رویکرد منظر در مواجهه با پدیدۀ فرهنگی راه و تأکید بر ادراکِ مسافران

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 5، دوره 18، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 105-122   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سعیــد غلامپور¹؛ سید امیر منصوری^{* 2}؛ آزاده شاهچراغی³

¹دانشجوی دکتری معماری،گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³دانشیار معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

نیازِ انسانِ امروز به سفر با سرعت بالاتر، علوم مهندسی را بر آن داشته تا با افزایش مداخله در طبیعت، راه را تبدیل به پاره‌خطی میان مبدأ و مقصد کند. مرور سابقه فرهنگی راه به ویژه در ایران، گویای جایگاه ویژه راه در اذهان مردمان گذشته است. راه با فعالیت گذشتگان عجین بوده و تمام عیار مفهوم سفر را برای ایشان معنا کرده است. گاهی کارکرد مذهبی و گاهی کارکرد تجاری بر آن حاکم بوده است. از طرفی راه، به عنوان فضای زیست برای گذشتگان دارای امکانات متعددی بوده تا به مسافرانش فرصت تجربه بهتری دهد. راه‌های جدید هیچ تناسبی با راه‌های قدیم نداشته، آنها را کنار زده و فرهنگ آنها را نیز نادیده می‌گیرند. به نظر می‌رسد که این رویکرد علوم مهندسیِ مدرن در مواجهه با پدیده راه نامناسب است. راه ‌می‌تواند تبدیل به مقصد آگاهانه مسافران شود. مقصدی که بتواند انگیزه‌ای به مسافرانش داده تا آن را بارها تجربه کنند. راه اگرچه مولد مفهوم ارتباط است اما این مفهوم در تعریف پدیده راه نمی‌تواند شرط کافی باشد. پژوهش حاضر کیفی و برپایه تحلیل محتوای کیفی بوده و با بررسی اسناد کتابخانه‌ای، مرور نظریات پیشینِ اهل فن، همچنین مشاهده و تحلیل شرایط، ضمن تأکید بر کیفیت راه‌ها، به بررسی تأثیر و نقش بسزای رویکرد منظر در سطوح مختلف مطالعاتی پدیدۀ راه می‌پردازد. زاویه نگاه متفاوت به پدیده راه و تأکید بر ضرورت مدیریت ادراکات انسان از محیط در سطح برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری راه، از جنبه‌های نوآوری این پژوهش است. به عنوان پیشینه این پژوهش نیز فعالیت‌هایی اخیرا در این زمینه انجام شده که از آن جمله می‌توان به ضوابط طرح منظر راه‌های کشور و انتشار مقالاتی در مورد منظر راه با تأکید بر جنبه‌های فرهنگی راه اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ؛ منظر فرهنگی؛ منظر؛ ادراک؛ منظر راه

مراجع

ایروانی، محمود؛ خداپناهی، محمد کریم (1371). روان‌شناسی احساس و ادراک. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

ایمانی خوشخو، محمدحسین؛ شهرابی فراهانی، مهدیه (1397). بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر (مطالعه موردی گردشگران خارجی بازار تهران). فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، سال سیزدهم، شماره 44: 143-170.

ایمانی خوشخو، محمدحسین؛ صباغ‌پور، مهدیه؛ شفیعا، سعید (1394). «تبیین مفهوم معنویت در گردشگری با استفاده از تحلیل محتوا»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی گردشگری و معنویت.

باصولی، مهدی؛ درخش، سعیده (1400). حسینیه، تجلی منظر گردشگری مذهبی شیعی، نشریه گردشگری فرهنگ، سال دوم، شماره 7: 25-32.

بهشتی، محمد (1395). راه، به عنوان کریدور زندگی، هفت شهر، شماره 55-56: 186-189.

پاکزاد، جهانشاه؛ بزرگ، حمیده (1391). الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان، تهران: آرمان‌شهر.

تاج عینی، مریم (1385). ایران و جنگ جهانی دوم، اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر. شماره 52: .... .

دانایی‌نیا، احد؛ ایل بیگی‌پور، فرانک (1396). ویژگی‌های منظر فرهنگی عشایر بختیاری و تأثیر آن در ساختار معماری کوچ‌نشینی، مجله باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 57: 74-63.

رضوی، نیلوفر؛ مفرد، فهیمه (1396). نقش و ضرورت گونه‌بندی منظر در برنامه‌ریزی منظر راه، اولین کنفرانس بین‌المللی منظر راه‌های شهری و برون‌شهری با رویکرد بومی‌سازی.

شاهچراغی، آزاده (1390). پارادایم‌های پردیس، درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، تهران: جهاد دانشگاهی واحد تهران.

شاهچراغی، آزاده؛ بندرآباد، علیرضا (1394). محاط در محیط، کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی، تهران: جهاد دانشگاهی تهران.

عشرتی، پرستو؛ حناچی، پیروز (1394). تعریفی نوین از مفهوم منظر فرهنگی مبتنی بر فرآیند شکل‌گیری آن، فصلنامه علمی- پژوهشی نقش‌جهان، شماره 3-5: 42-50.

غلامپور، سعید؛ منصوری، سید امیر؛ شاهچراغی، آزاده (1400). رویکرد منظر در تحقق گردشگری فرهنگ با عاملیت پدیده فرهنگی راه، نشریه گردشگری فرهنگ، سال دوم، شماره 5: 21- 28.

قرایی، فریبا؛ عینعلی، عطیه (1398). نقش ادراک محیطی در فهم و طراحی منظر فرهنگی فضاهای ورودی شهرها، مورد مطالعاتی: ورودی غربی گرگان، نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 27: 145- 154.

منصوری، سید امیر؛ شفیعا، سعید (1398). آشنایی با منظر (گردشگری منظر). تهران: مهکامه.

منصوری، سید امیر (1383). درآمدی بر شناخت معماری منظر، مجله باغ نظر، دوره 1، شماره 2: 69- 78.

Blumentrath, C. & Tveit, M. S. (2014). Visual Characteristics of Roads: A Literature Review of People's Perception and Norwegian Design Practice. Transportation Research, 59, 58-71.

- Martens, H. M. & Reiser, D. (2017). Analysing the image of Abu Dhabi and Dubai as tourism destination- The perception of first- time visitors from Germany. Tourism and Hospitality Research, 19(1), 54-64.

- Mok, J.H. Landphair, H.C. & Naderi, J.R. (2006). Landscape Improvement Impacts on Roadside Safety in Texas. Landscape and Urban Planning, 78, 263-274.

- Vinyals-Mirabent, S. (2019). European urban destinations' attractors at the frontier between competitiveness and a unique destination image. A benchmark study of communication practices. Journal of Destination Marketing & management, 12, 37-45. Doi: 1016/j.jdmm.2019.02.006

- Zhao, L. & Fu, Q. (2019). Interpretation of the Multimodel Cultural Pattern of Urban Tourism Images of Shannxi. Paper presented at the 2019 4th International Conference on Humanities Science and Society Development (ICHSSD 2019).