بررسی و تبیین وضعیت تاب‌آوری ابنیه بافت فرسوده شهر مرند با استفاده از GIS

آمایش محیط

دوره 15، شماره 59، اسفند 1401، صفحه 207-225   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم تقوی^{* 1}؛ رسول صمد زاده²؛ محمدتقی معصومی³

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل ایران

³استادیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل ایران

چکیده

قرارگیری اکثر شهرها در حریم گسل­های فعال، باعث افزایش آسیب­پذیری ابنیه شهری در مقابل زلزله شده است. شهر مرند در پهنه‌بندی زلزله، در حریم 15 کیلومتری خط گسل فعال آذربایجان قرار گرفته است. وجود بافت‌های حاشیه­ای و فرسوده، باعث آسیب مضاعف این بافت­ها در برابر زلزله خواهد شد. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل ریسک زلزله در سکونتگاه­های انسانی شهر مرند با روش شناسی توصیفی _ تحلیلی پرداخته است. جامعه آماری این تحقیق بافت­های فرسوده شهر مرند می­باشد. برای ارزیابی ریسک زلزله در منطقه مورد مطالعه، ابتدا مدل ارزیابی و ریسک زلزله در بافت فرسوده شهر مرند، ارائه گردیده و سپس با وزن دهی به شاخص‌ها با استفاده از نظر متخصصان علوم شهری و پردازش اطلاعات در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی، از طریق مدل همپوشانی وزن­دار، نقشه پهنه­بندی آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهر مرند استخراج گردید. از شاخص­های کیفیت بنا، قدمت بنا، نوع سازه، فاصله از معابر، نوع نما، تراکم ساختمانی و تراکم جمعیتی برای ارزیابی میزان آسیب­پذیری بافت فرسوده استفاده شده است. بر اساس نقشه­های مستخرج از مدل همپوشانی وزن­دار، 40 درصد از مساحت بافت فرسوده شهر مرند با مساحت 372958 متر مربع (2/37 هکتار) در معرض آسیب­پذیری خیلی بالا و بالا در برابر زلزله قرار گرفته­اند.

کلیدواژه‌ها

آسیب پذیری؛ ریسک؛ زلزله؛ سکونت‌گاه‌های انسانی؛ مرند

مراجع

• آذر، علی؛ پناهی، علی (1392)، راهنمای کاربردی آموزش ARC-GIS، انتشارات فروزش، تبریز.
• برگی، خسرو، 1379. اصول مهندسی زلزله، انتشارات دانشگاه، تهران.
• مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1382. احتمال وقوع زلزله در 57 شهر ایران. مجله فرهنگ و پژوهش، شماره 134.
• مهندسین مشاور زیستا، 1383، طرح تفصیلی تبریز.
• آرین، مهران(1382) ایران و دلایل زمین شناختی زمین‌لرزه، ماهنامه شهرداریها.
• اسمیت، کیت(1382)، مخاطرات محیطی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، انتشارات سمت.
• پورکرمانی، محسن و مهران آرین، 1377. لرزه‌خیزی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• زارع، مهدی، 1380. خطر زمین‌لرزه و ساخت و ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل­های زمین‌لرزه­ای. پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله. شماره 2و3. 57-46.
• زمردیان، محمدجعفر،1381. ژئوموفولوژی ایران، جلد اول، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
• طرح تفصیلی بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر مرند،( 1395).
• قنبری، عبادا...، 1382 . مبانی زمین شناسی مهندسی و مکانیسم زلزله. انتشارات فروزش.
• کرمی، فریبا؛ آذر، علی؛ شریفی؛ رقیه ( 1390)، خطر گسترش شهرها در حریم گسل‌های لرزه‌ای (مطالعه موردی: شهرهای پیرامون گسل تبریز)، اولین کنفرانس بین‌المللی ساخت و سازهای شهری در مجاورت گسل­های فعال، 10-1
• مرکز آمار ایران (1395) سرشماری نفوس و مسکن اذربایجان شرقی مشهدی زاده دهاقانی، ناصر(1382)، برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مسایل نظری و چالشهای تجربی، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور
• نگارش، حسین، 1384. زلزله، شهرها و گسل. مجله پژوهش­های جغرافیایی شماره37(52)، 110- 93.
• واکایاباشی، مینورو(1374)، طراحی ساختمانهای مقاوم در برابر زمین‌لرزه، ترجمه علی محمدمعمار و فریبرز ناطقی الهی، مؤسسه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندس زلزله، چاپ اول.
• Abdollahi ,M (2004). Crisis management in urban areas (earthquake and flood). Organization of municipalities and government agencies.
• Ablagi, Alireza,2004: Eroded texure in urban and rural settlements and earthquake damage Haft shahr jornal, years 5 no.17. Tehran.
• Amberayses, N.N., and Melville, C.P., 1982. A History of Persian Earthquake Cambridge university Press.
• Aruna Singh, Bina, 2006, Gis Based Assessment Of Seismic Risk For The Cheristchurch Cbd And Nount Pleasant, New Zealad, University of Canterbury.
• Azizi, M., & Akbari, R. (2008). urban planning considerations in assessing the vulnerability of cities to earthquakes Case study: Farahzad area, Tehran. Fine Arts Journal, No. 34, pp. 25-36.
• Azizi, M., & Homafar, M. (2012). Seismic Pathology of Urban Roads (Case Study: Karmandan neighborhood, Karaj). Fine Arts Journal of Architecture and Urban Planning, 17th time, No. 3, pp. 5-15.
• Berberian, M.,Yeats. R.S.,1999. Patterns of historical earthquake rupture in the Iranian Plateau. Bull. Seismol. Soc. Am.89.120-139.
• Martini, P.M., Hessami, k., Pantosi,D., Addezio, G., Alinaghi, H., Ghafory-Ashtiani, M., 1998. A geologyic contribution to the evaluation of sesmic potential of the kahrizak fault (Tehran, Iran). Tectonophysics.287, 187-199.
• Montoya, L., and Masser, I., 2005. Management of natural hazard risk in Cartago, Costa Rica. Habitat International. 29,493-509.
• Solaymani Azad ,Shahryar and et al (2014), Paleoseismological and morphological evidence of slip rate variations along the North Tabriz fault (NW Iran), Tectonophysics, p1-63.