بررسی دیدگاه جوامع جنگل‌نشین نسبت به علل ایجاد و توسعه بحران آتش‌سوزی در جنگل‌های حوزه آبخیز چهل‌چای استان گلستان

اکوسیستم های طبیعی ایران

دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 49، آذر 1401، صفحه 14-33   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمد رضا شهرکی^{* 1}؛ احسان زمانی شورابی²؛ خدیجه مهدوی³

¹کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان.

²کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور

چکیده

امروزه، نقش و اهمیت منابع طبیعی تجدیدشونده به ویژه عرصه­های جنگلی بر کسی پوشیده نیست. پیشگیری و یا کنترل آتش­سوزی در جنگل یکی از مسائل اصلی در مدیریت منابع جنگلی است. عوامل زیادی در ایجاد و تشدید آتش­سوزی­ها در جنگل مؤثرند که شناسایی هر یک از آن­ها می­تواند در مدیریت بحران آتش­سوزی و همچنین پایداری مدیریت جنگل­ها نقش بسزایی داشته باشد. در همین راستا، تحقیق حاضر به دنبال شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد بحران آتش­سوزی و همچنین تشدید و توسعه آن در جنگل­های حوزه آبخیز اوغان استان گلستان بود. این تحقیق از نوع توصیفی-کاربردی بوده و به صورت پیمایشی، با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­بندی شده صورت گرفت. جهت جمع­آوری داده­ها از پرسشنامه­ استفاده شد. روایی ابزار تحقیق با استفاده از دیدگاه کارشناسان و متخصصان در این زمینه مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن بر اساس نتایج ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای اصلی تحقیق مورد بررسی قرار گرفت (859/0). جامعه آماری تحقیق نیز شامل خانوارهای روستایی در سه روستای دروک، ترسه و چمانی در حوزه آبخیز چهل­چای در استان بود (400= N) که با استفاده از فرمول کوکران، 200 نفر به عنوان حجم نمونه مورد مصاحبه قرار گرفتند. یافته­های حاصل از تحقیق حاکی از آن است که پاسخگویان با 5/74 درصد وابستگی درآمدی به جنگل، 5/57 درصد با کارشناسان منابع طبیعی ارتباط داشتند. نتایج نشان داد که خشکی شدید گیاهان و دمای زیاد هوا، در بین عوامل طبیعی، و باقی ماندن آتش و زغال در جنگل و انداختن ته سیگار روشن در جنگل در بین عوامل انسانی، به ترتیب با میانگین 63/4 و 36/4، بیشترین تأثیر را در ایجاد آتش­سوزی­ها در جنگل داشته­اند. ضمن این که پاسخگویان شاخص­های طبیعی را نسبت به شاخص­های انسانی در ایجاد آتش­سوزی مؤثرتر می­دانند. همان طور که نتایج نشان می­دهد، نوع و تراکم پوشش گیاهی، اندازه آتش، فصل سال و آموزش جلوگیری از حریق برای مردم، به ترتیب با بیشترین میانگین یعنی 77/4، 37/4، 59/4 و 32/4 از سوی پاسخگویان به عنوان مهم­ترین متغیرها در تشدید و توسعه آتش­سوزی در جنگل­های منطقه ارزیابی شدند. همچنین یافته­ها گویای آن است که، وضعیت طبیعی محل آتش­سوزی، بیشترین تاثیر و نیروی انسانی و امکانات مبارزه با حریق کمترین تأثیر را در تشدید و توسعه آتش­سوزی در منطقه مورد مطالعه داشته­اند. با توجه به بحران حریق در منطقۀ مورد مطالعه که اغلب برگرفته از چالش­های اقتصادی و اجتماعی می­باشد، شناسایی دیدگاه و نظرات جوامع محلی در راستای علل و توسعۀ آتش­سوزی می­تواند در برنامه­ریزی مدیریت بحران حریق در جنگل­های استان به کار گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

جنگل؛ آتش‌سوزی؛ توسعه؛ استان گلستان

مراجع