علل و انگیزه اعتراض در مثنوی مولانا بر اساس روان‌شناسی اعتراض مانوئل اسمیت

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 19، شماره 58، اسفند 1401، صفحه 161-182   

نوع مقاله: مقاله علمی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/bahar.2023.700826

نویسندگان

کلثوم طبخ کار حسن کیاده¹؛ محسن ایزدیار^{* 2}؛ شاهرخ حکمت³

¹دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک. ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده

مانوئل جی اسمیت (1934–2007م.) روان­شناس آمریکایی و پیشگام در جنبش آموزش قاطعیّت در تغییر زندگی بود. کتاب روان­شناسی اعتراض(1975م.) وی مبارزه عملی با سلطه‌­جویی دیگران است. از دید وی، سلطه‌­جو کسی است که انسان­‌ها را «شیء» می‌­بیند و اصرار به شئ کردن انسان‌­ها دارد، زیرا «انسان­ شئ» می­‌تواند عامل فسادها و بی­‌عدالتی­‌ها باشد. کمتر عاملی در زندگی انسان به اندازه ظلم و سلطه‌جویی، آفت سلامت، حقیقت، عدالت و سدّ راه رشد و تکامل و اتّحاد آدمی است. استفاده از دستاوردهای دانش روان­شناسی در ادبیّات، ابزاری سودمند در تحلیل متون ادبی است. در شعر فارسی، اعتراض، گونه‌­ای ادبی است که به مقتضای برخی بی­‌عدالتی­‌ها و تبعیض‌­ها به وجود آمد و شکل گرفت. عنصر اعتراض برای انعکاس واقعیّت­‌های تلخ سیاسی و اجتماعی در جامعه­، در شعر فارسی نمود یافته است. اعتراض، دغدغه‌های فکری و درد دل و شکایت­کردن از رخداد­های دردناک زندگی است. از آنجا که بخشی از محتوای مثنوی مولوی به موضوع اعتراض، شِکوه و گلایه اختصاص داده شده و بن­مایه اعتراض یکی از مضمون­‌های مثنوی مولوی است که در انحنای سکوت­ وی پدید آمد؛ این نوع ادبی در مثنوی مولوی خیزشی متفکرانه و سیاسی، اجتماعی در مقابل دسیسه‌­ها است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که بر اساس دیدگاه روان­شناسی اعتراضی مانوئل اسمیت، بیشترین بن­مایه اعتراض و دغدغه‌­های فکری مولوی در مثنوی را کدام موضوع تشکیل می‌­دهد؟ به استناد دستاوردهای پژوهش، اعتراض از حاکمان و سلطه‌­جویان بخش اعظم اعتراض در مثنوی مولانا را تشکیل می­‌دهد.

کلیدواژه‌ها

مثنوی معنوی؛ روان‌شناسی اعتراض؛ ادبیّات تطبیقی؛ عدالت‌جویی؛ نقد ادبی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد .pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن =.jpg

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

1. قرآن کریم.
2. زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1362)، سرّ نی، جلد دوم، تهران: نشر علمی.
3. _____________ ، (1380)، پلّه­پلّه تا ملاقات خدا، تهران: نشر علمی.
4. _____________، (1354)، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
5. فرشیدورد، خسرو، (1378)، در باره ادبیّات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
6. فروزان­فر، بدیع الزّمان، (1366)، زندگانی مولانا جلال­الدّین محمّد، تهران: نشر کتاب پارسه، چاپ پنجم.
7. _____________ ، (1380)، شرح مثنوی شریف، چاپ دهم، تهران: دانشگاه تهران.
8. کفافی، محمّد عبدالسّلام، (1382)، ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
9. غفّاری، سعید، (1381)، گامی در ادبیات کودکان و نوجوانان، تهران: دبیزش.
10. مولوی­بلخی، جلال­الدّین محمّد، (1381)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
11. ولتون، دومینک، (1387)، جهانی­سازی دیگر با کتاب­شناسی و نمایه موضوعی، ترجمة عبدالحسین نیک­گهر، تهران: فرهنگ معاصر.
12. ولک، رنه و وارن، آوستن، (1382)، نظریّۀ ادبیّات، ترجمۀ ضیا موحّد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
13. یاحقّی، محمّدجعفر، (1384)، بث­الشکوی، دانشنامة زبان و ادب فارسی تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

 

ب - مقالات

1. آقایاری زاهد، رضا؛ نوری، زهرا، (1398)، «بررسی ادب اعتراض در شعر سنایی و مولوی»، فصلنامه شفای دل، سال دوم، ش 4، پاییز و زمستان، صص: 24ـ1.
2. اسمیت، مانوئل جی، (1400)، روان­شناسی اعتراض، ترجمة مهدی قراچه­داغی، تهران: درسا.
3. انوشیروانی، علی‌رضا، (1389)، «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، ویژه‌نامۀ فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، دورة 1، شمارة 1، بهار، صص: 38-6.
4. باباصفری، علی­اصغر؛ طالب­زاده، نوشین، (1392)، «بررسی و تحلیل شکواییه اجتماعی در شعر معاصر»، ادبیّات پارسی معاصر، سال سوم، شمارة 1، بهار و تابستان، صص: 45ـ31.
5. سجّادی­راد، صدیقه؛ ذاکری، احمد، (1398)، «اعتراض در مثنوی مولانا» ، فصلنامة علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، دورة 11، شمارة 42، پاییز، صص: 132ـ 105.
6. صالح­بک، مجید، (1387)، «ادبیّات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش‌ها»، مجلّۀ زبان و ادب پارسی دانشگاة علاّمه، ش 38، دورة 12، زمستان، صص: 28ـ9.
7. عناقه، عبدالرّحیم؛ کلاهدوز، الهه، (1389)، «بررسی غربت انسان در اشعار مولانا»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، دورة 4، شمارة 3، پاییز، صص: 188ـ161.
8. کلاهچیان، فاطمه؛ قبادی، حسینعلی، (1386)، «تحلیل امید و یأس در اندیشه و داستان‌پردازی مولوی»، پژوهش­های ادبی، دورة 4، شمارة 17، صص: 178ـ149.
9. ملک­زاده، نرگس، (1388)، «شکواییّه در سبک عراقی»، پایان­نامه گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.
10. نوری، محمّدعلی، (1392)، «شکواییه در شعر فارسی از آغاز تا پایان قرن هشتم»، پایان­نامه گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تبریز.