بازنمایی زنان در بایاتی‌های آذربایجان

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 18، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 9-32   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسنده

زیبا اسماعیلی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

ادبیّات شفاهی، برخلاف ادبیّات رسمی، نمایانگر فرهنگ اجتماعی مردم یک سرزمین است، اما سهم زنان به عنوان آفرینندگان ادبی و شناخت هویّت ایشان بر اساس سروده‌هایشان کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. هدف این پژوهش بازنمایی زنان در بایاتی‌های آذربایجان است. رهیافت نظری تحقیق منطبق با نظریه‌های بازنمایی است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی است. جامعۀ آماری پژوهش 4567 بایاتی است که در دو مجموعۀ «اصیل بایاتی‌لار» و «بایاتی‌لار» گردآوری شده است. در بسیاری از این بایاتی‌ها وجود نشانه‌های زبانی دلالت بر مرد بودن یا زن بودن سراینده دارد که نگاه زنان به هویّت خودشان را در نظام اجتماعی مردم آذربایجان نمایان می‌سازد. بر اساس محتوای آثار نقش زنان در انتخاب همسر، در جایگاه مادری، در جایگاه خواهری و دختری، در ادارۀ امور خانه، وابسته در امور مالی و به عنوان ابزار کامجویی بازنمایی شده است. بر اساس این سروده‌ها در نظام اجتماعی مردم آذربایجان، زنان جایگاه پایین‌تری نسبت به مردان دارند. در بایاتی‌های سرودۀ زنان، صدای اعتراض ایشان به مسائل اجتماعی و فرهنگی چون ازدواج اجباری، به گوش می‌رسد. در مقابل، وجود ازدواج ربایشی نشان‌دهندۀ جایگاه عشق در نگاه مردان و زنان آذربایجان است. به طور کلی تصویر ارائه شده از زنان در بایاتی‌ها تصویر مثبتی است و برچسب‌های کلیشه‌ای منفی رایج در سایر فرهنگ‌ها در این نوع ادبی مشاهده نشد اما به طور کلی در بایاتی‌ها زنان هویّتی وابسته به مردان دارند.

کلیدواژه‌ها

بازنمایی؛ زنان؛ هویّت؛ بایاتی

مراجع

ابتکاری، محمدحسین؛ حیدری، آرمان؛ محققی، عبدالمجید (1396). واکاوی مفهوم زن در ضرب‌المثل‌های لری با تأکید بر بعد نابرابری جنسیتی، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 5 (17): 221-195.

اسرافیلی، حسین (1387). دوبیتی‌های آذری، مجله شعر، 16 (60): 19-16.

اصیل بایاتیلار (1376). مجید عبدالله زاده، تبریز: یاران.

اعزازی، شهلا (1390). دگرگونی در نقش زنان، تهران: علم.

امرایی، آرش؛ بازوند، علی (1399). نگاهی به بومی سروده‌های لرستان، فصلنامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 29 (3): 72-51.

 امین‌الرعایا، پروین؛ شریفی، شهلا؛ الیاسی، محمود (1393). بررسی ویژگی‌های منتسب به زنان در ضرب‌المثل‌های فارسی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 12 (34): 120-89.

بایاتی‌لار (1399). محمد عبادی قاراخانلو، چاپ ششم، تبریز: اختر.

 پورنعمت رودسری، منیژه؛ بذرافکن، مهتا؛ روحانی، علی (1393). لالایی‌ها: دغدغه‌های زنانه، بازنمایی اجتماعی لالایی‌های استان بوشهر، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، 6 (2): 281-265.

پیشگامی‌فرد، زهرا؛ زمانی، عظیم؛ عزیزی، فرید؛ محمدی، احد (1395). بازنمایی روایت‌های هویتی در فضای مجازی تأکید بر آرای میشل فوکو، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، 11.(28): 37-9

خزلی، مسلم؛ سلیمی، علی (1395). زن در ضرب‌المثل‌های کردی و عربی، نشریه ادبیات تطبیقی، 8 (15)، ص 135-113.

جنکینز، ریچارد (1394). هویّت اجتماعی، مترجم تورج یاراحمدی، چاپ دوم، تهران: پردیس دانش.

دوبووار، سیمون (1396). جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوی، چاپ دهم، تهران: توس.

شعبانی، منصور، صراحی، محمدحسین (1395). بازنمایی زن در ضرب‌المثل‌های گیلکی (گونه اشکورات)، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 4 (11): 78-57.

طوسی نصرآبادی، محمدرضا (1394). وزن در بایاتی‌های ترکی آذربایجانی، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 5 (9): 161-149.

فاضلی، نعمت‌الله؛ ملکی، ابراهیم (1390). بررسی بازنمایی زنان در ترانه‌های فولکلوریک زبان کردی، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، 6 (16): 114-89.

کاظمی جویباری، محمد (1377). تحلیل مردم‌شناسانه ترانه‌های بومی آذربایجان، مجله شعر، 6 (22): 126-120.

کریمی، جلیل؛ قلی‌پور، سیاوش؛ علیمرادی، زینب (1399). بازنمایی هویّت زن در ضرب‌المثل‌های لکی، فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2 (4): 88-65.

گیدنز، آنتونی (1387). جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی.

محمدپور، احمد؛ کریمی، جلیل؛ معروف پور، نشمیل (1391). مطالعه تفسیری بازنمایی زن در ضرب‌المثل‌های کردی (مورد مطالعه گویش سورانی، مکریانی)، زن در فرهنگ و هنر، 13 (3): 83-65.

محمدی، جلال (1376). شعر بومی آذربایجان در یک نما، مجله شعر، 5 (21): 69-64.

محمدی اصل، عباس (1388). جنسیت و زبان‌شناسی اجتماعی، تهران: گل‌آذین.

مدرّسی، یحیی (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ملکی، ابراهیم (1389). بررسی بازنمایی زنان در ترانه‌های فولکلوریک لکی و لری، فصلنامه علوم اجتماعی، 17 (49): 250-219.

موحد، مجید؛ عسگری چاوردی، محمدجواد؛ یادعلی، زهرا (1391). تحلیل جامعه‌شناختی از ضرب‌المثل‌های زنانه در شهرستان لامرد استان فارس، زن در فرهنگ و هنر، 4 (2): 120-101.

هاشم‌زاده، سلیمان (1377). تحقیقی در موسیقی آذربایجان، ارومیه: جهاد دانشگاهی.

هال، استوارت (1393). معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نی.

یول، جورج (1385). بررسی زبان، ترجمه علی بهرامی، تهران: رهنما.

 

 Lakoff, R. (1973). Language and womans place. Language in society. 2 (1). Pp 45-80

Trudgill, p. (1992). Introducting language and society, london: Penguin.