مقایسۀ خویشکاری‌های کاوۀ آهنگر با گبریاس (اوگبارو)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 229-248   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.700166

نویسندگان

بهنام گرجی¹؛ مسعود فروزنده^{* 2}؛ علی محمدی آسیابادی²؛ اسماعیل صادقی ده چشمه ای³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

اسطورۀ کاوۀ آهنگر در شاهنامه دارای نشانه‌ها، اعمال و کنش‌هایی مخصوص به خود است که خویشکاری‌های اسطوره‌ای این شخصیت را شامل می‌شوند. این خویشکاری‌ها با توجه به شباهت کلی داستان ضحاک و فریدون - که کاوۀ آهنگر نیز در آن حضور موثر دارد – با روایت تاریخی جریان فتح بابل به قلم هرودوت، گزنفون و کستیاس، در تاریخ هخامنشیان، یاد آور نشانه‌ها، اعمال و کنش‌های گبریاس/ اوگبارو، هم پیمان کوروش هخامنشی است. هدف از این مقاله بررسی و مقایسۀ مهم­ترین خویشکاری‌های کاوۀ آهنگر در روایت شاهنامه از زمان پیدایی او در داستان ضحاک و فریدون  با گبریاس/ اوگبارو، هم پیمان کوروش هخامنشی در جریان فتح بابل با توجه به اسناد و گزارش‌های موجود تاریخی است. پژوهش حاضر از نوع تحلیلی _تطبیقی بر پایۀ داده‌های کتابخانه‌ای است که در پی اثبات وجود همانندی در خویشکاری‌های شخصیتی در اسطوره با مصداقی در تاریخ است و نتیجۀ این تطبیق باز تعریف شخصیت کاوۀ آهنگر و برخی از خویشکاری‌های او در شاهنامه خواهد بود. مثلا آهنگری او می‌تواند در صورت توجه به منابع تاریخی و دینی بجای پیشه به عنوان لقب نیز بررسی گردد. همچنین این قیاس کمک خواهد کرد عوامانه و الحاقی پنداشتن کاوۀ آهنگر از سوی برخی اسطوره پژوهان چون آرتور کریستین سن، مهرداد بهار، ذبیح­الله صفا و دیگران مورد تردید قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

مقایسه؛ خویشکاری؛ کاوۀ آهنگر؛ گبریاس(اوگبارو)؛ اسطوره؛ تاریخ

مراجع

کتاب‌ها

پراپ، ولادیمیر (1386) ریخت‌شناسی قصّه‌های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

پورداوود، ابراهیم (1347) گزارش یشت‌ها، تهران: کتابخانۀ طهوری.

پیرنیا، حسن (1395) تاریخ ایران باستان (تاریخ مفصل ایران قدیم)، تهران: نشرنگاه.

داندامایف، محمد (1391) ایرانیان در بابل هخامنشی، ترجمۀ محمود جعفری دهقی، تهران: انتشارات ققنوس.

دریایی، تورج (1391) ساخت گذشته در ایران اواخر عهد باستان؛ ناگفته‌های امپراطوری ساسانیان، ترجمۀ آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب پارسه.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1390) تاریخ در ترازو (دربارۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری)، تهران: امیرکبیر.

شهبازی، علیرضا شاپور (1390) زندگی‌نامۀ تحلیلی فردوسی، ترجمۀ هایده مشایخ، تهران: هرمس.

فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به تصحیح خالقی مطلق، با مقدمۀ احسان یارشاطر، دفتر1، نیویورک: انتشارات بنیاد میراث ایران.

کریستین‌سن، آرتور (1378) کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی، ترجمۀ منیژه احدزادگان آهنی، تهران: طهوری.

مقالات

نوروز، مهدی، جلیلی، رضا. (1397). بررسی کارکرد اسطوره‌های حماسی و تاریخی در قصاید شهریار. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 10(37)، 139-158.

ذکا، یحیی. (1343). درفش شاهان هخامنشی، انجمن فرهنگ ایران باستان، 3(3)، 8-14.

مان، اسکار. (1285). کاوه و درفش کاویانی. کاوه، 1(151)، 3-4.

موسوی، سیدکاظم، خسروی، اشرف. (1391). کاوه، آهنگری فرودست یا خدایی فرود آمده. شعر پژوهی (بوستان ادب)، 1(1)، 147-160. doi: 10.22099/jba.2012.354

منابع لاتین

MacDonalld, Wiilllliiam (1995) Zecharriiah Belliieverr’’s Biiblle Commenttarry, Thomas Nelson, Publishers Nashville, TN.