ارائه الگوی بهینه در بافت مسئله‌دار فرحزاد با رویکرد ارتقاء تاب‌آوری

آمایش محیط

دوره 15، شماره 59، اسفند 1401، صفحه 23-44   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

نسا خزاعی^{* 1}؛ حسین مجتبی زاده خانقاهی²

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه جغرافیا، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

سوانح طبیعی در دنیا همواره با چالشی بزرگ در راه توسعه پایدار مورد توجه بوده است. در نتیجه، راه‌های رسیدن به این توسعه به وسیله الگوهای کاهش آسیب‌پذیری ضرورت پیدا کرده است. در این میان تبیین رابطه تاب‌آوری در برابر سوانح طبیعی، در واقع نحوه تأثیرگذاری ظرفیت‌های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی جوامع در افزایش تاب‌آوری و شناخت ابعاد تاب‌آوری در اجتماع است. بنابراین کاهش خطر سوانح از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف اصلی از انجام این پژوهش تحلیل وضعیت تاب­آوری در بافت مسئله­دار فرحزاد و ارائه الگوی بهینه در این بافت­ها با استفاده از تکنیک تی تک‌نمونه­ای و معادلات ساختاری است. نتایج آزمون تی تک­نمونه­ای از شاخص­های تاب­آوری اجتماعی، تاب‌آوری اقتصادی و تاب­آوری مدیریتی- نهادی نشان داده است که، برای ارزیابی شاخص تاب­آوری اجتماعی از 7 متغیر استفاده شده است. تحلیل اطلاعات جمع­آوری شده نشان می­دهد که میزان رضایت‌مندی مردم منطقه از متغیرهای توانایی انطباق با آشفتگی­ها و تنش­ها­، میزان مشارکت برای رفع بحران­، تمایل اجتماعی به مشارکت­، مشارکت در تصمیم­گیری، پیوندهای اجتماعی با همسایگان و درک محلی از خطر بالاتر از حد متوسط بوده و رضایتمندی قابل قبولی در این خصوص وجود دارد. مقدار خطای آلفای (Sig) آزمون T برای این 6 متغیر برابر با 00/0 است، از آنجا که این میزان خطا، از میزان خطای قابل‌قبول برای آزمون یعنی از 05/0 کمتر است، در نتیجه می­توان استدلال کرد که تفاوت میزان رضایت مشاهده شده برای این سنجه­ها با حد متوسط رضایتمندی به حدی است که در سطح اطمینان بالای 99 درصد معنی­داری است. اما متغیر دانش و آگاهی نسبت به بحران، میزان رضایتمندی مردم منطقه در حد متوسط بوده و نارضایتی محسوسی در این خصوص مشاهده می­شود و از آنجا که مقادیر Sig مشاهده شده برای تمامی این شاخص­ها کمتر از 05/0 می‌باشد، می‌توان نتیجه گرفت که تفاوت مشاهده شده در دیدگاه پرسش­شوندگان از حد متوسط رضایتمندی جامعه کاملاً معنی­دار بوده است. در نهایت خود شاخص تاب­آوری اجتماعی با میانگین 50/3 و سطح معنی­داری کمتر از 05/0 (000/0) بالاتر از حد متوسط می­باشد و رضایت­مندی مردم محله فرحزاد از شاخص تاب­آوری اجتماعی را نشان می­دهد.

کلیدواژه‌ها

وضعیت تاب‌آوری؛ بافت‌های مسئله‌دار شهری؛ الگوی بهینه؛ محله فرحزاد تهران

مراجع

1. ایزدخواه، یاسمین (1392) مفاهیم و مدل­هاى تاب­آورى در سوانح طبیعى، فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، 145-153. حق جو، محمدرضا 1391 – درسنامه آموزشی در مورد ساختار فضایی.
2. حسینیون، سولماز (1395)، تاب­آوری در سکونتگاه­های فقیرنشین، نشریه هفت شهر، مقاله 13، دوره 4، شماره 53و54.
3. داداش­پور،‌هاشم. عادلی، زینب (1394)، سنجش ظرفیت­های تاب‌آوری در مجموعه­های شهری قزوین، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، دوره 4، شماره 8.
4. رضایی، محمدرضا (1390)، پایان‌نامه دکتری تحت عنوان تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی کلان‌شهر تهران؛ استاد راهنما: حبیبی، کیومرث. پور احمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل.
5. رضایی، محمدرضا. رفیعیان، مجتبی. حسینی، سید مصطفی (1392)، سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4 .
6. رفیعیان، مجتبی. رضایی، محمدرضا. عسگری، ع. پرهیزکار، ا. شایان، س (١٣٩٠). تبیین مفهومی تاب­آوری و شاخص­سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور. مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا, ٤ ,١٩-41.
7. رمضان­زاده، مهدی. بدری، علی (1393)، تبیین ساختارهای اجتماعی- اقتصادی تاب­آوری جوامع محلی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب مطالعه موردی: حوضه گردشگری چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، جغرافیا، سال دوازدهم، شماره 40،131.
8. سلمانی مقدم، محمد. امیراحمدی، ابوالقاسم. ‌کاویان، فرزانه (1393)، کاربرد برنامه­ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب­آوری شهری در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی:‌ شهرسبزوار، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم، شماره هفدهم، ص 17- 34.
9. شریف­نیا، فاطمه (1390)، بررسی رابطه کاربری زمین شهری و میزان تاب‌آوری در برابر زلزله و ارائه راهکارها در زمینه برنامه‌ریزی شهری، نمونه موردی: منطقه 10 تهران، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، راهنمایی اسفندیار زبردست.
10. عباس­زاده، مصطفی (1384)، آفرینش حس شهروندی با توجه به نیازهای روانشناختی– اجتماعی در شهرهای جدید، همایش بین­المللی شهرهای جدید.
11. عینالی، جمشید (1389)، ظرفیت­سازی برای کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی، مطالعه موردی شهرستان خدابنده، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، به راهنمایی دکتر مهدی پور طاهری.
12. فرزاد بهتاش، محمدرضا، محمدتقی پیربایانی، کی­نژاد. محمدعلی (1390)، درآمدی بر تاب‌آوری شهرهای اسلامی، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
13. لک، آزاده (1392)، طراحی شهری تاب­آور، صفه، شماره 60.
14. نیکمرد نمین، سارا. برک­پور، ناصر. عبداللهی، مجید. (١٣٩٣)، کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری؛ نمونه موردی: منطقه ٢٢ تهران. مدیریت شهری, ٣٧ ,١٩-٣٤.
15. Adger, W.N., (2010). “Social and ecological resilience: Are they related”? Progress in Human Geography, vol. 24, no.3, pp. 347–364.
16. A.A (1998) ,prospect and retrospect: resilience of concep, Environment and Develop”, ment Economic Research Institute, Study Papers.
17. Bruneau, M. et al. (2003). A Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities. Earthquake Spectra, 19 (4), 733-752.
18. ., p, cannon . T, and Davis., I, (1994), At risk natural hazard peoples vulnerabilityan disaster، Now York: Routledge
19. Godschalk، R، (2002), Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities, Natural Hazards Review، N.pp 2-4.
20. Kimhi, S.; Shamai, M. (2004). Community Resilience and the Impact of Stress, Adult Response to Israel’s Withdrawal from Lebanon. Journal of Community Psychology, 32 (4), 439-451.
21. ), The concept of resilience revisited , Disasters Journal compilation Overseas . Development Institute , No.pp 432-450
22. National disaster mitigation and management organization of iran 2005.
23. Orleans reed, friend,toan, thin phanga sutrato,. A single 2013.
24. Sapirstein, G. (2006). Social Resilience: The Forgotten Dimension of Disaster Risk Reduction. Available on http://acds.co.za/Jamba/Sapirstein. pdf.
25. Twigg, J. (2007). Characteristics of Adisaster-Resilient Community a Guidance note. Version 1 (for Field Testing) August 2007, for the DFID.
26. Wilson, G. A. (2013). Community resilience, globalization, and transitional pathways of decisionmaking. Geoforum, 43, 1218–1231.

Zhou, H., Jingai, W, Jinhong , W and Huicong, J,.(2009) , Resilience to natural hazards: a geographic perspective , Natural Hazards