بررسی ساختار داستان‌مثل فارسی بر اساس مدل برگرفته از نظریة پراپ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 249-272   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1931642.2271

نویسندگان

امید قهرمانی¹؛ محمد امیر عبیدی نیا^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

چکیده

بررسی ساختار متون پیشینه‌ای یکصد ساله دارد که یکی از راه‌های شناخت متون ادبی به شمار می‌رود. داستان‌مثل به عنوان یک متن ادبی روایی مانند داستان و قصه‌های پریان از این راه بهتر شناخته می‌شود. برای شناخت اجزای سازندة آن می‌توان از مواد و روش‌های بررسی افسانه‌ها استفاده کرد. روش‌های ساختاری پراپ، گریماس، داندس و کمبل برای شناخت داستان، قصه و اسطوره به کار رفته است. ممکن است برای داستان‌مثل نیز مناسب باشد. در این میان روش ولادیمیر پراپ، ساختار داستان‌مثل را بهتر تشریح می‌کند. بنابراین با استفاده از نظریة وی یکصد داستان مثل مورد مطالعه قرار می‌گیرد. خویشکاری یا کارکردها به عنوان اجزای اصلی و ثابت و شخصیت‌ها به عنوان اجزای متغیر روایت بررسی می‌شود. در ضمن بررسی‌ها نقاط قوت، و ضعف مدل ساختاری بر اساس روش‌های علمی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. همچنین میزان مطابقت الگو به کار رفته با ساختار داستان‌مثل تجزیه و تحلیل می‌شود. در نهایت با تقلیل مواد و ابزار پژوهش، مدلی موجز به دست می‌آید که برای شناخت و تحلیل داستان‌مثل‌ها مناسب است. تحلیل داستان‌مثل‌ها با این روش گامی است برای شناخت و مقایسة آن با سایر ساخت‌های روایی به منظور یافتن ساختار آن. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و روش کار تحلیل ساختار و محتوای مطالب استخراج شده از منابع موجود کتابخانه‌ای است. نتایج حاکی از وجود یک ساختار منسجم در اکثر داستان‌مثل‌ها است. که می‌تواند برای سایر رشته‌های علوم انسانی همچون روان شناسی و مردم شناسی مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

داستان‌مثل؛ تمثیل؛ ساختار؛ کارکرد؛ شخصیت

مراجع

کتاب‌ها

آذرنوش، آذرتاش (۱۳۹۱) فرهنگ معاصر عربی- فارسی، تهران: نشر نی.

احمدی، بابک (1380) ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

اخوت، احمد (۱۳۷۱) نشانه‌شناسی مطایبه، تهران: نشر فردا.

استراوس، کلود لوی (۱۳۹۴) اسطوره و تفکر مدرن، ترجمۀ فاضل لاریجانی، علی جهان پولاد، تهران: فرزان.

استریناتی، دومینیک (۱۳۹۲) نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمۀ ثریا پاک نظر، تهران، کتابخانه فروردین.

اسکولز، رابرت (۱۳۹۳) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگه.

امینی، امیرقلی (۱۳۹۵) داستان‌های امثال، تهران: فردوس.

انجوی‌شیرازی، سید ابوالقاسم (۱۳۹۳) تمثیل و مثل، تهران: امیرکبیر.

ایگلتون، تری (۱۳۶۸) پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.

بهمنیار، احمد (۱۳۶۹) داستان‌نامه بهمنیاری، تهران: دانشگاه تهران.

پراپ، ولادیمر (۱۳۹۲) ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

پراپ، ولادیمر (۱۳۷۱) ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

تمیم‌داری، احمد (۱۳۹۰) فرهنگ عامه، تهران: مهکامه.

حبله رودی، محمدعلی (۱۳۹۰) جامع‌التمثیل، به تصحیح دکتر حسن ذوالفقاری، تهران: معین.

خدیش، پگاه (۱۳۹۱) ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران: علمی و فرهنگی.

خطیبی، احمد (۱۳۹۶) درآمدی بر تمثیل در ادبیات فارسی، تهران: زوار.

داد، سیما (۱۳۹۲) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

دهخدا، علی‌اکبر (1374) امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۴) لغت‌نامه، تهران: سروش.

ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۶) داستان‌های امثال، تهران: مازیار.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۱) رستاخیز کلمات، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (۱۳۹۴) نقد ادبی، تهران: میترا.

مارزلف، اولریش (۱۳۷۱) طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.

مدرسی، فاطمه (1395) فرهنگ توصیفی نقد و نظریه‌های ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

میرصادقی، جمال (۱۳۷۱) ادبیات داستانی، تهران: علمی.

مقالات

ایشانی، طاهره. (1389). ریخت‌شناسی قصۀ خیر و شر بر اساس نظریۀ پراپ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 2(3)، 29-41.

پارسا، سیداحمد، صلواتی، لیلا. (1389). ریخت‌شناسی حکایت‌های کلیله و دمنۀ نصراللّه منشی. شعر پژوهی(بوستان ادب)، 2(4)، 47-77. .doi: 10.22099/jba.2012.298

فتوحی محمود. (1384). تمثیل ماهیت، اقسام،‌ کارکرد. زبان و ادبیات فارسی، ۱۳(۴۷)، 139-۱76. Dor:20.1001.1.24766925.1384.13.47.15.2

منابع لاتین

OXFORD Advanced Lerner’s Dictiomary (2000) Oxford university press.

Thompson, S. (1955) Motif. Index of Folk. Literature, Copenhagen: Centraltrykkeriet.