قرن 13 و 14 میلادی)، نشریه مدرّس علوم انسانی، شمارة شانزدهم، صص16-1. 

بهنام، مینا.(1389). استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس، فصلنامۀ نقد ادبی، سال سوم، شمارة دهم. صص114-91.

تابانفرد، عباس و رسمی، سکینه.(1399). تحلیل هیجان مثبت «عشق عرفانی» در مثنوی­معنوی با رویکرد مثبت­گرا، متن­پژوهی ادبی، سال بیست­وچهارم، شمارة هشتادوپنجم.صص112-69.

توران، امداد.(1389). ازانقطاع تا فنا در اندیشة اکهارت، مجلة هفت­آسمان، شمارة چهل­وششم، هفت آسمان، دورة دوازدهم، صص 34-7.

جهاندیده کوهی، سینا.(۱۳۹۲). ساختار و ساخت­آفرینی در تمثیل معنوی، نشریة الهیّات هنر، شمارة اوّل، صص128-105.

حسینی، سیّدحسین.(1392). عشق پژوهشی؛ از خدا تا انسان، فصلنامۀادبیات عرفانی واسطـوره­شناختی، سال نهم ، شمارة سی­وسوم.صص61-33.

حلبی، علی اصغر.(1375). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، چاپ چهارم، تهران: اساطیر.

دوبرین، یوهانس.(۱۳۷۸). شعر صوفیانة فارسی(درآمدی بر شعر عرفانی کلاسیک)، مترجم: مجدالدین کرمانی، تهران: مرکز.

دهخدا، علی­اکبر، فرهنگ لغت فارسی (واژه­یاب بر خط).

زرین­کوب، عبدالحسین.(1382). نردبان شکسته: شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی، تهران: سخن.

زمانی، کریم.(1383). میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی، مولانا جلال­الدین محمد بلخی»، چاپ دوم، تهران: نی.

صادقی، معصومه .(1397). وحدت و کثرت ادیان با رویکرد عرفانی در مثنوی مولوی، فصلنامه عرفان اسلامی، سال چهاردهم، شمارة پنجاه­وششم، صص341-326.

صفیئی، کامبیز.(1394). مطالعة تطبیقی «وحدت­وجود» در نگاه ابن­عربی و ماستر اِکهارت آلمانی ، فصلنامة عرفان اسلامی، سال دوازدهم، شمارة چهل­وهشتم.صص202-181.

عبادی­جوکندان، کرم.(۱۳۹۲). ضرورت خلوت و صحبت در سلوک عرفانی از دیدگاه مولوی، بهارستان سخن سال نهم، شمارة 21، صص200-177. 

غزازنی، الهام.(۱۳۹۶). رابطة بین انسان و خدا از نگاه مولانا، اسفار: دوفصلنامه علمی و تخصصی دین پژوهی سال سوم، شماره هشتم. صص132-111.

فتوحی­رودمعجنی، محمود.(۱۳۸۹). بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.

قبادی، حسینعلی و گرجی، مصطفی.(1387). پیام­های جهانی مولوی برای انسان امروز، مجلة مطالعات عرفانی، شمارة هشتم، صص 124-101.

کاپلستون، فردریک­چارلز.(1388). تاریخ فلسفه، ترجمة سید جلال­الدین مجتبوی، جلد 1: یونان و روم، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.

کاکایی، قاسم.(1391). وحد­وجود به روایت ابن­عربی و مایستر اکهارت، چاپ پنجم، تهران: هرمس.

کسرائی­فر، مرضیه و وکیلی، هادی.(1398). حال سرمدی از نظرگاه مایستر اکهارت و اکهارت تولی، مطالعات عرفانی (مجلة علمی­پژوهشی) دانشکدة ادبیّات و زبان­های خارجی دانشگاه کاشان،دورة اوّل، شمارة بیست­ونهم، صص252-227.

کیایی، فاطمه.(1394). بی­اعتنایی به احکام و شعایر عبادی: اتّهامی علیه مایستراکهارت، مجلة پژوهش­های ادیانی، سال سوم، شمارة پنجم، صص268-245.

کی­منش، عباس.(1366). پرتو عرفان (شرح اصطلاحات عرفانی کلیّات شمس)، تهران: سعدی.

گولپینارلی، عبدالباقی.(1382). نثر و شرح مثنوی شریف: دفتر اوّل و دوم (جلد1)، مترجم: توفیق هاشم­پور سبحانی، چاپ سوم، تهران: طبع و نشر.

محمودی، حسین و دادبه، اصغر.(1391). رنج از دیدگاه مولانا با نگاهی به مسئلة شرّ، پژوهش­نامة فلسفة دین (نامة حکمت)، سال یازدهم، شمارة 2، صص188-163.

مرغوب، حوا؛ سرامی، قدمعلی؛ حکمت، شاهرخ.(1397). زیباشناختی تمثیل در مثنوی مولانا با گرایش حسّ نوستالژی، فصلنامة زیبایی­شناسی ادبی، سال شانزدهم، شمارة 35، صص120-95.

نظری، ماه.(1395). بیان وحدت شگردهای تمثیلی در مثنوی معنوی، فصل­نامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارة پیاپی: سی­ام، صص 168-151.

نوروزی­خشت، مریم.(1395). تفاوت عشق از دیدگاه عطار و مولانا، اولین کنفرانس بین­المللی ادبیات و زبان­شناسی.

نیکلسون، رینولد الین.(1378). شرح مثنوی معنوی مولوی (شش دفتر)، ترجمه و تعلیق: حسن لاهوتی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.