تحلیل عوامل مؤثر برافزایش تاب‌آوری جوامع شهری در برابر همه‌گیری کرونا با رویکرد مدیریت بحران‌اجتماع‌محور(مطالعه موردی: شهر زنجان)

آمایش محیط

دوره 15، شماره 59، اسفند 1401، صفحه 159-186   

نوع مقاله: کاربردی

نویسندگان

محسن احدنژاد روشتی¹؛ حسین طهماسبی مقدم^{* 1}؛ محمد تقی حیدری²

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²دکتری جغرافیا و برنامه ریزی‌شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

همه‌گیری و شیوع گسترده ویروس کرونا با شتابی کم‌سابقه، زیست بشری و به‌طور خاص شهرها را در معرض یک مخاطره دشوار داده که این بار بیش از آسیب‌های موضوعی و موضعی، کلیت و بقای جوامع شهری را در تمام ارکان آن، در معرض آسیب قرار داده است. مدیریت بحران‌ اجتماع‌محور به‌عنوان روشی نوین در مدیریت بحران به‌منظور مشارکت تمام اقشار جامعه در زمینه‌ی مخاطرات، اثرات بسزایی در کاهش آسیب‌پذیری و درنتیجه زمان پایداری در برابر بلایا در شهرها دارد لذا هدف پژوهش حاضر تحلیل عوامل مؤثر برافزایش تاب‌آوری جوامع در برابر همه‌گیری کرونا با رویکرد مدیریت بحران‌اجتماع‌محور است. این پژوهش به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و ازلحاظ هدف کاربردی است. شناسایی مؤلفه‌های پژوهش از طریق بررسی مبانی نظری و تئوریک پژوهش و انجام تحلیل دلفی با مشارکت متخصصین رشتة برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به‌عنوان اعضای پانل صورت گرفته است. برای گردآوری داده‌های موردنیاز از روش کتابخانه‌ای و از روش پیمایشی به‌صورت پرسشنامه استفاده شد. در بخش تجزیه‌وتحلیل از مدل تحلیل عاملی تأییدی در قالب مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار AMOS نوع مؤلفه‌ها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر مؤلفه‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل ساختار ارتباطی عوامل مؤثر شناسایی‌شده با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی نشان می‌دهد که عوامل شناسایی‌شده دارای ارتباط ساختاری معنادار در خلق جوامع تاب آور در برابر کرونا در شهر زنجان می‌باشد. نتایج همچنین نشان می‌دهد که عامل مشارکت و شبکه‌های اجتماعی (F1) با بار عاملی 89/0، عامل سرمایه اجتماعی (F2) با بار عاملی 88/0، دانش و مهارت‌ها (F3) با بار عاملی 85/0 و آگاهی (F4) با بار عاملی 75/0 بیشترین تأثیر را در خلق جوامع تاب آور در برابر بیماری کرونا دارند.

کلیدواژه‌ها

جوامع تاب آور؛ تحلیل عاملی؛ کروناویروس؛ کووید-19؛ شهر زنجان

مراجع

 

• افتخاری، ع.، طاهره.، 1396، تاب‌آوری اجتماعات ‌محلی در برابر مخاطرات محیطی. انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول. تهران.
• آذر.، ع.، قنواتی.، م.، غلام‌زاده.، رسول. (1391). «مدل‌سازی مسیری- ساختاری در مدیریت: کاربرد نرم‌افزار SmartPls»، انتشارات نگاه دانش،چاپ اول.تهران.
• بدری.، ع.، 1399. شهرسازی و برزخ کرونا. نشریه نوسان، صفحه اندیشه، شماره 123، صص 4.
• پرتوی.، پ.، بهزاد فر.، م.، شیرانی.، ز.، 1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی؛ بررسی موردی: محله جلفا اصفهان، نامه معماری و شهرسازی، 9(17)، 99-116.
• پور عزت .، ع.، فیروز پور.،آ.، سعدآبادی.، ع.، مطالعه و مقایسه رویکرد اجتماع‌محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، سال اول، شماره 2، بهار؛ صص 38-52.
• چالاکی.، ن.، صفار.، م.،، ربانی.، ط.، پور فتح‌الله.، م.، دولت‌آباد حسنی سادات.، ش.، 1399.گزارش بررسی تجارب حکومت‌های ملی و محلی در مقابله با (COVID-19)، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
• دانایی‌فرد.، ح.، سید مجتبی.، ا.، 1386. استراتژی پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه داده بنیاد، اندیشه مدیریت، سال اول، شماره دوم _پاییز و زمستان 1386، صص 69-97.
• دلاکه.، ح.، ثمره محسن بیگی.، ح.، شاهیوندی.، ا .، 1396. سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در مناطق شهری اصفهان. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 4(9)، 227-252.
• روستا، م.، ابراهیم‌زاده.، ع.، ایستگلدی.، م.، 1397. ارزیابی میزان تاب‌آوری اجتماعی شهری مورد شناسی؛ شهر زاهدان، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9(32)، 1-14.
• السادات‌مطهری.، ز.، رفعیان.، م.، 1392. تبیین مدلی به‌منظور ارتقاء مدیریت خطر بحران با رویکرد اجتماع‌محور، نمونه موردی: یکی از اجتماعات محلی تهران، نشریه شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 17، پاییز و زمستان؛ صص 389-401.
• شاه‌محمدی.، م.، 1398. الگوی نقش و جایگاه حکمروایی محلی در ساختار مدیریتی ایران؛ رساله‌ی دکتری رشته مدیریت دولتی _ گرایش مدیریت منابع انسانی؛ دانشگاه علامه طباطبایی.
• عباد‌اله‌زاده‌ملکی، ش.، خانلو.، ن.، زیاری، ک.، شالی‌امینی.، وحید.، ۱۳۹۶.سنجش و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران‌های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. مدیریت شهری و روستایی. ۱۶ (۴۸): ۲۶۳-۲۸۰.
• قاسمی.، ا.، (1399). پیامدهای کرونا بر شهر و شهرسازی آینده، فصلنامه علمی و تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی .1(2):252-228.
• کریمی.، خ.، تقی لو.، ع.، 1399. مدیریت بحران اجتماع‌محور راهی به‌سوی توسعه پایدار. فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران؛ دوره دهم، شماره اول، بهار؛ صص 59-73.
• مرکز پژوهش‌های مجلس.، 1399. درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (32) بررسی ابعاد گسترش ویروس کرونا بر حوزه شهری و شهرسازی، گزارش پژوهشی، معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی، دفتر مطالعات زیربنایی، قابل‌دسترسی در پایگاه مجازی مرکز پژوهش‌های مجلس.
• مرکز پژوهش‌های مجلس.، 1399. درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (28) چالش‌های خانواده ایرانی در مواجهه با کرونا، گزارش پژوهشی، معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی، دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ، قابل‌دسترسی در پایگاه مجازی مرکز پژوهش‌های مجلس.
• منوریان.، ع.، امیری.، م.، مهری کلی.، س.، 1397. شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار برافزایش میزان تاب‌آوری اجتماعی محلات آسیب‌پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران). مطالعات مدیریت شهری، 10(34)، 13-26.
• موسوی.، س.، وحیدا.، ف.، حقیقتیان م.، 1397. تحلیل عوامل مرتبط با توسعه مشارکتی از منظر ظرفیت‌های محلی توسعه در استان ایلام. توسعه اجتماعی، 12(3)، 115-146.
• Aka، T.، Buh، G. W.، Fantong، W. Y.، Zouh، I. T.، Djomou، S. L. B.، Ghogomu، R. T.، ... & Yoshida، Y. (2017). Disaster prevention، disaster preparedness and local community resilience within the context of disaster risk management in Cameroon. Natural hazards، 86(1) .pp. 57-88.
• Aldrich، P.، & Meyer، M. A. (2015). Social capital and community resilience. American behavioral scientist، 59(2) .pp. 254-269.
• Barrett، (2015). Deconstructing community. Sociologia Ruralis, 55(2), 182-204.
• Cuny،C (1998)، Principle of Management: Introduction to Disaster Management، Center Department of Engineering Professional Development، University of wiscanism.
• Cutter، L. (2016). The landscape of disaster resilience indicators in the USA. Natural hazards، 80(2) .pp. 741-758.
• Daneshpour، A. (2020). Out of the coronavirus crisis، a new kind of urban planning must be born.
• Etinay، ، Egbu، C.، & Murray، V. (2018). Building urban resilience for disaster risk management and disaster risk reduction. Procedia engineering، 212.575-582.
• Forrester، M.، Kruse، S.، Abeling، T.، Deeming، H.، Fordham، M.، Jülich، S.، ... & Kuhlicke، C. (2017). Conceptualizing community resilience to natural hazards-the emBRACE framework. Natural hazards and earth systems sciences، .pp.2321-2333.
• Honey-Roses، ، Anguelovski، I.، Bohigas، J.، Chireh، V.، Daher، C.، Konijnendijk، C.، & Oscilowicz، E. (2020). The impact of COVID-19 on public space: a review of the emerging questions.
• Jahangiri K. et al. (2011) .A comparative study on Community-Based Disaster Management in selected countries and designing a model for Iran Disaster Prevention and Management، 20(1): 82-94.
• Kafle، K. (2012). Measuring disaster-resilient communities: a case study of coastal communities in Indonesia. Journal of business continuity & emergency planning، 5(4).316-326.
• Lee، J.، Ho، M.، Kai، C. W.، Aguilera، X.، Heymann، D.، & Wilder-Smith، A. (2020). Epidemic preparedness in urban settings: new challenges and opportunities. The Lancet Infectious Diseases، 20(5) .pp. 527-529.
• Linnell، (2013). Community approaches involving the public in crisis management: a literature review. Mittuniversitetet.
• López-Marrero T. & Tschakert P. (2011) from theory to practice: building more resilient communities in flood-prone areas Environment and Urbanization 23، 229-249.
• Maclean، ، Ross، H.، Cuthill، M.، & Witt، B. (2017). Converging disciplinary understandings of social aspects of resilience. Journal of Environmental Planning and Management، 60(3) .pp. 519-537.
• Manyena Siambabala، (2006). The Concept of Resilience Revisited، Research Associate، Disaster and Development Centre، School of Applied Sciences، Northumbria University، UK.
• Marsh،p،Pukle (1999)،Community Impact Issue: Group Report on Community Impact Issue Following Possible Major Prolonged Disruption to Utilities or Possible Y2K Situations، Mimeo.
• Nareth، c. (2016). Disaster management in Cambodia: community-based disaster risk management in the case of drought in aoral district (doctoral dissertation، Thammasat University).
• Ojha، R.، Ford، R.، Keenan، R. J.، Race، D.، Vega، D. C.، Baral، H.، & Sapkota، P. (2016). Delocalizing communities: Changing forms of community engagement in natural resources governance. World Development، 87 .pp.274-290.
• Pauwelussen، (2016). Community as network: exploring a relational approach to social resilience in coastal Indonesia. Maritime Studies، 15(1) .pp. 2.
• Platt، (2013)، Resilient futures creating opportunity ahead of complex change، Resilient Futures network.
• Purcell، (2013). Possible Worlds: Henri Lefebvre and the Right to the City. JOURNAL OF URBAN AFFAIRS، 36.pp.141-154.
• Reimers، M.، & Schleicher، A. (2020). A framework to guide an education response to the COVID-19 Pandemic of 2020. OECD. Retrieved April، 14، 2020.
• Sadati، K.، MH، B. L.، & Bagheri Lankarani، K. (2020). Risk Society، Global Vulnerability and Fragile Resilience; Sociological View on the Coronavirus Outbreak. Shiraz E-Med J، 21، e102263.
• Sarabia، M.، Kägi، A.، Davison، A. C.، Banwell، N.، Montes، C.، Aebischer، C.، & Hostettler، S. (2020). The challenges of impact evaluation: Attempting to measure the effectiveness of community-based disaster risk management. International Journal of Disaster Risk Reduction، 49.pp.101-732.
• Therrien، C.، Tanguay، G. A.، & Beauregard-Guérin، I. (2015). Fundamental determinants of urban resilience: A search for indicators applied to public health crisis. Resilience، 3(1) .pp. 18-39.
• UN Habitat (2020): UN-Habitat Covid-19 Key messages، Accessible on https://unhabitat.org/sites/default/files/2020/03/covid19_key_messages_eng_1.pdf
• Wang، J.، Ng، C. Y.، & Brook، R. H. (2020). Response to COVID-19 in Taiwan: big data analytics، new technology، and proactive testing. Jama، 323(14) .pp. 1341-1342.
• World Health Organization. (2020).Novel Coronavirus (‎2019-nCoV): situation report، 3.