بازتاب ابزار و واژه‌های صنفی در سخن قصاب کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 129-153   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1945620.1571

نویسندگان

الهام غلام کلیسانی¹؛ مهرداد چترایی عزیز آبادی^{* 2}؛ مرتضی رشیدی¹

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

در بین شاعران ایرانی به‌ویژه بعد از دورة صفوی، گروهی از پیشه‌وران به تدریج حضور یافته و عدّه‌ای خوش درخشیده‌اند. کاربرد ابزار و مشاغل در شعر شاعران، قدمتی دیرینه دارد. این کاربرد ضمن اطّلاعات مفیدی که از مشاغل مختلف روزگار می‌دهد، در شناخت بهتر روزگار قدیم ایران در دوره‌های متفاوت که چه نگرشی در ارتباط با حرفه‌های گوناگون وجود داشته است، هدایت‌گری می‌نماید. رویکرد ادبی این مشاغل در نوع ادبی شعر، که تنوّع و تعداد آن‌ها هم قابل توجّه است در شهر آشوب‌ها دیده می‌شود. از مهمترین خصوصیّات شهرآشوب‌ها علاوه بر وصف معشوق، بیان پیشه‌هایی است که در زمان و مکان شاعر و اجتماع آن رواج داشته است. در این تحقیق از میان شاعران صاحب‌پیشه به قصّاب کاشانی پرداخته‌ایم. قصّاب از شاعران نیمة دوم قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری است که توانسته است با توجّه به سطح آگاهی و دانش خود اشعاری قابل تحسین علاوه بر مضامین عرفانی و غنایی در مضمون آفرینی پیشة خود، ابتکاری داشته باشد و ابزار و واژه‌های صنفی را در سخن خود بیاورد. این پژوهش که به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و روش کتابخانه‌ای تنظیم شده است بر آن است، به بررسی چگونگی کاربرد ابزار و اصطلاحات شغلی ذی‌ربط در دیوان قصّاب کاشانی بپردازد و با تحلیل یافته‌ها، کاربرد ابزار در شعر قصّاب بیان نماید و توانایی شاعر در تلفیق پیشۀ خود با قریحة شاعری و ویژگی‌های اجتماعی روزگارش را نشان دهد و به این پرسش پاسخ دهد که بازتاب ابزار و واژه‌های مربوط به پیشۀ قصّابی در سخنان قصّاب کاشانی چگونه است؟

کلیدواژه‌ها

واژه‌های صنفی؛ قصاب کاشانی؛ قرن دوازدهم؛ شهرآشوب؛ عصر صفوی

مراجع

• بهوپالی، سید علی حسن خان (1295). تذکره صبح گلشن، به اهتمام محمد عبدالمجیدخان مهتم، هند: مطبع
• تارونیه، ژان باتیست (1383). سفرنامۀ تارونیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، نیلوفر، تهران
• فیض. جلالی، غلامرضا (1387). مشاهیر مدفون در حرم رضوی، جلد دوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
• حزین لاهیجی، محمد علی (1334). تذکره حزین، چاپ دوم، اصفهان: کتابفروشی تأیید.
• دریاگشت، محمدرسول، (1371). صائب و سبک هندی در گسترة تحقیقات ادبی، چاپ اول، تهران، نشر قطره
• دهخدا، علی­اکبر (1372). لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران.
• شمیسا، سیروس (1382). سبک شناسی شعر، چاپ نهم، تهران: فردوس.
• صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1388). منتهی الارب فی لغه العرب، تصحیح و تعلیق محمد‌ حسن فؤادیان، علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات‏‫‏.
• فرخ_­­­­یار، حسین(1370). مشاهیر کاشان، چاپ اول، کاشان.
• قصّاب کاشانی، سعید (1338). دیوان قصّاب کاشانی، به تصحیح و مقدمه پرتو بیضایی، چاپ اول، تهران: کتابخانه ابن سینا.
• _______________(1362). دیوان قصاب کاشانی، تصحیح غلامحسین جواهری(وجدی) تهران: سنایی
• مسعود سعد سلمان(1364). دیوان اشعار به اهتمام مهدی نوریان، 2 جلد، کمال، اصفهان

مقالات

• پرتو بیضایی، حسین (1338)، « دیوان قصاب کاشانی»، تهران: ابن سینا.
• حزین، شیخ محمد علی(1334)، تذکرة حزین، چاپ دوم، اصفهان: انتشارات تأیید اصفهان.
• روح بخشان، ع (1384). تذکره ادبی گنجینه داده­های اجتماعی، فصلنامه نشر دانش، س21، ش4، زمستان.
• صدری، مهدی(1385). گزارش میراث، دورةدوم، سال اول، شمارة چهارم تا ششم، دی تا اسفند.
• عباسی، محمد (1362)، «دیوان قصاب کاشانی»، تهران: خدمات چاپ.
• قصاب کاشانی، سعید(1362)، دیوان اشعار، به کوشش غلامحسین جواهری، تهران: انتشارات سینا.
• کرمی، محمدحسین (1389)،«بررسی گونه­های وزن در غزل شاعران بزرگ سده­های دهم، یازدهم و دوازدهم»، فنون ادبی، ش 2،صص 1-18.
• وحید دستگردی، محمد(1316) «رهبران سخن» ، «مجلۀارمغان سخن» ، شماره 9،
•  

پایان نامه

• باغبان زادۀ آرانی، زینب (1394)، « بررسی اشارات و تلمیحات در دیوان قصاب کاشانی و مقایسه آن با دیوان شاطر عباس»،پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما کامران کسایی، دانشگاه پیام نور.
• ______________(1394)، «بررسی تلمیحات دیوان قصاب کاشانی با تاکید بر تلمیحات قرآنی و اساطیری»، مندرج در کنفرانس ملی آینده­پژوهی، علوم انسانی و توسعه، شیراز، مرکز توسعۀ آموزش­های نوین ایران،صص 1-13.
• رعیت زاده، حمید (1398)، « نقد و تحلیل غزلیات قصّاب کاشانی»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما علی اصغر پهلوان حسینی، دانشگاه یزد.