شگردهای شکل پردازانه در داستان بیوتن رضا امیرخانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 55، فروردین 1402، صفحه 432-458   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.700227

نویسندگان

منیژه فرجیان محترم¹؛ علی دهقان^{* 2}؛ ایوب کوشان³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

توجّه به فرم و برجسته­ کردن آن، به یکی از وجوه شاخص نویسندگان پسامدرن تبدیل شده است. مفهوم فرم در این جریان، اشاره به قالب بیان یا طرز معناسازی است. در این صورت تمامی تمهیداتی که در خدمت به وجود آمدن شکلی نو و بدیع برای ارائۀ محتوا از جمله فراداستانی ­بودن، ساحت ­های وجودشناسانه به­ کار می ­روند، جنبۀ درونی فرم تلقی شده و طرز قرارگرفتن واژه ­ها بر روی کاغذ، بازی با کلمات، تکرار و مانند آن، جنبۀ بیرونی فرم شمرده می ­شوند. توجّه به فرم بیرونی گاهی سبب­ گردیده که نویسنده با افراطی توجیه ­ناپذیر به شکل­پردازی بگراید و از مسیر بیان مفهوم  کاملاً بازماند. از این ­رو در نقد ادبی معاصر، بررسی و تحلیل تکنیک­ های نوآورانه ­ای که نویسنده برای معناسازی به­ کار می­ گیرد، در کانون توجّه منتقدان قرارگرفته ­است. هدف این مقاله نیز بررسی شگردهای نوآورانۀ معناساز در «بیوتن» امیرخانی است. بر این مبنا، شناختن نوع فرم ­ها و شکل ­های بدیع به کاررفته در بیوتن و تأثیر آن­ها در معناسازی و تعمیق محتوا، سؤال­ های اساسی این پژوهش بوده ­اند. بررسی عناصر فرمی و تحلیل نقش آن­ها در برجسته کردن درون­مایه­ های داستان، نشان می­ دهد که روش امیرخانی صرفاً نوگرایی ­های ظاهری نبوده­ است و وی با آشنایی ­زدایی پویا و برجسته ­سازی فرم، به محتوای متن ژرفای ویژه­ و تفکّرانگیز بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

بیوتن؛ پست مدرنیسم؛ فرم؛ برجسته سازی؛ بازی زبانی

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1375) ساختار و تاویل متن، تهران: مرکز.

امیرخانی، رضا (1396) بیوتن، تهران: علم.

انوشه، حسن (1381) فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی، جلد2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایرانی، ناصر (1380) هنر رمان، تهران: آبانگاه.

بیات، حسین (1387) داستان‌نویسی جریان سیال ذهن، تهران: علمی.

پاینده، حسین (1388) نقد ادبی و دموکراسی، تهران: نیلوفر.

پاینده، حسین (1393) داستان کوتاه در ایران (داستان های پسامدرن)، تهران: نیلوفر.

پرینس، جرالد (1391) روایت‌شناسی؛ شکل و کارکرد روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.

تدینی، منصوره (1388) پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، تهران: رامین.

تسلیمی، علی (1388) نقد ادبی، تهران: آگه.

رشیدیان، عبدالکریم (1393) فرهنگ پسامدرن، تهران: نی.

سلدون، رامان و پیتر ویدوسون (1377) راهنمای نظریّۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1366) شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه. شمیسا، سیروس (1383) انواع ادبی، تهران: فردوس.

فتوحی، محمود (1391) سبک‌شناسی، تهران: سخن.

لوئیس، بری (1383) مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان: پسامدرنیسم و ادبیات، گزینش و ترجمۀ حسین پاینده، تهران: روزنگار.

لیوتار، ژان فرانسوا (1381) وضعیت پست مدرن، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: گام نو.

مک هیل، برایان (1395) داستان پسامدرنیستی، ترجمة علی معصومی، تهران: ققنوس.

میرعابدینی، حسین (1383) صدسال داستان‌نویسی، جلد 4 و 3، تهران: چشمه.

نوذری، حسینعلی (1392) پست مدرنیته و پست مدرنیسم، تهران: نقش جهان.

یزدانجو، پیام (1394) ادبیات پسامدرن، تهران: مرکز.

مقالات

امیرخانی، رضا. (1392). وضعیت خطرناک نویسندگی. ادبیات و داستان، (6)، 39-34.

غفاری سحر. (1389). پسامُدرنِ تصنعی: نقد و بررسی شگردهای فراداستان در رمان بیوتن. نقد ادبی،3(9)، 89-73. dor:20.1001.1.20080360.1389.3.9.11.7

مندنی‌پور، شهریار. (1377). بحثی پیرامون لحن و نثر درداستان. آدینه، (3)،133-132.

منابع لاتین

Singh. Prasidh Raj (2011) Consumer Culture and Postmodernism, Postmoder Opening, Natinal Law University: Orissa India Internatinal Conference Lumen.