همسویی طب و فلسفه و رد پای آن در علاجات داراشکوهی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 148-176   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.700080

نویسندگان

مرجان محلوجیان¹؛ مهدی محقق^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

طب و فلسفه، دو شاخه از علومی هستند که از آغاز تا کنون همراه بوده­اند؛ همراهی که تحت تأثیر طرز تفکر یا خط مشی تمدن­ های پیشین به شکل ابتدایی در هر دو علم آغاز شد و با گذر از افت ­ و­ خیزهای بسیار تا زمان حاضر ادامه یافت. این ویژگی، در طب ایرانی- اسلامی به دلیل تأثیر­پذیری از تمدن­ های متقدم، به ­خصوص یونان و یا شرایط سیاسی و اجتماعی که فیلسوفان و صاحب­ نظران علوم عقلی و طبی را به دلیل جبر آن دوران در برهه­ ای از زمان و مکان گرد هم آورد، پررنگ­ تر دیده­ می­ شد و حاصل آن میراثی بود که با حملۀ مغول، سیاست­ های دوران صفوی و تبعات آن، درخشش پیشین خود را از دست داد، اما بارقه­ های آن در آثار دانشمندان، طبیبان و صاحب­ نظران ایرانی - اسلامی مهاجر به هند روشن ماند. از جملۀ این آثار می ­توان از کتاب «علاجات داراشکوهی» اثر«نورالدین­ حکیم­ عین ­الملک ­شیرازی» نام برد که وامدار طب آمیخته با فلسفۀ قدما و ترکیبی از طب هندی قرن یازدهم است.
پژوهش پیش­ رو که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ­ای تهیه و تدوین شده­ است، می­ کوشد ضمن ذکر وجوهاتی از همسویی طب و فلسفه، به بررسی سرفصل­ های فلسفی در کتاب طبی علاجات داراشکوهی بپردازد. 

کلیدواژه‌ها

طب؛ فلسفه؛ ارتباط طب و فلسفه؛ هند؛ علاجات داراشکوهی

مراجع

کتاب‌ها

اذکایی، پرویز (1391) پزشکی در ایران باستان، تهران: انتشارات المعی.

اولمان، مانفرد (1383) طب اسلامی، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.

اهوازی، علی‌بن عباس (بی‌تا) کامل‌الصناعه، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک‌گیل. ذوالمجد (طباطبایی) (بی‌تا) مختصری از فلسفه ابن سینا و نفوذ آن در غرب، تهران: انتشارات نقش جهان.

رازی، ابوبکر محمد بن زکریا (1315) سیرت فلسفی، تهران: انتشارات مهر.

رازی، ابوبکر محمد بن زکریا (1384) المرشد او الفصول، ترجمۀ محمد ابراهیم ذاکر، تهران: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران.

سنان، ابراهیم (1365) زندگی‌نامۀ علمی دانشمندان اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

شهرزوری، شمس‌الدین محمد (1365) نزهة‌الارواح و روضة‌‌الافراح، ترجمۀ مقصود علی تبریزی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فنتزمر، گرهارد (1366) پنج هزار سال پزشکی، ترجمۀ سیاوش آگاه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

قفطی، علی بن یوسف (1347) تاریخ‌الحکما، به کوشش بهین دارائی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

کولستون گیلیسپی، چارلز (1365) زندگی‌نامه علمی دانشمندان اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

الگود، سیریل (2536) تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ باهر فرقانی، تهران: انتشارات امیر کبیر.

محقق، مهدی (1369) دومین بیست گفتار در مباحث ادبی و تاریخی و فلسفی و کلامی و تاریخ علوم در اسلام، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل.

محقق، مهدی (1374) مجموعه متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سروش.

محقق، مهدی (2535) بیست گفتار در مباحث علمی و فلسفی و کلامی و فرق اسلامی، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل.

محقق، مهدی (بی‌تا) فیلسوف ری، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. مصطفوی، جلال (1358) مقایسۀ طب قدیم ایران با پزشکی نوین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ناظم، اسماعیل (1387) طب و فلسفه، علوم طبیعی، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل دانشگاهی علوم پزشکی ایران.

نجم‌آبادی، محمود (1371) تاریخ طب در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ولف، هنریک (1380) درآمدی بر فلسفه طب، تهران: انتشارات طرح نو.

مقالات

اسپزیال، فابریزیو. (1395). رویارویی سنت‌های پزشکی در رساله علاجات داراشکوهی. ایران‌ نامک، 1(3)، 104-118.

گلشنی، سید علی‌رضا، حاجیان‌پور، حمید. (1392). مکتب پزشکی شیراز از صفویه تا قاجار. طب سنتی اسلام و ایران، 4(1)، 67-78.

واثق عباسی، رضا، شمس‌الدین، حمید. (1396). پزشکان ایرانی در دربار گورکانیان هند. مطالعات شبه قاره، 9(33)، 239-263. doi: 10.22111/jsr.2017.3923