بررسی خودانتقادی در آثار سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 296-318   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1941583.2348

نویسندگان

محمّد امین رجبی¹؛ رضا صادقی شهپر^{* 2}؛ شهروز جمالی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

چکیده

خود انتقادی عبارت است از تمایل به خودارزیابی که در آن یک ادیب خواه نویسنده باشد یا شاعر، نگرش، شخصیت و حتی اثر خود را ارزیابی می‌‌کند. در نوع ادبی نقد خویشتن، انتقاد از خود به شاعر کمک می‌کند تا اثر خود را به نحو مطلوب‌تری نمایش دهد و بر غنای آن بیافزاید؛ زیرا انتقاد از خود بینش بهتری را در مورد تغییرات احتمالی و ضروری و همچنین دستاوردهای اثر به صاحب آن ارائه می‌دهد. در این مقاله برآنیم تا به بررسی خودانتقادی در آثار سعدی بپردازیم. برای این منظور، در بخش نخست، نگاهی گذرا به نقد و خودانتقادی خواهیم داشت و در بخش دوم، اشعاری از سعدی بر پایه این روش نقد و تحلیل می‌شود. در این تحلیل، بررسی می‌شود که سعدی از کدام نوع انگیختگی‌ها استفاده می‌کند. خودانگیختگی و دیگرانگیختگی چگونه در آثار سعدی متبلور شده‌اند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیل و براساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده و نتایج گویای این است که هر دو نوع خودانتقادی در آثار سعدی دیده شده است. عواطف و احساسات، بیان مهارت ادبی و بیان ناتوانی و عجز سعدی از زبان خود، مهم‌ترین مؤلفه‌های خودانگیختگی سعدی در نقد خویشتن و عوامل انسانی و محیط بیرونی از علل دیگرانگیختگی وی در نقد خویش به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

آثار سعدی؛ خودانتقادی؛ خودانگیختگی؛ دیگرانگیختگی؛ سعدی

مراجع

کتاب‌ها

زرین‌کوب، عبدالحسین (1397) حدیث خوش سعدی، تهران: سخن.

سعدی، مصلح بن عبدالله، (1385) کلیّات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، تهران: هرمس.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1385) نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن.

فرخزاد، فروغ (1394) جادوی جاودانگی، به کوشش جلالی پندری، تهران: مروارید.

کتابی، احمد (1399) جلوه‌های مدارا در سخنان سعدی، تهران: مزدک‌نامه.

محبتّی، مهدی (1390) از معنا تا صورت، تهران: سخن.

نصرتی، مهرداد (1391) مقدمات فرانقد ادبی، کرمان: نصرتی.

وبستر، مریام (1381) فرهنگ انگلیسی زبان، تهران: بیگی.

مقالات

جلالی پندری، یدالله، نصرتی، مهرداد. (1398). اهمیت نقد خویشتن در عرصه خلاقیت‌های ادبی. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 12(43)، 43-62.

شبان قوچان عتیق، کبری، طاووسی، محمود، ماحوزی، مهدی. (1399). تحلیل شگردهای هنری آیرونی در اشعار سعدی شیرازی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(44)، 191-218. doi: 10.30495/dk.2020.676018

مهدوی دامغانی، محمود، صادقی، علیرضا. (1397). انسان خودشکوفا و خودشکوفایی سعدی با رویکرد تطبیقی به نظریۀ مزلو. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 10(40)، 1-36.

موسی‌زاده، حسینعلی، سیدصادقی، سید محمود، حمیدی، سید جعفر. (1394). جلوه های صبر درگلستان و بوستان سعدی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(24)، 9-27.

نصرتی، مهرداد. (1393). معرفی خودانتقادی به منزلۀ روشی جدید و نظام‌مند در مطالعۀ فرانقدی ادبیات و هنر. نهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی، خراسان شمالی: بجنورد، 7983-7995.

نصرتی، مهرداد. (1399). واکاوی «تأثیرات سراسربینی» و «خودسانسوری» در پرتو نقد هنر خویشتن. شعر پژوهی(بوستان ادب)، 12(1)، 262-290. doi: 10.22099/jba.2019.29697.30 46.

نصرتی، مهرداد، جلالی‌پندری، یدالله. (1396). بررسی انگیزه‌های نقد خویشتن در دیوان حافظ. پژوهشنامه ادب غنایی، 15(29)، 231-250. doi: 10.22111/jllr.2017.3987.

ویلی، محمد عیسی و رضایت، علیرضا. (1387). نقد خویشتن و شیوۀ تعلیمی فریدالدین عطار، حکمت و معرفت، 4(13)، 35-42.

پایان‌نامه

نصرتی، مهرداد (1397) نقد هنر خویشتن در عرصۀ خلاقیت‌های ادبی، از دورۀ مشروطه تا دورۀ معاصر، رساله دکتری، دانشگاه یزد، به راهنمایی یدالله جلالی پندری و مشاورۀ مجید پویان و محمدرضا نجاریان، یزد: دانشگاه یزد.