بهره‌گیری از الگوی داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت نامتقارن در شناسایی آثار تغییرات نرخ ارز ماهانه بر تولید ناخالص داخلی فصلی ایران

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 62، فروردین 1402، صفحه 161-184   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.700131

نویسندگان

روجا تلیک¹؛ عباس نجفی زاده^{* 1}؛ سید فخرالدین فخرحسینی²؛ احمد سرلک¹

¹گروه اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²گروه حسابداری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده

چکیده
تحقیق حاضر قصد دارد با استفاده از رویکرد اقتصاد سنجی رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس) به بررسی اثرگذاری تغییرات نرخ ارز بر متغیر تولید واقعی در کشور ایران طی دوره­ی 1397:4-1380:1 بپردازد که اجرای مدلی انعطاف­پذیر، با قدرت توضیح­ دهندگی بالا شامل متغیرهای با تواتر مختلف (برای مثال روزانه، هفتگی و ماهانه) در کنار هم در یک رگرسیون را فراهم می­آورد.
نتایج این تحقیق نشان می­دهد که مدل میداس در شناسایی آثار پویای نامتقارن متغیر مستقل با تواتر بالاتر (تغییرات نرخ ارز) بر متغیر وابسته با تواتر پایین­تر (تولید ناخالص داخلی) در مقایسه با مدل تواتر یکسان این متغیرها از لحاظ آماری قوی­تر است و عدم تقارن را به­صورت کاملاً واضح­تر نمایش می­دهد. همچنین بر اساس نتایج به­دست آمده، شدت اثرگذاری تکانه­ها و ماندگاری هر تکانه نیز متفاوت است، به­طوری که تکانه منفی نرخ ارز اثرات با شدت تأثیر و ماندگاری بیشتری بر تولید ناخالص داخلی ایران دارد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: نرخ ارز، تولید ناخالص داخلی، آثار نامتقارن، الگوی داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت. طبقه بندی JEL :؛ E43 C22

اصل مقاله

بهره­گیری از الگوی داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت نامتقارن^[1] در شناسایی آثار تغییرات نرخ ارز ماهانه بر تولید ناخالص داخلی فصلی ایران

 

 

تاریخ دریافت: 27/10/1401                  تاریخ پذیرش: 28/12/1401

روجا تلیک[2] عباس نجفی­زاده*[3] سید فخرالدین فخرحسینی [4] احمد سرلک[5]

 

چکیده

تحقیق حاضر قصد دارد با استفاده از رویکرد اقتصاد سنجی رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس) به بررسی اثرگذاری تغییرات نرخ ارز بر متغیر تولید واقعی در کشور ایران طی دوره­ی 1397:4-1380:1 بپردازد که اجرای مدلی انعطاف­پذیر، با قدرت توضیح­ دهندگی بالا شامل متغیرهای با تواتر مختلف (برای مثال روزانه، هفتگی و ماهانه) در کنار هم در یک رگرسیون را فراهم می­آورد.

نتایج این تحقیق نشان می­دهد که مدل میداس در شناسایی آثار پویای نامتقارن متغیر مستقل با تواتر بالاتر (تغییرات نرخ ارز) بر متغیر وابسته با تواتر پایین­تر (تولید ناخالص داخلی) در مقایسه با مدل تواتر یکسان این متغیرها از لحاظ آماری قوی­تر است و عدم تقارن را به­صورت کاملاً واضح­تر نمایش می­دهد. همچنین بر اساس نتایج به­دست آمده، شدت اثرگذاری تکانه­ها و ماندگاری هر تکانه نیز متفاوت است، به­طوری که تکانه منفی نرخ ارز اثرات با شدت تأثیر و ماندگاری بیشتری بر تولید ناخالص داخلی ایران دارد.

واژه‌های کلیدی: نرخ ارز، تولید ناخالص داخلی، آثار نامتقارن، الگوی داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت.

طبقه بندی JEL : ,E43 C22

 

1- مقدمه

تولید ناخالص داخلی، یکی از شاخص­های رشد اقتصادی است. در یک اقتصاد، تولید ناخالص داخلی بالا، منعکس­کننده رشد قوی اقتصاد و بالعکس می­باشد و به همین ترتیب هر کشوری سعی می­کند نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را به حداکثر برساند. عوامل کلان خاصی که در محیط اقتصادی کار می­کنند، مانند تورم، نرخ ارز، ذخایر ارزی، تراز پرداخت­ها و ... بر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی تأثیر می­گذارند. لذا تشخیص عوامل موثر بر تغییرات تولید ناخالص داخلی و ارتباط آن با دیگر متغیر­های اقتصادی لازم است (دیویا و دوی[6]، 2014).

در تمامی کشورهای جهان، متغیر نرخ ارز به­عنوان یکی از مهمترین متغیرهای اقتصاد کلان شناخته می­شود، چرا که در دنیای کنونی و با توجه به تحولات موجود در حوزه جهانی شدن، اقتصاد کشورها دارای تاثیرپذیری بالایی از نوسانات نرخ ارز هستند (شاکری و همکاران، 1398). تحولات نرخ ارز می­تواند باعث آثار معنی­داری بر سایر مؤلفه­های اقتصادی نظیر تولید، رشد اقتصادی، تجارت خارجی و به­­طورکلی، تعادل­های داخلی و خارجی اقتصاد شود. نرخ ارز، از یک طرف، نقش مؤثری در صادرات و واردات و به­تبع آن، تنظیم و تعدیل تراز تجاری و تراز پرداخت­های کشور دارد و از طرف دیگر، نقش مؤثری در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی و به­تبع آن، تعیین میزان تولید و اشتغال دارد. بنابراین با توجه به پیامدهای گسترده تغییر نرخ ارز برای عملکرد اقتصاد ایران، توجه به آثار تحولات نرخ ارز، اهمیت بسیار بالایی دارد، زیرا نوسان­های نرخ ارز در یک کشور، نشان دهنده عملکرد اقتصاد آن کشور است (حاجی هاشمی و همکاران،1400).

برای بررسی مطلوب بودن نوسان­های نرخ ارز در یک اقتصاد، لازم است که اثرات این نوسان­ها بر تولید ملی و تورم ارزیابی گردد. در حقیقت از طریق کانال­های عرضه و تقاضا می­توان این اثرات را تعیین و ارزیابی نمود. نوسان­های نرخ ارز، تقاضای کل اقتصاد را از طریق واردات، صادرات و تقاضای پول و همچنین عرضه کل اقتصاد را از طریق هزینه­های کالاهای واسطه­ای وارداتی تحت تأثیر قرار خواهند داد. بنابراین برآیند این دو اثر بر تولید و قیمت، به شرایط اولیه اقتصاد کشورها بستگی دارد. به­طور کلی در بازار کالاها، شوک­های مثبت نرخ ارز سبب گران شدن کالاهای وارداتی و ارزان­تر شدن کالاهای صادراتی می­گردند و در نتیجه افزایش تقاضا برای کالاهای داخلی را در بر خواهد داشت. از سوی دیگر، با کاهش ارزش پول ملی، تقاضای نقدینگی بنگاه­های اقتصادی افزایش یافته و این امر موجب افزایش تقاضای پول نیز می­شود. در بخش عرضه اقتصاد نیز می­توان گفت که در کشور­های در حال توسعه، شوک­های مثبت نرخ ارز که باعث کاهش ارزش پول ملی می­گردند، سبب افزایش هزینه­های وارداتی کالاهای واسطه­ای و در نتیجه گران­تر شدن کالاهای واسطه­ای وارداتی و متعاقب آن افزایش هزینه­های تولید و سطح قیمت­ها می­گردند (ابراهیمی و همکاران، 1397).

در اقتصاد ایران شوک­های ارزی و جهش ناگهانی قیمت دلار بر حسب ریال، پدیده جدی نیست، به­طوری که در عرض 40 سال گذشته (از سال 1357 تا 1397) نرخ دلار در بازار غیر رسمی حدوداً 250 برابر شده است. در این دوره دستیابی به رشد اقتصادی بالا و با ثبات از جمله مهمترین اهداف سیاست­های اقتصادی به شمار می­رود. رشد اقتصادی تحت تأثیر انحرافات نرخ واقعی ارز قرار گرفته و به­عنوان یک نتیجه عدم تعادل در اقتصاد کلان، رفاه ملی را تحت تاثیر قرار می­دهد (خلیلی عراقی و رحیم نامورزاده، 1398).

از مدت­ها پیش اقتصاددانان تشخیص داده­اند که رفتار پویای برخی متغیرهای اقتصادی، غیر­خطی است. مباحث تئوریکی جدید حاکی از آن است که نوسانات نرخ ارز نیز اثرات نامتقارنی از خود نشان داده است. نامتقارن بودن تأثیر یک سیاست­ بر یک متغیر به این معنی است که اثر­پذیری یک متغیر از آن سیاست،­ در وضعیت­های پایین و بالای رشد متغیر انتقال، متفاوت است (کازرونی و رستمی، 1386).

در این راستا، نکته قابل توجه و مهم، این است که نحوه و میزان اثرگذاری نرخ ارز بر تولید، بستگی به شرایط اولیه اقتصاد کشور داشته و از این رو، می­تواند اثرات متفاوتی از خود نشان دهد. از طرف دیگر، مباحث تئوریکی جدید و به­دنبال آن، بررسی­های تجربی انجام یافته مانند مطالعه کاندیل^[7] (2000)، حاکی از آن است که نرخ ارز، اثرات نامتقارن از خود نشان می­دهد؛ بدان معنی که اثرات افزایش نرخ ارز بر متغیرهای کلان اقتصادی، از جمله تولید متفاوت، از اثرات کاهش آن است (حسن­وند و همکاران، 1399).

در حیطه موضوع مورد نظر، مطالعات گذشته بر اثرات متقارن نرخ ارز بر رشد اقتصادی تاکید داشته­اند و نتیجه­گیری­های آنها بیانگر تأثیر منفی انحرافات نرخ ارز رشد اقتصادی بوده و اثر آن به طور مشخص بر روی تولید داخلی مورد بررسی قرار نگرفته است. اما انحرافات نرخ ارز می­تواند     به صورت نامتقارن روی بخش­های اقتصادی اثر گذاشته و رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو شناسایی روابط حاکم بر این دو متغیر از مهمترین چالش­های مطرح در اقتصاد کلان است. لذا در این تحقیق به مطالعه­ی مجزایی از شکل اثرپذیری تولید از نوسانان­های نرخ ارز که بتواند اثرگذاری مجزای افزایش و کاهش نرخ ارز (شکل نامتقارن) را نشان دهد، پرداخته می­شود.

مدل­های اقتصاد سنجی متعددی مطرح شده­اند تا با استفاده از متغیرهای مستقل و برونزا به توضیح سری­های زمانی اقتصادی بپردازند. این رگرسیون­ها معمولاً مستلزم برابری تواتر کلیه متغیرها بوده­اند که به تجمیع داده­های با تواتر بالاتر (از طریق میانگین­گیری ساده) و در نتیجه از دست رفتن اطلاعات بالقوه مفید منجر می­شود. اطلاعاتی که می­توانست در شناسایی بهتر روابط میان متغیرهای هدف مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب مدل­های رگرسیونی شامل داد­ه­های متفاوت از دغدغه­های کلی اقتصاددانان و محققین بوده است. مدل­های رگرسیونی MIDAS رگرسیونی شامل متغیرها با تواترهای مختلف بوده و موجبات اجرای طرح انعطاف­پذیر و صرفه­جویانه استخراج وزنی داده­ها را فراهم می­آورد. در واقع در یک معادله رگرسیونی، متغیر وابسته که برای مثال فصلی است، می­تواند توسط متغیرهایی که از تواتر ماهانه، هفتگی برخوردارند، توضیح داده شود. هدف مدل­های رگرسیونی میداس استخراج مناسب اطلاعات متغیرهای با تواتر بالاتر در راستای مدل­سازی و پیش­بینی متغیرهای وابسته در تواتر پایین بوده و انتظار بر این است که از این طریق شناسایی بهتر روابط موجود میان متغیرها، پیش­بینی دقیق­تری را در پی داشته باشد (رجبی و مقدسی، 1393). ولدخانی (2017) به بررسی تأثیر تغییر قیمت روزانه نفت بر قیمت ماهانه بنزین، پرداخت و نشان داد که شواهدی از عدم تقارن هم در زمان و هم اندازه قیمت خرده فروشی بنزین در تغییر در قیمت نفت وجود دارد. به طوری که در حالی که افت قیمت به آرامی و به طور متقارن به مصرف کنندگان منتقل می­شود، افزایش قیمت با تاخیر بیشتری انجام می­شود، اما با گذشت زمان شدت آن بیشتر می­شود و مدل میداس این عدم تقارن را به صورت محسوس­تری نمایش می­دهد. نوفرستی و بیات (1392) در پیش­بینی رشد تولید ناخالص داخلی ایران با تواتر فصلی به کمک متغیرهای فصلی و ماهانه اقتصادی توسط رگرسیون میداس، نشان دادند که رگرسیون میداس عملکرد نسبتاً دقیقی نسبت به مدل خطی دارد.

در سال­های اخیر، عوامل اقتصادی و سیاسی زیادی موجب شده نرخ ارز تغییرات زیادی را پشت سر بگذارد که لزوماً هم­جهت نبوده­اند و تأثیر این تکانه­ها بر متغیرهای کلان اقتصادی غیر قابل انکار است (لعل خضری و جعفری صمیمی، 1399). با توجه ­تفاوت موجود در شرایط اقتصادی، زیرساخت­های کشورها، الگوهای اقتصادی کشورهای در حال توسعه به­ویژه ایران و رفتار متفاوت شوک­های ارزی لازم است آثار نامتقارن شوک­های مثبت و منفی نرخ ارز بر تولید به صورت جداگانه بررسی شود تا سیاستگذاران اقتصادی در زمینه مواجه با این شوک­ها بر اساس شرایط موجود، سیاست مناسبی را اتخاذ نمایند تا بتوانند در صورت وجود اثرات منفی ناشی از شوک­های به وجود آمده، آنها را به حداقل برسانند، لذا ضرورت استفاد از مدل میداس نامتقارن مشهود می­باشد.

وجه تمایز تحقیق حاضر با مطالعات پیشین در این است که اکثر تحقیقات انجام گرفته در بعد استفاده از رگزسیون خطی استوار بوده است، در حالی که در این تحقیق به ­دلیل ناهماهنگ بودن در تواتر داده­ها و به ­منظور افزایش دقت نتایج حاصل از برآورد و با نگرشی جدید، به بررسی اثرات نرخ ارز بر تولید داخلی ایران پرداخته شده و سعی بر آن بوده که با توجه به نتایج تحقیقات انجام گرفته در این حیطه و با استفاده از الگوی رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت، به این سوالات پاسخ داده شود که آیا اثر تواتر بالای نرخ ارز در مقایسه با تواتر پایین این متغیر، بر تولید واقعی ایران، از لحاظ معناداری آماری قوی­تر است و همچنین به تبیین اثرات متقارن یا نامتقارن و ماندگاری اثرات تکانه مثبت و منفی نرخ ارز پرداخته شد.

 

2- مبانی نظری رابطه نرخ ارز و تولید

بررسی رفتار متقابل نرخ ارز و تولید در اقتصاد ایران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بر اساس دیدگاه سنتی، کاهش ارزش پول باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی خواهد شد. طبق مدل دورنبوش و فیشر^[8] (1980) افزایش نرخ ارز، صادرات را افزایش داده و قدرت رقابتی کالاهای داخلی افزایش می­یابد و به رشد اقتصادی منجر خواهد شد (مروت و همکاران، 1396).

در چارچوب اقتصاد کینزی، اگر کاهش ارزش پول داخلی بتواند خالص صادرات و تراز پرداخت­ها را بهبود ببخشد و همچنین در­ صورتی که رشد تولید ناخالص ملی به­ گسترش تقاضا وابسته باشد و در طرف عرضه مانعی وجود نداشته باشد، درآمد ملی را متناسب با ضریب فزاینده مخارج تحت تأثیر قرار می­دهد (دورنبوش، 1981). 

به اعتقاد مکتب ساختار گرایی نوین بر خلاف دیدگاه سنتی، کاهش ارزش پول ملی باعث کاهش تولید خواهد شد. بر­ اساس مدل میاد^[9] (1951)، در صورت برقراری شرط مارشال- لرنر^[10]، کاهش ارزش پول ملی، اثر انبساطی داشته و در غیر­اینصورت باعث کاهش تولید خواهد شد (مروت و همکاران، 1396).

تغییرات نرخ ارز و سایر متغیرهای قیمتی، در نظریه کلاسیکی، بر تولید حقیقی تأثیر بلند­مدت ندارند و در حقیقت تغییرات تولید، تنها به تغییر متغیرهای حقیقی مبنایی مانند سرمایه حقیقی، رشد نیروی کار و پیشرفت فنی بستگی دارد و متغیر­های قیمتی صرفاً در کوتاه­مدت می­توانند بعضی از متغیر­های حقیقی را از مقادیر تعادلی بلند­مدت، تغییر دهند، ولی متغیر­های حقیقی در بلند­مدت در سطح تعادلی بلند­مدت خود قرار می­گیرند. نظریه پولیون در مورد تأثیر نرخ ارز بر تولید ناخالص ملی در بلند­مدت شبیه نظریه کلاسیکی است. به اعتقاد کلاسیک­های جدید، متغیر­های قیمتی حتی در    کوتاه­مدت تولید را تحت تأثیر قرار نمی­دهند (فرزین­وش و همکاران، 1391).

با توجه به اینکه کانال­های اثر­گذاری نرخ ارز بر تولید یک کشور، از کانال تجارت (صادرات و واردات) مطرح می­شود، پیش­بینی نظری این است که با توجه به ساختارهای متفاوت تولید و درجه وابستگی به صادرات و واردات، تغییرهای نرخ ارز، اثرگذاری متفاوتی بر تولید دارد (ابراهیمی وهمکاران، 1397).

رابطه بین تولید ناخالص داخلی و نرخ ارز یک رابطه دوطرفه است. تولید ناخالص داخلی از جمله مهمترین اقتصادی است که نسبت به تحولات نرخ واقعی ارز حساسیت بسیاری را نشان می­دهد. همچنین نوسانات نرخ ارز می­تواند اثرات نامتقارنی به شرح ذیل داشته باشد:

در بازار کالا شوک مثبت نرخ ارز (کاهش ارزش پول داخلی به صورت پیش­بینی نشده) سبب ارزان­تر شدن صادرات و گران­تر شدن واردات می­شود. در نتیجه قدرت رقابتی کالاهای داخلی نسبت به کالاهای خارجی افزایش یافته و تمایل به تقاضای کالاهای داخلی بیشتر خواهد شد و در نهایت افزایش تقاضا برای تولیدات داخلی موجب افزایش تولید می­شود. اما شوک منفی نرخ ارز (افزایش ارزش پول داخلی به صورت پیش­بینی نشده) سبب گران­تر شدن صادرات و ارزان­تر شدن واردات می­شود. در نتیجه تقاضای کالاهای خارجی بیشتر خواهد شد و در نهایت باعث کاهش تقاضای کل داخل می­شود. در بازار پول شوک مثبت نرخ ارز (کاهش ارزش پول داخلی به صورت غیر قابل انتظار) نسبت به حالت قابل انتظار آن سبب می­شود که کارگزاران اقتصادی تقاضا برای پول داخلی را افزایش داده و سهم پول داخلی را در سبد دارایی خود افزایش دهند. بنابراین تقاضای پول داخلی افزایش یافته و حجم معاملات بیشتر می­شود. هرچند نرخ بهره افزایش یافته و تا حدودی سرمایه­گذاری کاهش می­یابد، در این حالت تقاضای کل افزایش می­یابد. اما شوک منفی نرخ ارز (افزایش ارزش پول داخلی به صورت غیر قابل انتظار) سبب می­شود که تقاضا برای پول خارجی بیشتر شده و تقاضای پول داخلی کاهش یابد. درنتیجه نرخ بهره کاهش یافته و در این حالت تقاضای کل کاهش می­یابد. در طرف عرضه اقتصاد شوک مثبت نرخ ارز سبب می­شود که هزینه واردات کالاهای واسطه­ای افزایش یافته و از این رو هزینه تمام شده تولید افزایش یابد. بنابراین با افزایش هزینه کالای واسطه­ای وارداتی، تولید کاهش می­یابد. اما با بروز شوک منفی، نرخ ارز به صورت غیر قابل انتظار کاهش یافته و ارزش پول داخلی نسبت به پول خارجی افزایش می­یابد. در این حالت هزینه کالاهای واسطه­ای وارداتی کاهش یافته و تولیدکنندگان تمایل خواهند داشت تا کالاهای واسطه­ای بیشتری تولید کنند. از این رو با افزایش تقاضای کالاهای واسطه­ای وارداتی، سطح تولید بیشتر خواهد شد. بنابراین شوک­های مثبت و منفی نرخ ارز، هم طرف تقاضا و هم عرضه را تحت تاثیر قرار می­دهند. به این صورت که برآیند اثرات نامتقارن این شوک­ها بستگی به میزان انتقال عرضه و تقاضای اقتصاد از یک طرف و از طرف دیگر، شرایط اولیه اقتصاد (که عموما در شیب منحنی عرضه و تقاضا نمایان می شود) دارد که تعیین کننده میزان تغییرات سطح تولید می­باشد. از آنجا که ممکن است عرضه و تقاضا در پاسخ به شوک های دوگانه رفتار متفاونی از خود نشان دهد، لذا امکان بروز اثرات نامتقارن نوسانات نرخ ارز وجود خواهد داشت (ناظمی و همکاران، 1399).

 

3- پیشینه تحقیق

3-1- مطالعات خارجی

برومنت و پاساگولاری[11] (2003) اثر کاهش ارزش حقیقی ارز را بر تولید در ترکیه با استفاده از مدل خودرگرسیون برداری[12] بررسی کرده­اند و نتایج مطالعه نشان می­دهد که کاهش ارزش حقیقی نرخ ارز برخلاف انتظار، آثار انقباضی دارد.

سینگ[13] (2003) اثر شوک نرخ ارز را بر تولید مجارستان با استفاده از یک مدل خودرگرسیون برداری مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان می­دهد که اثر کاهش ارزش حقیقی نرخ ارز در سه ماه اول، انقباضی و در سه ماهه دوم، انبساطی بوده و پس از آن از بین می­رود، در حالی که کاهش ارزش اسمی ارز در سه ماهه اول، انقباضی است و پس از آن، اثرش از بین می­رود.

بهمنی اسکویی و کاندیل^[14] (2007) به بررسی نوسان­های نرخ ارز و تولید واقعی در کشور ایران طی سال­های 2003-1959 پرداخته و نشان دادند که پیش از موج صادرات غیرنفتی 1990-1959 شواهدی از هم انباشتگی میان رشد تولید و نرخ ارز ریال- دلار وجود ندارد و در مقابل با بسط دوره نمونه به 2003-1959 شواهدی قوی از هم انباشتگی موجود است.

بهمنی اسکویی و همکاران^[15] (2017) به بررسی اثر نامتقارن نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی کشور ترکیه با استفاده از روش مدل خودرگرسیو با    وقفه­های گسترده غیر خطی[16] پرداختند. نتایج نشان داد که اثرات تغییرات در ارزش واقعی موثر لیر، اثرات نامتقارنی هم در کوتاه­مدت و هم در    بلند­مدت دارد. در حقیقت در بلند­مدت ارزش لیر دارای اثرات گسترده ای بر تولید داخلی ترکیه می­باشد.

امان و همکاران[17] (2017) ارتباط بین نرخ ارز و رشد اقتصادی را برای دوره 2010-1976 در پاکستان و با استفاده از روش معادلات همزمان بررسی کرده­اند. یافته­های آنها نشان داده است که افزایش نرخ ارز از مسیر تقویت انگیزه صادرات، بزرگ­شدن حجم سرمایه­گذاری، ورود سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و تقویت جایگزینی واردات موجب تقویت رشد اقتصادی شده است.

وسه و لاین^[18] (2018) نوسان­های نرخ ارز، شوک قیمت نفت و رشد اقتصادی را در کشور لیبریا در دوره­ی 2015-1995 با استفاده از یک الگوی خود رگرسیون برداری[19] بررسی نمودند. نتایج نشان داد که افزایش قیمت نفت، تولید ناخالص داخلی لیبریا را تحریک می­کند و تنزل در ارزش دلار لیبریا باعث می­شود که تولید ناخالص داخلی واقعی سقوط کند، اما افزایش ارزش دلار، تمایلی به تأثیر روی تولید ناخالص داخلی ندارد.

آلاجیدد و ابراهیم[20] (2018) به ارزیابی تاثیر نوسانات نرخ ارز واقعی بر رشد اقتصادی کشور غنا پرداختند. نتایج نشان داد که درحالی که شوک­های نرخ ارز به میانگین خود باز می­گردد اما انحراف نرخ ارز از مسیر تعادلی به کندی به سمت تعادل حرکت کرده است که در کوتاه­مدت باعث بازبینی مجدد انتخاب­های مصرف و سرمایه­گذاری بنگاه­های اقتصادی شده و در کل نوسانات نرخ ارز موجب کاهش رشد اقتصادی شده است.

حسین و همکاران[21] (2019) به بررسی آثار نامتقارن نرخ ارز بر تولید واقعی کشور پاکستان با استفاده از رویکرد مدل اتو رگرسیون با وقفه­های توزیعی غیرخطی[22] در دوره زمانی 2014-1972 پرداختند. نتایج به دست آمده بیانگر این بود که رابطه بلندمدتی بین نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی کشور پاکستان وجود داشته است. همچنین در کوتاه­مدت و بلندمدت رابطه غیر خطی و معناداری بین این دو متغیر وجود دارد.

اوزاتا[23] (2020) به بررسی تأثیر نوسانات نرخ ارز بر نرخ رشد اقتصادی کشور ترکیه با استفاده از مدل خودهمبسته با وقفه­های توزیعی در دوره زمانی 2019-1980 بر اساس داده­های فصلی پرداخت. نتایج به دست آمده نشان داد که نوسانات نرخ ارز تأثیر منفی بر رشد اقتصادی دارد.

 

3-2- مطالعات داخلی

ختائی و غربالی­مقدم (1383) به بررسی رابطه پویا میان نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی در اقتصاد ایران در دوره 1379-1338 با استفاده از روش خود توضیحی با وقفه­های توزیعی و اﻟﮕﻮی ادواردز پرداختند. ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻈﺮیهﻫﺎی ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻣﻮرد اﻗﺘﺼﺎد ایران، ﻣﯿﺎن ﻧﺮخ ارز ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺸﻮر راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﯽ وﻟﯽ ﺿﻌﯿﻔﯽ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و بر اساس نمودارهای به دست آمده، یک انحراف معیار در نرخ ارز حقیقی در دوره اول، بر تولید ناخالص داخلی تأثیری نداشته و با وقفه یک اثر می­گذارد. اثر این تکانه ابتدا نزولی بوده و سپس حالت صعودی به خود می­گیرد و سپس به تعادل بلند مدت خود می­رسد.

توکلی، فیروزه و کریمی (1394) در مقاله­ای تحت عنوان تأثیر نوسان­های نرخ ارز بر رشد اقتصادی و نرخ تورم ایران طی دوره 1388-1340 با استفاده از روش سیستم معادلات شبه مرتبط[24] نشان دادند که نوسان­های نرخ ارز، اثر مثبت و معناداری بر تولید در کشور داشته است و نتایج حاکی از یکسان نبودن تأثیر تکانه­های منفی و مثبت نرخ ارز بر تولید و تورم در کشور می­باشد.

سامتی و همکاران (1389) به بررسی فرضیه وجود اثرات نامتقارن شوک­های نرخ ارز بر سطح تولید و قیمت پرداختند و نتایج نشان داد که شوک­های نرخ ارز بر سطح تولید اثرات متقارن دارد و اما اثرات شوک­های نرخ ارز بر سطح قیمت نامتقارن است.

طهرانچیان و همکاران (1397) به بررسی آثار آستانه­ای نوسانات نرخ ارز بر ارزش افزوده بخش­های اقتصادی ایران طی دوره 1394- 1353 با استفاده از مدل واریانس ناهمسانی شرطی خود توضیح تعمیم یافته[25] و روش خودرگرسیون آستانه­ای پرداختند. بر اساس نتایج به دست آمده نوسانات نرخ ارز در مقادیر قبل از سطح آستانه در بخش­های صنعت، خدمات و کشاورزی به ترتیب اثر خنثی، منفی و خنثی بر تولید دارد و نرخ ارز در مقادیر بیش از سطح آستانه در بخش­های صنعت، خدمات و کشاورزی به ترتیب اثر منفی، مثبت و خنثی بر تولید دارد.

مطهری و همکاران (1396) به بررسی اثرات نرخ ارز واقعی بر رشد اقتصادی ایران با استفاده از یافته­های جدید با رویکرد غیرخطی در دوره زمانی 1354-1394 پرداختند. نتایج نشان داد که در نرخ ارز کمتر از میزان آستانه، ارتباط مثبتب بین نرخ ارز واقعی و رشد اقتصادی وجود دارد اما پس از عبور از میزان آستانه، بین نرخ ارز واقعی و رشد اقتصادی ارتباط منفی و معناداری وجود دارد.

ناظمی و همکاران (1399) به بررسی اثرات نامتقارن کوتاه­مدت و بلندمدت نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی کشورهای منتخب با استفاده از رویکرد NARDL-PNG برای دوره زمانی 2018-1990 پرداخته و نتایج بیانگر آثار نامتقارن شوک­های نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی است، به طوری که شوک مثبت نرخ ارز موجب کاهش تولید ناخالص داخلی و نیز شوک منفی نرخ ارز باعث افزایش تولید ناخالص داخلی کشورها می­شود.

 

4- روش­ تحقیق

فرض کنید  و   دو سری زمانی پایا با تواترهای متفاوت باشند، به ­طوری که  متغیر وابسته و  متغیر توضیح­دهنده است. t واحد زمان مورد استفاده برای متغیر کم­تواتر است. ضریب s کسری از فاصله زمانی بین t و t-1 است، به ­­گونه­ای که   مشخص می­کند که متغیرهای سری زمانی پرتواتر   چند بار در این فاصله زمانی مشاهده شده­اند. بنابراین   بوده و در نتیجه به تعداد  mبار بیشتر از داده­های سری زمانی   ظاهر می­شوند. شکل (1) رابطه بین تواترها و شیوه نمادگذاری را نشان می­دهد.

 

 

شکل(1): نمودار زمانی رابطه بین تواترها

منبع: یافته های پژوهشگر

 

اغلب مطالعات در ادبیات اقتصادی به­منظور بررسی رابطه بین رشد تولید ناخالص داخلی و نوسان­های نرخ ارز، یک مدل مشابه با معادله (1) را تخمین می­زنند:

(1)

یا در یک فرم فشرده به­صورت معادله (2):

(2)

که  رشد تولید ناخالص داخلی و  لیستی از دیگر فاکتورهای موثر، شامل متغیرهای مستقل با وقفه را نمایش می­دهند و  است که به افزایش و کاهش نرخ ارز اشاره می­کند، به­طوری­که:

 

 

 

(3)
(4)

کلیه متغیرهای معادله (2) در یک تواتر یکسان، نمونه­برداری شده­اند. ما این فروض محدود کننده را می­توانیم با استفاده از یک چارچوب داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت کاهش ­دهیم که این امکان را فراهم می­آورد تا در یک معادله رگرسیونی، متغیر وابسته با تواتر پایین­تر، توسط متغیرهایی که از تواتر بالاتر برخوردارند، توضیح داده شود. همان­گونه که در این تحقیق، رشد تولید ناخالص داخلی با تواتر فصلی و رشد نرخ ارز با تواتر ماهانه در یک رگرسیون وارد شدند.

اگرچه مدل­های داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت موجود، مبتنی بر این فرض هستند که تاثیر متغیرهای تواتر بالا در یک رگرسور تواتر پایین، متقارن است، برای مرتفع کردن این حالت، بهترین نقطه شروع آن است که به متغیر وابسته اجازه داده شود در یک نسخه نامحدود مدل داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت[26] مانند معادلعه (5) پاسخ­های نامتقارنی به تغییرات در یک متغیر مستقل دهد.

(5)

به­طوری که  ،  ،  رشد تولید، یک متغیر وابسته ثابت با یک تواتر پایین،  نیز متغیر مستقل در یک تواتر بالاتر،  و  نشان­دهنده عملگر وقفه به­ترتیب برای سری­های زمانی تواتر پایین و تواتر بالا هستند و (.)1 یک تابع شاخص است که اگر شرط داخل پرانتز برقرار باشد، مساوی یک و در غیر این­صورت مساوی صفر است و  به یک مجموعه ضرایب شیب برای همه مقادیر جاری و دارای وقفه در محدوده 0 تا m اشاره می­کند.

در معادله (5) هنگامی که تعداد نمونه (n) و تعداد وقفه­ها (m) افزایش یابد، گسترش پارامترها اجتناب­ناپذیر است. به­عنوان مثال، تعداد پارامترها در یک رگرسیون با تواتر ماهانه با یک تابع از یک سری زمانی 5 روز کاری در هفته با 10 وقفه مساوی 50 ( ) می­باشد. یک راه موثر و انعطاف­پذیر برای حل مسئله گسترش نسبی پارامترها، آن است که برخی از توابع را با پارامترهای داده­های با تواتر بالا تطبیق داده و در ادامه، مدل محدود اما انعطاف­پذیر داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت (6) را اجرا کنیم.

 

(6)

به­منظور کاهش تعداد دو مجموعه از ضرایب شیب    به یک سایز قابل مدیریت، می­توان از یک تابع وزن­دهی به فرم­های مختلف استفاده کرد. تابع وزن­دهی نشانگر یک چند­جمله­ای برای اعمال وزن­هایی خاص به وقفه­های گسترده  است. گیزلز و همکاران^[27] (2014) توابع وزن­دهی داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت را به­­ ترتیب توابعی همچون تابع وزن­دهی آلمون، تابع وزن­دهی آلمون نمایی، تابع وزن­دهی بتا معرفی و فرم کلی توابع وزن­دهی را به ­صورت معادله (7) بیان کردند:

 

(7)

 

یکی از توابع وزن­دهی مورد استفاده در داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت را تابع آلمون معرفی کرده که در آن ضریب و وزن­ها w به ­­صورت یک پارامتر مشترک  برآورده می­شود. با توجه به رابطه­ی آلمون، تابع وزن­دهی آلمون به ­صورت معادله (8) است: 

 

(8)

 

این تابع وزن­دهی بر ­اساس مقادیر متفاوت پارامترهای که مرتبه چندجمله­ای آلمون است، ضرایب متفاوت ایجاد می­کند.

 

بدین منظور برای تصریح الگو جهت بررسی آثار تغییرهای رشد نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی ایران با استفاده از روش رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت شامل مدل متقارن و نامتقارن تکانه­های مثبت و منفی از هم جداسازی شده و از داده­های تواتر متفاوت (فصلی – ماهانه) استفاده شد. مدل مورد نظر به­صورت رابطه­ی (13) تصریح شده است.

(13)

در مدل تصریح شده (13) متغیرها عبارتند از:

G: رشد تولید ناخالص داخلی حقیقی (GDP) با تواتر فصلی به قیمت ثابت سال 1383.

H: رشد حجم نقدینگی با تواتر فصلی به قیمت ثابت سال 1383.

GF: رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی (GFC) نسبت به تولید ناخالص داخلی با تواتر فصلی به قیمت ثابت سال 1383.

T: رشد درجه باز بودن اقتصاد (نسبت مجموع صادرات و واردات به تولید ناخالص داخلی) با تواتر فصلی.

: رشد مثبت نرخ ارز حقیقی غیررسمی با تواتر ماهانه.

: رشد منفی نرخ ارز حقیقی غیررسمی با تواتر ماهانه.

کلیه داده­های مورد استفاده در این تحقیق از سری­های زمانی منتشر شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار طی فصل اول سال 1380 الی فصل چهارم سال 1397 جمع­آوری شده­اند و رشد کلیه متغیرها محاسبه و در مدل وارد شده­اند.

برای محاسبه نرخ ارز حقیقی، از نرخ ارز اسمی استفاده شد. بدین ترتیب که بر اساس تعریف نرخ ارز حقیقی، نرخ ارز اسمی را نسبت به شاخص­های قیمت­های داخلی و خارجی تعدیل نموده که از فرمول زیر تبعیت می­کند:

(13)

شایان ‌ذکر استREP  نرخ ارز حقیقی، NER نرخ‌ ارز اسمی، P شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی کشورهای منتخب و  شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی کشورایالت متحده است.

برای محاسبه رشد مثبت و منفی نرخ ارز، بعد از محاسبه رشد نرخ ارز حقیقی، مقادیر حاصل به دو مولفه مثبت و منفی تجزیه شده و به­صورت متغیرهای جداگانه در مدل لحاظ شده است. بدین معنی که در سری رشد مثبت نرخ ارز، مقادیر مثبت، حفظ و مقادیر منفی، صفر و در سری رشد منفی نرخ ارز نیز مقادیر منفی (بدون علامت)، حفظ و به­جای مقادیر مثبت، صفر لحاظ شده است. همچنین با توجه به عملکرد بهتر تابع وزن­دهی آلمون نسبت به بقیه توابع، از تابع وزن­دهی آلمون درجه 3 (حداقل 3 و حداکثر 12وقفه و انتخاب وقفه بهینه توسط نرم افزار) استفاده شده است.

 در نهایت با استفاده از متغیرهای رشد فصلی تولید ناخالص داخلی ایران، رشد فصلی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی با دو وقفه، رشد حجم نقدینگی با دو وقفه، رشد درجه باز بودن اقتصاد با چهار وقفه و همچنین تغییرات نرخ ارز با تواتر فصلی و ماهانه با دو وقفه، پنج مدل تصریح شد که است که وقفه متغیرها بر اساس معیار آکائیک تعیین شد، به این معنی که مدل برآورد شده کمترین مقدار معیار آکائیک را دارا است.

مدل (1): آثار متقارن نرخ رشد ارز را بر رشد تولید ناخالص داخلی ایران با استفاده از داده­های تواتر فصلی و با بهره­گیری از مدل حداقل مربعات معمولی که رایج­ترین رویکرد در ادبیات است، نمایش می­دهیم. در این مدل، ضریب  برآورد شده، آثار با وقفه فصلی تغییرات نرخ ارز بر رشد تولید ناخالص داخلی را نشان می­دهد.

مدل (2): مشابه مدل 1 می­باشد، اما این بار آثار نامتقارن نرخ رشد ارز را با تفکیک آن به دو متغیر تکانه مثبت و منفی نرخ ارز بر رشد تولید ناخالص داخلی ایران نمایش می­دهیم.

مدل (3): آثار نامتقارن افزایش و کاهش نرخ رشد ارز ماهانه را بر رشد تولید ناخالص داخلی فصلی ایران با استفاده رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت نامتقارن نمایش می­دهیم. بدین ترتیب ضرایب  حاصل در یک الگوی با وقفه توزیعی چندجمله­ای آلمون^[28] (درجه سوم در i ) به ما اجازه می­دهد تغییرات تولید ناخالص داخلی یک فصل را مجسم کنید که معادل 3 ماه تاخیر است.

مدل (4): مشابه مدل 3 می­باشد، اما این بار آثار نامتقارن افزایش و کاهش نرخ رشد ارز ماهانه را بر رشد تولید ناخالص داخلی فصلی ایران با استفاده رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت نامتقارن با حداکثر 12ماه تاخیر نمایش می­دهیم.

مدل (5): در این مدل، ما هیچ محدودیتی در ضرایب  تخمینی ماهانه در مدل 3 اعمال نمی­کنیم و اجازه می­دهیم رشد تولید آزادانه تحت تاثیر تغییرات رشد نرخ ارز قرار گیرد.

برآورد مدل

جدول 1 آمار خلاصه­ای از داده­های به­کار رفته را نشان می­دهد.

 

جدول 1- آمار توصیفی متغیرهای مورد استفاده

متغیر	G	GF	H	T	DE1	DE2
­­­­­­­تعاریف	رشد تولید ناخالص داخلی	رشد تشکیل سرمایه	رشد حجم نقدینگی	رشد درجه باز بودن اقتصاد	رشد نرخ ارز فصلی	رشد نرخ ارز ماهانه
Mean	006/0	000/0	060/0	016/0	047/0	025/0
Maximum	200/0	559/0	149/0	699/0	090/6	917/6
Minimum	151/0-	609/0-	010/0-	198/0-	611/6-	880/6-
Std. Dev.	091/0	246/0	026/0	146/0	261/1	706/0
تعداد مشاهده	67	67	67	67	67	215

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

آزمون­های پایایی از جمله مهمترین آزمون­ها برای برآورد یک رگرسیون با ضرایب قابل اعتماد و نیز به­ منظور جلوگیری از به ­­وجود آمدن رگرسیون ساختگی استفاده می­شود. در این تحقیق نیز برای بررسی پایایی متغیر­ها از آزمون دیکی فولر تعمیم­یافته^[29] و فیلیپس پرون^[30] استفاده شده است.

 

جدول 2- نتایج آزمون ریشه واحد متغیرها با استفاده از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته

متغیر	شرایط آزمون	آماره آزمون	احتمال	Optimal lag	Max lag	نتیجه
G	با عرض از مبدا	419/3-	014/0	3	11	پایا
H	با عرض از مبدا	951/2-	045/0	0	11	پایا
GF	با عرض از مبدا	799/3-	004/0	5	11	پایا
T	با عرض از مبدا	055/1-	728/0	3	11	پایا در تفاضل مرتبه اول
dT	با عرض از مبدا	495/8-	000/0	0	11
DE1	با عرض از مبدا	182/9-	000/0	1	11	پایا
DE2	با عرض از مبدا	980/11-	000/0	3	14	پایا

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج آزمون ریشه واحد بر اساس آزمون دیکی فولر تعمیم­یافته در جدول 2 نشان می­دهد که متغیرهای رشد تولید ناخالص داخلی، رشد حجم نقدینگی، رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی و رشد فصلی و ماهانه نرخ ارز در سطح داده­ها پایا می­باشند و متغیر رشد درجه باز بودن اقتصاد در تفاضل مرتبه اول پایا می­باشد.

 

جدول 3- نتایج آزمون ریشه واحد متغیرها با استفاده از آزمون فیلیپس پرون

متغیر	شرایط آزمون	آماره آزمون	احتمال	Optimal &width	نتیجه
G	با عرض از مبدا	847/21-	000/0	14	مانا
H	با عرض از مبدا	923/10-	000/0	1	مانا
GF	با عرض از مبدا	630/24-	000/0	25	مانا
T	با عرض از مبدا	183/8-	000/0	1	مانا
DE1	با عرض از مبدا	723/17-	000/0	12	مانا
DE2	با عرض از مبدا	285/64-	000/0	73	مانا

منبع: یافته های پژوهشگر

 

نتایج جدول 3 نشان می­دهد که کلیه متغیرها بر اساس آزمون فیلیپس پرون در سطح، پایا هستند.

 

جدول 4 و 5، آثار تغییرات نرخ ارز بر رشد تولید ناخالص داخلی با تواتر فصلی را با استفاده از مدل حداقل مربعات معمولی نشان می­دهد.

 

جدول 4- نتایج تخمین مدل متقارن حداقل مربعات معمولی (مدل1)

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
C	04/0-	04/2-	05/0
Ht-2	75/0	67/2	01/0
GF t-2	10/0	25/3	00/0
Tt-4	39/0-	47/5-	00/0
DE1 t-2	01/0	73/1-	09/0
R2	71/0
	69/0
DW	25/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

 

جدول 5- نتایج تخمین مدل نامتقارن حداقل مربعات معمولی (مدل2)

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
C	04/0-	96/1-	06/0
Ht-2	77/0	74/2	01/0
GF t-2	10/0	23/3	00/0
Tt-4	40/0-	50/5-	00/0
	00/0	47/0	64/0
	01/0	77/1	08/0
R2	71/0
	69/0
DW	27/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج حاصل از جدول­های 4 و 5 نشان می­دهد که در برآورد مدل­ حداقل مربعات معمولی متقارن و نامتقارن، مدل­های مربوطه نتوانسته است در رابطه با اثرگذاری متغیر تکانه نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی، ضرایب صحیحی برآورد کند و ضرایب و آماره­های مدل از لحاظ آماری بی­معنی برآورد شده­اند. به عبارت دیگر رشد نرخ ارز با دو وقفه، به لحاظ آماری تأثیر معناداری بر رشد تولید ناخالص داخلی ایران ندارد. همچنین در هر دو مدل (1) و (2) رشد حجم نقدینگی با دو وقفه، رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی با دو وقفه تأثیر مثبت معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد و نیز رشد درجه باز بودن اقتصاد با چهار وقفه، تأثیر منفی معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد.

جدول­های 6 و 7 و 8 آثار تغییرات نرخ ارز بر رشد تولید ناخالص داخلی را با استفاده از رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت نشان می­دهند.

 

جدول 6- نتایج تخمین مدل نامتقارن میداس با حداکثر سه وقفه (مدل 3)

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
C	02/0-	98/0-	33/0
Ht-2	50/0	79/1	05/0
GF t-2	10/0	04/3	00/0
Tt-4	41/0-	58/5-	00/0
PDL01	80/0	69/0	49/0
PDL02	87/0-	65/0-	51/0
PDL03	18/0	57/0	57/0
Optimal lag	3
PDL01	33/1-	06/1-	29/0
PDL02	57/1	14/1	26/0
PDL03	42/0-	24/1-	22/0
Optimal lag	3
R2	74/0
	72/0
DW	16/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول 7- نتایج تخمین مدل نامتقارن میداس با حداکثر دوازده وقفه (مدل4)

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
C	02/0-	86/0-	40/0
Ht-2	48/0	81/1	05/0
GF t-2	11/0	57/3	00/0
Tt-4	40/0-	77/5-	00/0
PDL01	31/0	77/2	00/0
PDL02	36/0-	25/3-	00/0
PDL03	06/0	26/3	00/0
Optimal lag	6
PDL01	44/0-	96/2-	00/0
PDL02	33/0	83/2	00/0
PDL03	06/0-	88/2-	00/0
Optimal lag	6
R2	77/0
	75/0
DW	22/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

جدول 8- نتایج تخمین مدل میداس بدون محدودیت (مدل5)

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
C	02/0-	98/0-	33/0
Ht-2	50/0	79/1	05/0
GF t-2	10/0	04/3	00/0
Tt-4	41/0-	58/5-	00/0
R2	73/0
	72/0
DW	16/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج مدل (3) بر اساس مقادیر احتمال تابع وزنی آلمون نشان می­دهد که تغییرات نرخ ارز با دو وقفه تأثیر معناداری بر تولید ناخالص داخلی ایران ندارد. نتایج مدل (4) بر اساس مقادیر احتمال تابع وزنی آلمون نشان می­دهد که تغییرات مثبت و منفی نرخ ارز با دو وقفه تأثیر معناداری بر تولید ناخالص داخلی ایران دارد و نیکویی برازش آن نیز عدد  را نشان می­دهد و ضمن اینکه آماره دوربین واتسون مدل نیز در نزدیکی 2 قرار دارد. همچنین الگوی مورد نظر در شکل 2 فیت خوبی را نشان داده است.

 همچنین نتایج نشان می­دهد که در هر دو مدل (3)، (4) و (5) رشد حجم نقدینگی با دو وقفه، رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی با دو وقفه تأثیر مثبت معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد و نیز رشد درجه باز بودن اقتصاد با چهار وقفه، تأثیر منفی معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد.

 

 

شکل 2- نمودار نشان دهنده فیت و پسماند مدل میداس نامتقارن

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

همچنین نتایج نشان می­دهد که در هر سه مدل (3) ،(4) و (5) رشد حجم نقدینگی با دو وقفه، رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی با دو وقفه تأثیر مثبت معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد و نیز رشد درجه باز بودن اقتصاد با چهار وقفه، تأثیر منفی معناداری بر تولید ناخالص داخلی دارد.

هر چند معمولاً در الگوهای نرخ رشد، ضریب تعیین ²R نسبتاً پایین است، اما این تحقیق، از نظر حسن برازش آماری، عملکرد خوبی دارد به­طوری که ضریب تعیین الگو در مدل 1 معادل 0.71= ²R ، مدل 2 معادل 0.71= ²R، مدل 3 معادل  0.74= ²R، مدل 4 معادل 0.77= ²R و مدل 5 معادل 0.73= ²R برآورد گردیده که که حاکی از قدرت توضیح­دهندگی بالای مدل­ها می­باشد.

همچنین نتایج نشان می­دهد که افزایش یک درصدی حجم نقدینگی با دو وقفه می­تواند تولید ناخالص داخلی را بین حداقل 48/0 در مدل (4) و حداکثر 77/0 در مدل (2) افزایش دهد و افزایش یک درصدی رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی با دو قفه باعث افزایش تولید ناخالص داخلی می­شود که بین حداقل 10/0 در مدل (1)، (2)، (3) و (5) و حداکثر 11/0 در مدل (4) است و افزایش یک درصدی در درجه باز بودن اقتصاد باعث کاهش تولید ناخالص داخلی می­شود که بین حداقل 39/0 در مدل (1) و حداکثر 41/0 در مدل (3) و (5) است و میزان وقفه بهینه در مدل نامتقارن میداس به­عنوان مدلی که تمامی ضرایب چند­جمله­ای آلمون معنادار است، برای هر دو متغیر افزایش و کاهش نرخ ارز برابر با 6 است.

 

در جدول 9 ضرایب مربوطه حاصل از تخمین مدل­های (3)، (4)و (5) با توجه به طول وقفه بهینه با استفاده از الگوی میداس نمایش داده شده است.

 

جدول 9- ضرایب بتا و میزان اثرگذاری و ماندگاری وقفه­های بهینه

	مدل (3): میداس حداکثر سه وقفه		مدل (4): میداس حداکثر دوازده وقفه		مدل (5): میداس  بدون محدودیت
وقفه j
1	12/0	19/0-	01/0	16/0-	14/0	71/0-
2	20/0-	11/0	18/0-	00/0-	73/0-	13/0
3	15/0-	45/0-	24/0-	05/0	17/0-	87/0
4			19/0-	01/0-	56/0-	74/0
5			01/0-	19/0-	74/0	57/0-
6			29/0	48/0-	41/0	45/1-
	Distribution
1	*	*	*	*	*	*
2	*	*	*	*	*	*
3	*	*	*	*	*	*
4			*	*	*	*
5			*	*	*	*
6			*	*	*	*

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول 9 ضرایب و پایداری ناشی از تغییرات مثبت و منفی نرخ ارز با تواتر ماهانه در طول وقفه­های­ بهینه (برای هر یک از متغیرها) نمایش می­دهد. با توجه به ­اینکه از میان کلیه مدل­های تخمین زده شده، فقط ضرایب چند­جمله­ای آلمون نامتقارن با حداکثر دوازده وقفه در سطح 5% معنادار هستند، بنابراین تنها این مدل قابل تفسیر است.

طبق ضرایب بتای برآورد شده توسط این مدل، اثرگذاری تکانه منفی نرخ ارز نسبت به تکانه مثبت آن شدیدتر است و پایداری تکانه منفی نرخ ارز نیز بیشتر برآورد شده است و اثرگذاری نامتقارن تکانه مثبت و منفی نیز در نمای پایانی جدول 9 مشهود است.

نتایج جدول 9 نشان می­دهد در مدل (4) با 6 وقفه بهینه برای تکانه­های مثبت و منفی نرخ ارز، تکانه مثبت نرخ ارز ماهانه، تأثیرگذاری ماندگاری بر تولید ناخالص داخلی فصلی ایران ندارد و در وقفه دوم تأثیر آن منفی خواهد شد و تا وقفه پنجم ادامه دارد و سپس در وقفه ششم تأثیر آن مثبت خواهد شد و میزان این تأثیرگذاری در شش وقفه بهینه به­ترتیب برابر با 01/0، 18/0-، 24/0-، 19/0-، 01/0- و 29/0 می­باشد و همچنین تکانه منفی نرخ ارز ماهانه نسبت به تکانه مثبت، تأثیر منفی با ماندگاری بیشتری بر تولید ناخالص داخلی ایران دارد؛ به­طوری که این اثر منفی برای دو وقفه منفی ماندگار می­باشد و در تنها در وقفه سوم تأثیر آن مثبت است و سپس در وقفه­های چهارم تا ششم نیز تأثیر آن منفی خواهد شد و میزان این تأثیرگذاری در شش وقفه بهینه به­ترتیب برابر با 16/0-، 0-، 05/0، 01/0-، 19/0- و 48/0- می­باشد.

بنابراین بی­ثباتی و نوسان­های نرخ ارز، اثر نامتقارنی بر تولید ناخالص داخلی ایران دارد، به­طوری که بر اساس نتایج به­دست آمده از جزئیات مختلف رگرسیون AMIDAS و همچنین نمای گرافیکی موجود در انتهای جدول 9 این موضوع کاملاً نمایان کرده است.

 

نتیجه­گیری

در این مطالعه به بررسی رابطه میان نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی در کشور ایران با استفاده از رویکرد اقتصاد سنجی حداقل مربعات معمولی و داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت شامل مدل متقارن و نامتقارن با جداسازی اثر تکانه مثبت و منفی پرداخته شد. در این مدل­ها از داده­های تواتر متفاوت (فصلی – ماهانه) استفاده شده است.

 مطالعات قبلی که عدم تقارن بین نرخ ارز و فعالیت­های اقتصادی واقعی را آزمایش کرده­اند، به­طور معمول از داده­های نرخ ارز میانگین­گیری شده، استفاده کردند. در واقع تشخیص عدم تقارن با استفاده از داده­های با ­تواتر یکسان مشکل است و چنین رویکردی به­طور بالقوه، قدرت کمی در یافتن عدم تقارن، یا تشخیص میزان کامل عدم تقارن دارد، زیرا اطلاعات موجود در تغییر در نرخ ارز از طریق میانگین­گیری از بین می­رود. اما در این تحقیق سعی شد تا با استفاده از مدل با تواتر متفاوت، تأثیر رفتار نامتقارن نوسان­های نرخ ارز ماهانه با تفکیک آن به تکانه مثبت و تکانه منفی نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی فصلی ایران با بهره­گیری از الگوی رگرسیون داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور از متغیرهای تولید ناخالص داخلی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی، حجم نقدینگی و درجه باز بودن اقتصاد با تواتر فصلی و نرخ ارز با تواتر ماهانه در طول دوره زمانی فصل اول تا چهارم سال­های 1397- 1380 استفاده شد.

نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که بررسی اثر تکانه نرخ ارز به عواملی مثل اطلاعات موجود در داده­ها و همچنین جداسازی تکانه­های مثبت و منفی می­تواند وابسته باشد و پس از اجرای دو مدل از رویکرد مختلف الگو­های اقتصاد سنجی با استفاده از داده­های تواتر یکسان و داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت این فرضیه که مدل­های داده­های تواتر متفاوت نسبت به مدل­های داده­های یکسان عملکرد و برازش بهتری را ارائه می­دهند، تا حدود زیادی روشن و اثبات شد و همچنین فرضیه فرعی تحقیق که بیان می­کند جداسازی تکانه مثبت و منفی می­تواند در تخمین و بررسی بهتر اثر تکانه نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی به­صورتی معنادار موثر باشد، نیز تایید می­شود.

نتایج نشان داد که استفاده از داده­های متوسط ​​فصلی، آثار نامتقارن افزایش و کاهش نرخ ارز بر رشد واقعی تولید را به­خوبی نمایش نمی­دهد. طبق مدل (1) و (2)، در حالی که اثر افزایش و کاهش نرخ ارز از نظر آماری قابل توجه نیست و مقایسه مدل (1) و (2) با مدل­های (3) و (4) نشان می­دهد که استفاده از داده­های فصلی میانگین­شده نمی­توانند درک عمیقی از آثار دینامیکی نرخ ارز بر رشد تولید ناخالص داخلی داشته باشند و استفاده از رویکرد داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت نامتقارن، آثار نامتقارن افزایش و کاهش نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی ایران را به­طور     ملموس­تری نمایان می­کند، به­طوری که بر اساس نتایج به­دست آمده، شدت اثرگذاری تکانه­ها و ماندگاری هر تکانه­ نیز متفاوت است. به­طوری که تولید ناخالص داخلی ایران در واکنش به تکانه منفی نرخ ارز، شدت اثر و ماندگاری قوی­تری از خود ظاهر می­کند که نشان می­دهد وجود یک صندوق ذخیره ارزی به­صورت سرمایه­گذاری می­تواند تا حدود زیادی ایران را از خطرات تلاطم نرخ ارز حفظ کند.

مطالعات قبلی نشان داده است که بسته به منابع تغییرات، اقتصاد به شوک­های مختلف پاسخ­های متفاوت می­دهد. این مطالعه، ادبیات غنی گذشته را تکمیل می­کند که تواتر تغییرات نرخ ارز، نقش مهمی در مکانیسم انتقال، بازی می­کند. بنابراین با توجه­به اینکه در اغلب روش­شناسی­های اقتصادسنجی، برآورد مدل با استفاده از داده­ها با تواتر یکسان صورت می­گیرد که باعث پوشانده شدن اطلاعات مفید خواهد شد، استفاده از داده­های با تواتر متفاوت می­تواند دریچه­ای برای برآورد دقیق­تر و کاربردی­تر مدل­های اقتصادی و شناسایی بهتر روابط میان متغیرهای هدف باشد.

 

[1] AMIDAS

[2]- گروه اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.  [e-mail]

[3]- گروه اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.(نویسنده مسئول) [e-mail]

[4]- گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران.   [e-mail]

[5]- گروه اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.    [e-mail]

[6] Divya & Devi

[7] Kandil

[8] Dornbusch & Fisher

[9] Meade Model

[10] Marshall-Lerner Condition  

[11] Berument & Pasaogullari

[12] VAR

[13] Hsing

[14] Bahmani-Oskooee & Kandil

[15] Bahmani-Oskooee & at al

[16] NARDL

[17] Aman et al

[18] Wesseh & Lin

[19] VAR

[20] Alagidede & Ibrahim

[21] Hussain and et al

[22] NARDL

[23] Ozata

[24] Seemingly Unrelated Regressions (SUR)

[25] GARCH

[26] U-MIDAS

[27] Ghysels & Kvedaras & Zemlys

[28] Almon PDL

[29] Augmented Dickey-Fuller

[30] Pillips-Perron

مراجع

فهرست منابع

• ابراهیمی، سجاد، بیات، سعید، و قادری، امید (1397) تأثیر نوسان­های نرخ ارز بر تولید و قیمت­گذاری در بخش صنعت کشور: کاربردی از داده­های خرد قیمت و تولید صنعتی، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
• ابراهیمی، مریم، هژبر کیانی، کامبیز، معمارنژاد، غفاری، فرهاد (1397) بررسی اثرات نامتقارن نوسانات نرخ ارز بر تراز تجازی ایران و چین با رویکرد ARDL غیرخطی، فصلنامه اقتصاد مالی، سال دوازدهم، شماره 44، صفحات 39-21.
• توکلی، اکبر، فیروزه، نگین، و کریمی، فرزاد (1394) نوسان­های نرخ ارز بر رشد اقتصادی و نرخ تورم ایران، دو فصلنامه علمی ـ تخصصی اقتصاد توسعه و برنامه­ریزی، سال چهارم، شماره اول.
• حاجی هاشمی، الهام، منصوری، نسرین، صادقی عمروآبادی، بهروز، و فدائی، مهدی (1400) تحلیل اثر شفافیت بانک مرکزی بر نوسانات نرخ ارز در اقتصاد ایران. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال بیست و یکم، شماره دوم، صفحات 116-83.
• حسن­وند، داریوش، آسایش، حمید، و محمدی نوده، عادل (1399) بررسی نقش سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشور در بخش­های مختلف اقتصادی، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال بیستم، شماره اول، صفحات 143-121.
• ختائی، محمود، غربالی­مقدم، یونس (1383) بررسی رابطه پویا میان نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی در اقتصاد ایران، مجله برنامه و بودجه، سال نهم، شماره 1.
• خلیلی عراقی، منصور و رحیم زاده نامور، محسن (1398) ناسازگاری زمانی سیاست پولی و اثرگذاری آن بر نوسانات نرخ ارز در ایران، سیاست­گذاری اقتصادی، شماره بیست و یک، دوره یازدهم، صفحات 240-217.
• رجبی، میترا ژاله، مقدسی، رضا (1393) به­کارگیری الگوهای رگرسیونی شامل داده­های مختلط در مدل­سازی و پیش­بینی ارزش واردات گندم ایران، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 28، شماره 2، صفحات 148-138.
• سامتی، مرتضی، خانزادی، آزاد، یزدانی، مهدی (1389) بررسی فرضیه وجود اثرات نامتقارن شوک­های نرخ ارز بر سطح تولید و قیمت، فصلنامه پول و اقتصاد، شماره چهارم.
• شاکری، عباس، بهرامی، جاوید، طاهرپور، جواد، طالبلو، رضا و درخشان، حمیدرضا (1398) شبکه اجتماعی، رفتار توده­ای و نوسان نرخ ارز، یک شبیه سازی، فصلنامه اقتصاد مالی، سال سیزدهم، شماره 47، صفحات 111-85.
• طهرانچیان، امیر منصور، راسخی، سعید و مصطفی پور، یلدا (1397) اثرات آستانه­ای نوسانات نرخ ارز بر ارزش افزوده بخش­های اقتصاد ایران، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، شماره 28، دوره 7، صفحات 85-61.
• فرزین­وش، اسدالله، احسانی، محمد­علی، جعفری صمیمی، احمد، و غلامی، ذبیح الله (1391) بررسی آثار نامتقارن سیاست­های پولی بر تولید در اقتصاد ایران. فصلنامه پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی، سال 20، شماره 61 ، صفحات 28-5.
• کازرونی، علیرضا، و رستمی، نسرین (1386) آثار نامتقارن نوسان­های نرخ ارز بر تولید واقعی و قیمت در ایران. مجله پژوهش­های اقتصادی، شماره 25، صفحات 196-177.
• لعل خضری، حمید، جعفری صمیمی، احمد (1399) تاثیر نامتقارن تکانه­های نرخ ارز بر توزیع درآمد در ایران: رویکردNARDL ، فصلنامه اقتصاد مالی، سال چهاردهم، شماره 53، صفحات 63-45.
• مطهری، محب­اله، لطفعلی­پور، محمدرضا و احمدی شادمهری، محمد­طاهر (1396)، اثرات نرخ ارز واقعی بر رشد اقتصادی در ایران: یافته­های جدید با رویکرد غیرخطی، فصلنامه علمی نظریه­های کاربردی اقتصاد، شماره 4، دوره 4، صفحات 198-175.
• مروت، حبیب، شاه­حسینی، سمیه، و فریدزاده، علی (1396) بررسی آثار تغییرات نرخ ارز بر تولید بخش­های مختلف اقتصاد ایران. فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 24، شماره 91.
• ناظمی، بهروز، شریفی رنانی، حسین، دائی کریم­زاده، سعید (1399) بررسی اثرات نامتقارن کوتاه­مدت و بلندمدت نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی کشورهای منتخب، دو فصلنامه مطالعات و سیاست­های اقتصادی، سال هفتم، شماره یک، صفحات 256-233.

نوفرستی، محمد، بیات، محمود (1392) پیش­بینی رشد اقتصادی به کمک الگوی داده­های ترکیبی با تواتر متفاوت، فصلنامه اقتصاد و الگو سازی، دوره 4، شماره 14 و 15.