ارزیابی تطبیقی سلسله مراتب تصویر ذهنی مردان و زنان از فضاهای شهری، مورد منطقه 8 تبریز

آمایش محیط

دوره 15، شماره 59، اسفند 1401، صفحه 45-68   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

بهمن شجاعی وند^{* 1}؛ شهریور روستایی²؛ اکبر اصغری زمانی²

¹دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

تصویر ذهنی عبارت است از تصویر یا برداشتی که هر انسان از خود، دیگران و محیط اطراف دارد. هدف از این پژوهش بررسی تصویر ذهنی مردان و زنان از فضاهای شهری و پی بردن به چگونگی تفاوت موجود در تصویر ذهنی آنها بر اساس سلسله مراتب تصویر ذهنی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و در آن از روش‌های پیمایشی و توصیفی– تحلیلی استفاده شده و ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه، با حجم نمونه به‌دست آمده از فرمول کوکران و نقشه‌های کروکی‌وار است. در تحلیل داده‌های به‌دست آمده از آزمون‌های مقایسه‌ای، توصیفی و تحلیل محتوا بهره‌ گرفته شده است. نتایج به‌دست آمده نشان داد که بین مردان و زنان از نظر تصویر ذهنی از فضاهای شهری تفاوت معناداری وجود دارد و مقدار میانگین رتبه‌ای نشان‌ داد که تصویر ذهنی در مردان در مقایسه با زنان قوی‌تر است. همچنین تصویر ذهنی مردان در مقایسه با زنان از کلیت بیشتری برخوردار است و در مقابل زنان بیشتر با جزییات تصویر ذهنی خود را شکل می‌دهند. مردان در ارایه‌ی تصویر ذهنی خود عمدتاً در تمامی سطوح سلسله مراتب تصویر ذهنی به نام مکان‌ها با نقاط ثقل مختلف و با تأکید بر راه‌ها اشاره می‌کنند در مقابل زنان در جزیی‌ترین نقشه‌ها هم کمتر به نام مکان‌ها اشاره می‌کنند و در تصویر ذهنی آنها تعاملات اجتماعی و فضایی با تکیه بر محل سکونت به عنوان نقطه‌ی ثقل بیشتر به چشم می‌خورد و عمده تأکید آنها بر نشانه‌ها است.

کلیدواژه‌ها

فضاهای شهری؛ تصویر ذهنی؛ سلسله مراتب؛ تبریز

مراجع

1. بحرینی،ح.1382. فرآیند طراحی شهری؛ چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
2. بنتلی،ا.، الکک.آ.، مورین، پ.، مک گلین، س.، اسمیت،گ.1395. محیط‌های پاسخ‌ده، کتاب راهنمای طراحان؛ ترجمه‌ی بهزادفر.م، تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوازدهم.
3. جهانشاه، پ.1393. سیر اندیشه‌ها در شهرسازی 3؛ انتشارات آرمانشهر، چاپ سوم، تهران.
4. حبیب پور گتابی، ک.، صفری شالی، ر. 1391. راهنمای جامع کاربرد SPSS در پژوهشات پیمایشی (تحلیل داده‌های کمی)؛ چاپ پنجم، تهران، نشر لویه، متفکران.
5. ستارزاده، د.، نقی‌زاده، م.، حبیب، ف.1387. فضای شهری اندیشه‌ای اجتماعی؛ علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره‌ی دوازدهم، شماره چهارم: 183-173.
6. شـجاعی‌وند، ب.، تقی‌زاده، ا.، راه‌نور، ر.1393. ارزیابی تصویر از مقصد گردشگران بر اساس کیفیت‌محصول مقاصد گردشگری، مطالعه موردی ائل گؤلی تبریز، دومین کنگره‌ی بین‌المللی سازه، معماری و توسعه‌ی شهری، تبریز.
7. شجاعی‌وند، ب.، روستایی، ش.، اصغری زمانی، ا.1397. بازنمایی فضایی و تولید و بازتولید تصویر ذهنی: رهیافتی از تریالکتیک لوفور؛ نشریه‌ی مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره نهم، شماره 33: 19-1.
8. شکویی، ح.1393. اندیشه‌های نو در فلسفه‌ی جغرافیا، جلد دوم؛ انتشارات گیتاشناسی، چاپ دهم،تهران.
9. شهرداری تبریز.1392. تقسیم‌بندی مناطق دهگانه شهرداری تبریز؛
10. کاشانی‌جو، خ.1389. بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری؛ نشریه هویت شهر، سال چهارم، شماره شش: 106 –
11. کلانتری، ح.، اخوت ه.1395. برنامه‌ریزی منظر شهری؛ تهران، جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی، چاپ دوم.
12. مدنی‌پور ع.1392. طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی – مکانی؛ مترجم فرهاد مرتضایی؛ شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.
13. مرکز آمار ایران. 1396. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395: جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری و نتایج تفصیلی.
14. Appleyard, D.1976. Planning a pluralist city: Conflicting realities in Ciudad Guayana. MIT Press.
15. Archambault, D., & Purchase, H. C.2013. The “map” in the mental map: Experimental results in dynamic graph drawing. International Journal of Human-Computer Studies, 71(11): 1044-1055.
16. Dias, P., & Ramadier, T.2015. Social trajectory and socio-spatial representation of urban space: the relation between social and cognitive structures. Journal of environmental psychology, 41, 135-144.
17. Fenster, T. 2009. Cognitive temporal mapping: the three steps method in urban planning, Planning Theory & Practice, 10(4): 479–498.
18. Filomena, G., Verstegen, J. A., & Manley, E. 2019. A computational approach to ‘The Image of the City’. Cities, 89, 14-25.
19. Ginzarly, M., Roders, A. P., & Teller, J. 2019. Mapping historic urban landscape values through social media. Journal of Cultural Heritage, 36, 1-11.
20. Giraudo, M. D., & Peruch, P. 1988. Spatio-temporal aspects of the mental representation of urban space. Journal of Environmental Psychology, 8(1), 9-17.
21. Kaplan, R., Schuck, N. W., & Doeller, C. F. 2017. The Role of Mental Maps in Decision-Making. Trends in Neurosciences, 40(5), 256-259.
22. LANG, J. 1987 “Creating Architectural Theory”, Van Nostrand Reinhold, New York.
23. Lindholm, G. 2011. 'Visible Gestures' : On Urban Landscape Perspectives In Planning. Planning Theory, 1-15.
24. Lynch, K. (1960). The image of the city; MIT Press.
25. Madanipour, A. 1996. “Design of Urban Space”, John Wiley and Sons Ltd,
26. Marry, S., & Defrance, J. 2013. Analysis of the perception and representation of sonic public spaces through on site survey, acoustic indicators and in-depth interviews. Applied Acoustics, 74(2), 282-292.
27. Menegaki, M.E., Kaliampakos, D.C.,2006. Landscape analysis as a tool for surface mining design. Environ. Plan. B: Plan. Des. 33 (2), 185–196
28. Misthos, L. M., Messaris, G., Damigos, D., & Menegaki, M. 2017. Exploring the perceived intrusion of mining into the landscape using the fuzzy cognitive mapping approach. Ecological Engineering, 101, 60-74.
29. Polic, M., et al. 2005. A cognitive map of Slovenia: Perceptions of the regions. International Journal of Psychology, 40(1): 27-35.
30. Sönmez, B. E., & Önder, D. E. 2019. The influence of GPS-based navigation systems on perception and image formation: A case study in urban environments. Cities, 86, 102-112.
31. Tilt, J.H., Kearney, A.R., Bradley, G., 2007. Understanding rural character: cognitive and visual perceptions. Landsc. Urban Plann. 81 (1), 14–26.