بررسی فقهی مشروعیت «مالیات بر خانه های خالی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 135-163   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700474

نویسندگان

اکرم عبدالله پور^{* 1}؛ محمد جواد ولی زاده²

¹استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

بررسی دلایل فقهی «مالیات بر خانه خالی»، گامی ‌مهم در نتیجه­بخشی و اجرائی­سازی قانون مربوطه است چنانکه هدف این تحقیقِ تحلیلی - توصیفی از نوع کتابخانه­ای نیز همین می‌باشد. از طرفی علی­رغم اهمیت این موضوع، ورود فقه­پژوهان در این عرصه حتی بعد از انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی بسیار کمرنگ و ضعیف بوده و لذا این تحقیق کاملا جدید و نوآورانه است.
یافته­های تحقیق حاکی است مشروعیت فقهی «مالیات بر خانه خالی»، با سه دلیل قابل اثبات است: الف) نظر تاییدی حاکم شرع (با تصویب قانونی و تایید فقهای شورای نگهبان). ب) دلیل «عقل» با بررسی جوانب موضوع از حیث مصالح و مفاسدِ واقعیه. ج) قواعد «لاحرج» و «لاضرر»، مشروط به اثبات ضرری و حرجی بودن فقدان وجود چنین حکم و چنین مالیاتی.
عمومات و اصولی همچون «اوفوا بالعقود»، «المسلمون عند شروطهم» و «اصاله الصحه» از اثبات مشروعیت فقهی «مالیات بر خانه خالی» ناتوان هستند. همچنانکه دلایل مخالفان تحت عنوان 1- تعارض با قاعده تسلیط و حقوق مالکیت افراد 2- تعارض با قاعده لزوم صیانت از نظم اقتصادی و اجتماعی و جلوگیری از اختلال نظام، ضعیف بوده و توان معارضه با دلایل مثبته را ندارند.

کلیدواژه‌ها

مالیات؛ مالیات بر خانه خالی؛ دلایل فقهی؛ مشروعیت

مراجع

1. آخوند خراسانى، محمد کاظم، 1431ق، کفایة الاصول، مؤسسه آل البیت.
2. آژینی، محسن، 1374ش، امام و اقتصاد اسلامی، انتشارات کیهان.
3. اصفهانى، فتح الله، بی­تا، قاعدة لاضرر، قم، مؤسسة النشر الاسلامى.
4. اصفهانی، محمدحسین، 1419ق، حاشیة کتاب المکاسب، قم، چاپ عباس محمد آل سباع قطیفی.
5. امینی، اعظم، 1384ش، مالیات در اسلام، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
6. انصارى، مرتضى، بی­تا، المکاسب، چاپ سنگى.
7. انصاری، مرتضی، 1416، فرائد الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ پنجم.
8. اولاد، محمود، «تقاضای سوداگری مسکن! خوب یا بد؟»، نشریه صمت (وزارت صنعت معدن و تجارت)، 6/12/ 1398ش.
9. بهشتى، محمد، 1378ش، اقتصاد اسلامى، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. باقی زاده، محمدجواد و امیدی فر، عبدالله، «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه»، فصلنامه شیعه شناسی، سال 12، شماره 47، سال 1393ش.
11. بی­نا، «خانه لاکچری در تور مالیاتی»، نشریه دنیای اقتصاد، 25/10/1398ش.
12. بی­نا، «مالیات از خانه‌های خالی لاکچری و لوکس»، خبرگزاری «حوزه»، https://www.hawzahnews.com/news/911297/.
13. بی­نا، «مالیات از خانه‌های خالی معجزه نمی‌کند»، روزنامه تعادل، 26/11/1398ش.
14. تبریزی، میرزا جواد، 1426ق، منهاج الصالحین، قم، مجمع الامام المهدی.
15. تقی نژاد عمران، محمد، «نقد و بررسی قوانین مالیاتی»، مجله مجلس و راهبرد، شماره 45، سال 1383ش.
16. جعفری لنگرودی، 1368ش، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم.
17. چهاردلی، علی نعمت، 5/6/1394ش، «دولت برای مالیات از خانه‌های لوکس لایحه بدهد»، روزنامه آفتاب یزد.
18. خامنه ای، سید علی، 1395ش، رساله اجوبة االستفتاءات، تهران، نشر فقه روز، چاپ پنجم.
19. حجتی اشرفی، 1362ش، غلامرضا، مجموع قوانین مالیاتی، انتشارات گنج دانش.
20. حجتی، مهدی، «مالیات بر منازل خالی، نقض حقوق مالکانه افراد است»، خبرگزاری ایسنا، https://www.isna.ir/news/99050805937.
21. حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد، 1418ق، مفتاح الکرامة، بیروت، چاپ علی اصغر مروارید.
22. حلی، جعفر بن الحسن، 1398ق، شرائع الإسلام، نجف، مطبعه الآداب.
23. حلّی، حسن بن یوسف، 1419ق، قواعد الاحکام، قم.
24. خالقی، امیرحسین، «استنباط‌هایی در مورد طرح مالیات بر خانه‌های خالی»، پایگاه دارایان (داشته­های اقتصاد ایران)، https://www.daraian.com/fa/paper/141-day/24541.
25. خمینی، روح­الله، 1370ش، صحیفه نور، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.
26. خمینى، روح­الله، 1382ق، تهذیب الاصول، ج ۳، قم، انتشارات اسماعیلیان.
27. خمینی، روح الله، 1391ق، البیع، انتشارات اسماعیلیان.
28. خمینی، روح اله، 1422ق، استفتائات، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
29. خویی، ابوالقاسم، 1422ق، مبانی تکملةالمنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
30. خوئی، ابوالقاسم، ۱۳۷۷ق، مصباح الاصول، ج 3، مطبعة النجف.
31. خویی، ابوالقاسم، 1416ق، صراط النجاة (المحشّی للخوئی)، قم، مکتب نشر المنتخب.
32. داماد، سید مصطفی، 1363ش، قواعد فقه، تهران، العلوم الاسلامی.
33. رضایی، مجید، «مالیاتهای حکومتی مشروعیت یا عدم مشروعیت؟»، نامه مفید، شماره 35، فروردین و اردیبهشت 1382ش.
34. رمضانی، مرتضی، «مبانی فقهی مالیات و رابطه آن با خمس»، فقیهانه، سال سوم، شماره 9، زمستان 1397ش.
35. زحیلی،وهبه، 1418ق، الفقه الاسلامی وادلته، دمشق، انتشارات دارالفکر.
36. زرگوش نسب، عبدالجبار و همکاران، «بررسی مبانی فقهی مالیاتهای غیرثابت»، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال 11، شماره 38، سال 1393ش.
37. سازمان امور مالیاتی کشور، «فلسفه مالیات ستانی در اسلام و حکومت اسلامی»، http://www.intamedia.ir/Pages/Action/ShowContent/
38. سازمان امور مالیاتی کشور، 1380ش، قانون مالیات‌های مستقیم.
39. سبزواری، محمد باقر بن محمد، چاپ سنگی 1269، کفایة الاحکام، تهران.
40. سیستانی، علی، 1414ق، قاعدة لاضرر و لاضرار، بیروت.
41. شیرازی، صادق، 1389، بیان الاصول، قم، دارالانصار.
42. صالح راد، علی، «ضرورت اخذ مالیات از خانه‌های لوکس»، روزنامه آفتاب یزد، 5/6/1394ش.
43. صدوق، أبی جعفر محمد بن علی، 1966م، علل الشرائع، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها.
44. طباطبایی حکیم، سید محمد سعید، 1415ق، منهاج الصالحین، بیروت، دارالصلوة.
45. طباطبایی‌ کربلائی، سید علی، 1412ق، ریاض المسائل، قم، مؤسسة‌ النشر‌ الأسلامی.
46. طباطبایى یزدى، محمد کاظم، 1414ق، تکملة العروة الوثقى، قم، مکتبه الداوری.
47. طباطبایی یزدی، محمد کاظم، 1417ق، العروه الوثقی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
48. طوسی، محمد بن حسن، 1365ش، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
49. طوسی، محمدبن حسن، 1351ش، الخلاف، قم.
50. عزیزی، سعید، ۱۳۹۰ش، بررسی ارتباط بین مالیات اسلامی و مالیات جدید، مجموعه مقالات سومین همایش مالیات‌های اسلامی، قم، دانشگاه مفید.
51. علیان نژادی، ابوالقاسم، بی­تا، استفتای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، مؤسسه امام علی بن ابی طالب.
52. فاضل تونى، عبدالله، 1415ق، الوافیه فى اصول الفقه، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
53. فاضل لنکرانی، محمدجواد، 1385ش، قاعده لاحرج، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
54. فرهنگ، منوچهر، ۱۳۷۱ش، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز.
55. قربانی، فرج اللّه، 1370ش، مجموع کامل قوانین و مقررات، تهران، انتشارات فردوسی.
56. قلی زاده، علی اکبر و امیری، نعمت اله، «نگاهی به نظام مالیاتی بخش مسکن در جهان، مجله اقتصادی»، سال سیزدهم، شماره‌های 11 و 12، بهمن و اسفند 1392ش.
57. کاشف الغطاء، جعفر، دون ­التاریخ، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
58. کرمی، محمدمهدی و پورمند، محمد، 1380ش، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، تهران، سمت.
59. گلپایگانی، محمدرضا، 1375ش، مجمع المسائل، قم.
60. مجموعه قوانین مالیات‌های مستقیم، مصوب 1381ش.
61. مراغی، سید‌ میر‌ عبدالفتاح، 1417ق، العناوین، قم،‌ مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین.
62. مشایخ، پرنیان، «دلایل مشروعیت اخذ منابع مالی دولت اسلامی و معیارهای توزیع آن»، فصلنامه حقوق علم و وکالت، سال دوم، شماره 4، سال 1398ش.
63. مشکینی، علی، 1371ش، اصطلاحات الاصول، قم، نشر الهادی.
64. مطهری، مرتضی، بی­تا، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، انتشارات صدرا.
65. مغنیه، محمدجواد، 1421ق، فقه الامام الصادق، قم، مؤسسة انصاریان، چاپ دوم.
66. مکارم شیرازی، ناصر، 1382ق، القواعد الفقهیة، قم،‌ دار العلم.
67. مکارم شیرازی، ناصر، 1427ق، مجموع استفتائات جدید، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب.
68. مکی العاملی، حسن، 1408ق، قاعدتان فقهیّتان (الضرر و الرضاع)، مؤسسه­ سیدالشهداء.
69. ملکی، بهنام، «احتکار سرمایه‌های کشور در خانه‌های خالی»، روزنامه کیهان، ۲۲ /10/ ۱۳۹۷ش.
70. موسوی بجنوردی، میرزا حسن، 1413ق، القواعد الفقهیه، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ دوم.
71. مولفان دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ش، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، سمت، چاپ سوم.
72. نائینى، محمد حسین، 1373ق، منیة الطالب، تهران، المکتبه المحمدیه.
73. نجفی، محمدحسن، 1402ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
74. نفیسی، علی اکبر، بی­تا، فرهنگ نفیسی، ج 5، نشر رنگین.
75. نووی، یحیی بن شرف، 1415ق، روضة الطالبین، بیروت.
76. هومن، محمد، 1356ش، فرهنگ لغت و اصطلاحات اقتصاد اسلامی، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
77. یوسفی، احمد علی، 1379ش، منابع واردات اسلامی، قم، مرکز پژوهشگاه نشر فرهنگ اسلامی.