باستان گرایی، رهیافتی به هویّت فرهنگی در آثار سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 559-581   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1945950.2367

نویسندگان

الهه برزگر^{* 1}؛ علی اکبر باقری خلیلی²؛ علی کریمی مله³؛ سیاوش حقجو⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

³استاد گروه علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

⁴دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

باستان­گرایی، یکی از رهیافت­های مهم به فرهنگ کهن و بازسازی و بازآفرینی آن است. در دورۀ معاصر که پدیدۀ جهانی ­شدن، ملّت­ها را در معرض بحران­ هایی قرار داده ­است، با رویکرد باستان­­ گرایانه، می­ توان به خودآگاهی، هویّت فرهنگی و ملّی دست یافت. آثار سعدی یکی از منابع مهمّ پژوهش دربارۀ مؤلّفه ­های فرهنگ ایران باستان است و یافته ­های تحقیق دلالت بر این دارد که ایجاد امنیت وجودشناختی، تبیین فضایل اخلاقی، التیام حسّ حقارت در برابر هجوم اقوام بیگانه، انتقاد از شیوۀ زمامداری زمانه، تصویر جامعۀ آرمانی، تهییج غرور ملّی و روح حماسی، احیای هویّت فرهنگی و ملّی، عمده­ ترین اهداف باستان­ گرایی سعدی است. هم­چنین سعدی هرگز به گِرد باستان­زدگی نمی ­گردد و درصدد جایگزین­ سازی فرهنگ باستانی به­ جای فرهنگ اسلامی نیست، بلکه باستان­ گرایی او درس­نامۀ فرهنگ و ادب ایران است. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و واحد آن، بیت­ ها و عبارت­ های مربوط به باستان­ گرایی در آثار سعدی و جمع ­آوری اطّلاعات، کتابخانه­ ای است.

کلیدواژه‌ها

باستان گرایی؛ سعدی؛ فرهنگ؛ هویّت؛ هویّت فرهنگی

مراجع

کتاب‌ها

اسمیت، آنتونی. دی (1383) ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمة منصور انصاری، تهران: تمدّن ایرانی.

آشوری، داریوش (1357) تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.

حمیدی، محمد حسن (1379) بیم و امید، تهران: سفیر.

زرّین‌کوب، عبدالحسین (1369) از کوچة رندان، تهران: امیرکبیر.

سجودی، فرزان (1387) نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.

سعدی، مصلح‌الدّین (1386) دیوان غزلیّات، 2 جلد، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: سعدی.

سعدی، مصلح‌الدّین (1389) بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

سعدی،‌ مصلح‌الدّین (1391) گلستان،‌تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

سعدی، مصلح‌الدّین (1396) کلیّات، به کوشش محمّدعلی فروغی، تهران: کومه.

صفا، ذبیح‌الله (1389) تاریخ ادبیّات ایران، جلد 2، تهران: فردوس.

صفوی، کوروش (1390) درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: سورة مهر.

ضمیران، محمّد (1383) درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، تهران: قصه.

فتوحی، محمود (1390) سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.

کاستلز، مانوئل (1385) قدرت هویّت، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.

ماسه، هانری (1369) تحقیق دربارة سعدی، ترجمة محمدحسن اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران: توس.

مسکوب، شاهرخ (1385) هویّت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فرزان روز.

همیلتون، ملکم (1398) جامعه‌شناسی دین، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: ثالث.

مقالات

امن‌خانی، عیسی، علی مددی، منا. (1390). سعدی و گفتمان مدرن ایران. تاریخ ادبیات، 4(1)، 55-75.

بیانی، شیرین. (1377). هویّت ایرانی از دیدگاه سعدی در بوستان. گلستان، 2(1)، 9-19.

جوکار، نجف. (1385). جامعة آرمانی در نگاه فارابی و سعدی. علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 25(48)، 70-84.

دادبه، اصغر. (1386). سعدی و حبّ وطن. سعدی‌شناسی، 9(10)، 27–44.

رستگارفسایی، منصور. (1386). سعدی و اساطیر ایرانی. سعدی‌شناسی، 9(10)، 45-72.

رستگارفسایی، منصور. (1392). شیراز نماد فرهنگی سعدی. سعدی‌شناسی، 15(16)، 61-83.

زرین‌کمر، رضا، محسنی، مرتضی. (1396). تأثیر بافت بر هویت؛ بررسی رویکرد سعدی نسبت به مواجهه با «دیگری» در گلستان و غزلیات. شعر پژوهی (بوستان ادب)، 9(4)، 77-98. doi: 10.22099/jba.2017.24207.2567.

کریمی مله، علی. (1386). بازتاب هویت فرهنگی ایرانیان در سفرنامه‌های عصر صفوی و قاجاری. مطالعات ملی، 8(29)، 31-62.

کریمی مله، علی، گرشاسبی، رضا. (1397). باستان‌گرایی جدید و تأثیر آن بر امنیت فرهنگی– سیاسی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی، 21(82)، 153-182.

کشتگر، رضا، حسینی کازرونی، سید احمد، حمیدی، سید جعفر. (1397). باستان‌گرایی (آرکائیسم) در اشعار نصرت رحمانی و علی موسوی گرمارودی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 10(35)، 35-50.

محقق، مهدی. (1387). سعدی و فرهنگ اسلامی. سعدی‌شناسی، 2(2)، 35-40.

میلانی، عباس. (1379). سعدی و سیرت پادشاهان: مدخلی بر بحث سعدی و تجدّد. سعدی-شناسی، 3(3) 111-137.

نظری، نجمه، اسدی، آذر. (1394). مقایسه آموزه‌های تعلیمی در شاهنامه فردوسی با بوستان سعدی. ادبیات تعلیمی، 7(26)، 158-180.