«حیرت» ناشناختۀ وادی عرفان از منظر مولانا و عطار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 545-558   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1973064.2625

نویسندگان

لیلا حضرتی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}؛ فاطمه حیدری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

بنای جهان بر هاله­ ای از اسرار پنهان استوار است که سالک را در وادی عرفان با چالش­ های بزرگی رو در رو می­ سازد و او را قدم به قدم در این منزلگاه با چراغ­ های روشنی که به نور معرفت افروخته به سرمنزل مقصود می ­رساند. بی­ گمان حاصل مواجهه او با رازها و اسرار نهفتۀ جهان هستی «حیرت» خواهد بود. عجز و ناتوانی او در حلقۀ سرگردانی تا به کشف و شهود و تجلی نیانجامد معرفت و فنا حاصل نخواهد شد و سالک همواره طالب افزونی حیرت خویش است و مصداق این کلام مشهور پیامبر (ص) که «ربّ زدنی تحیراًفیک»، در این میان ششمین درگاه عرفان که سالک را در مسیر پر تلاطم عشق و حقیقت به ذات حقیقت لایتناهی وصل خواهد کرد، حیرت است. بسیاری از عرفا از مقام حیرت و نقش آن در خلق اندیشه ­های عمیق به شکل­های متفاوت سخن گفته ­اند. مولانا در مثنوی نگاه عاشقانه و ژرفی به حیرت دارد و تنها به چشم یک مسیر به آن نگاه نمی­ کند بلکه آن را از مهم­ترین راه­ها در سلوک عرفانی برای وصال معشوق می ­داند. در منطق ­الطیر عطار یکی از وادی­ هایی که سالک و عارف در سلوک عرفانی خود برای رسیدن به خودشناسی و خداشناسی باید آن را طی کنند «حیرت» است و شاید به تعبیری سی­مرغ عاشق از سر حیرت است که در کوچه پس کوچه ­های هفت شهر عطار «سیمرغ» را می­ آفرینند.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ حیرت؛ منطق الطیر؛ مثنوی

مراجع

کتاب‌ها

ابن عربی، محی‌الدین (1975 م) الفتوحات المکیه، تحقیق و تقدیم عثمان یحیی، قاهره.

استعلامی، محمد (1387) متن و شرح مثنوی مولانا، دفتر سوم، تهران: صدف.

بلخی، جلال الدین محمد (1364) مثنوی معنوی، 6دفتر به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1395) ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.

سجادی، سیدجعفر (1393) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات زبان و فرهنگ ایران.

عطار، فریدالدین محمد (1376) منطق‌الطیر، به انضمام سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عطار، فریدالدین محمد (1378) منطق‌الطیر، براساس نسخۀ پاریس به تصحیح و شرح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.

غزالی، احمد بن محمد (1375) مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: انتشارات دانشگاه.

فروزانفر، بدیع الزمان (1384) شرح زندگانی مولوی، تهران: تیرگان.

فعالی، محمدتقی (1389) تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

فناری، حمزه (1374) مصباح‌الانس، یا پیوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود صدرالدین قونوی، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.

کاشانی، عزالدین محمود (1385) مصباح الهدایه و مفتاح الکنایه، تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.

گولپینارلی، عبدالباقی (1382) مولویه پس از مولانا، ترجمۀ توفیق ه. سبحانی، تهران: علم.

هجویری غزنوی، ابوالحسن (1371) کشف المحجوب، تهران: کتابخانۀ طهوری.

مقالات

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. (1390). مولوی و حیرت عارفانه. نشریۀ عرفان اسلامی، 7(27)، 13-28.

شهرآبادی، راضیه، عقدایی، تورج. (1398). نقد، بررسی و تحلیل تقابل حیرت و یقین در غزلیات عطار. تفسیر و تحلیل متون زبان وادبیات فارسی (دهخدا)، 11(42)، 61-82.

مختاری، مسروره، صلاحی مقدم، سهیلا. (1393). تأثیرپذیری متون عرفانی از قرآن و نهج البلاغه در مقولۀ حیرت ( ششمین وادی سلوک). عرفان اسلامی، 10(40)، 13-34.