طیف رمزگان و نمادهای شادی و امید در غزل های مولانا

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 319-347   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1942384.2355

نویسندگان

پروین‌دخت رضایی مجدآبادی¹؛ حسین پارسایی^{* 2}؛ رضا فرصتی جویباری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

چکیده

نمادهای شادی و امید به مثابۀ دو نشانۀ به هم پیوسته ­ای که همواره برصورت و معنای زندگی و منش آدمیان اثر می‌گذارد، در تمام فرهنگ­ه ای بشری موضوعی درخور تأمل بوده است. مولانا بنابرآن­چه از آثارش، به ­ویژه غزلیات شمس به‌دست می ­آید، انسانی شاد و امیدوار است. در این مقاله، دو نشانۀ شادی و امید، نه تنها به مثابۀ دال­ هایی که بر مدلول­ هایی قراردادی و مشخصی دلالت دارند؛ بلکه به مثابۀ مرکز طیفی از نشانه­ های متعددی که به نوعی با شادی در پیوند بوده ­اند و از عوامل ایجاد آن به ­شمار می ­آیند، بررسی و تحلیل شده است. مسألۀ اصلی این نوشته نشان دادن گستره و طیف‌های معنایی شادی و امید است. این مسأله با توجه به این فرض شکل گرفته است که فراوانی اوزان رقصان و لحن طرب‌انگیز و شادمانگی عشق، در غزل‌های مولوی، احتمالاً بیانگر معنایی فراتر از چیزی است که از دو نشانۀ شادی و امید دریافت می‌شود. بدین ترتیب بازنمود این طیف‌ها و هاله‎های معنایی ناشی از آن‌ها ضرورت می‌یابد و «هدف» نویسندگان بازنمود گسترۀ اندیشه و عمق عاطفۀ مولانا در باب این نشانه‌‌هاست. داده ­های پژوهش که با روش کیفی تحلیل و توصیف شده است، نشان می ­دهد که مولانا تقریباً در تمام لحظه­ های زندگی و در هر شرایط روحی و در هر برخورد با پدیده­ های محیطی، روحیۀ شاد خود را حفظ کرده و نگذاشته ­است گرد ناامیدی بر چهرۀ زندگی او بنشیند.

کلیدواژه‌ها

غزلیات مولوی؛ طیف؛ نماد؛ رمزگان؛ نشانه؛ شادی و امید

مراجع

کتاب‌ها

ابوزید، نصر حامد (1381) معنای متن‌پژوهی در علوم قرآنی، مترجم مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.

احمدی، بابک (1370) ساختار، تأویل متن، تهران: مرکز. احمدی، بابک (1371) از نشانه‌های تصویری تا متن، تهران: مرکز.

انوری، حسن (1381) فرهنگ سخن، تهران: سخن. برقلمی، ژان (1392) زیبایی‌شناسی، مترجم احمد سمیعی، تهران: سخن.

پورافکارى، نصرت‏اللّه (1380) فرهنگ جامع روان‏شناسى روان‏پزشکى، تهران: فرهنگ معاصر.

پورنامداریان، تقی (1367) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

پورنامداریان، تقی (1380) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.

چیتینگ، ویلیام (1386) من و مولانا، مترجم شهاب‌الدین عباسی، تهران: مروارید.

حلی، حسن‌بن‌یوسف (1377) الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح محسن بیدار فر، قم: بیدار.

خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1380) سیب باغ جان، تهران: سخن.

خواجه نصیرطوسی (1367) اساس‌الاقتباس، مصّحح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

خوانساری، محمّد (1359) منطق صوری، تهران: آگاه.

دشتی، علی (1386) سیری در دیوان شمس، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران: زوار.

دوبوکور، مونیک (1373) رمزهای زندۀ جان، مترجم جلال ستاری، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر (1360) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه دانشگاه تهران.

ساغروانیان، سیدجلیل (1369) فرهنگ اصطلاحات زبان‌شناسی، مشهد: نشر نما.

سروش، عبدالکریم (1385) قمار عاشقانه، تهران: صراط.

سوسور، فردینان (1378) دورۀ زبان‌شناسی عمومی، مترجم کورش صفوی، تهران: هرمس.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1385) موسیقی شعر، تهران: آگاه.

شمس‌الدین تبریزی، ملک داد (1369) مقالات شمس، مصحّح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

شمیسا، سیروس (1368) گزیده غزلیات مولانا، تهران: بنیاد.

صفوی، کورش (1380)از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد1، تهران: حوزۀ هنری.

طبری، احسان (1357) مولوی هگل شرق، بی‌جا: بی‌نا.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فراروی، جمشید (1387) فرهنگ طیفی، تهران: هرمس.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1376) زندگانی مولانا جلال‌الدین محمّد، تهران: زوار.

فروم، اریک (1368) زبان از یاد رفته، مترجم ابراهیم امانت، تهران: مروارید.

کیانوش، محمود (1390) شعر زمان کودکی انسان، تهران: قطره.

گورین، ویلفرد و دیگران (1370) راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمۀ زهرا مهین‌خواه، تهران: اطلاعات.

مظفر، محمّدرضا (1404ه. ق) منطق، تهران: حکمت. معین، محمّد (1360) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: فکرروز.

مکاریک، ایرناریما (1384) دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگاه.

مولوی، جلال‌الدین محّمد (1382) مثنوی، تهران: هرمس. مولوی، جلال‌الدین محّمد (1386) کلیات شمس، تهران: هرمس.

مولوی، جلال‌الدین محّمد (1390) فیه مافیه، شرح کریم زمانی، تهران: معین.

مهاجر، مهران، ونبوی، محمد (1376) به سوی زبان‌شناسی شعر، تهران: مرکز.

میرصادقی، جمال، میرصادقی، میمنت (1377) واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران: مهناز.

میرصادقی، میمنت (1376) واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: مهناز.

ناتل خانلری، پرویز (1366) تاریخ زبان فارسی، تهران: نشرنو.

ناتل خانلری، پرویز (1377) هفتاد سخن، جلد1، تهران: قدس.

نیشابوری، ابوبکر عتیق (1347) قصص القرآن مجید، تهران: دانشگاه تهران.

وحیدیان کامیار، تقی (1367) وزن و قافیه در شعر فارسی، تهران: نشر مرکز.

مقالات

شریفی، حمیده، سیدصادقی، سید محمود. (1399). پیوند دادگری و شادی، و نقش آن در کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی در شاهنامه. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(43)، 13-40. doi: 10.30495/dk.2020.672383. .

فرامرزی فرد، سعیده، مرادی، سیاوش، خدیور, هادی. (1399). نشانه‌شناسی مفهوم عشق در منظومة ویس و رامین بر اساس نظریه رمزگان دانیل چندلر. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)،12(پیاپی 44)، 265-268. doi: 10.30495/dk.2020.677301.