تبیین ساختار مفهومی توانمندسازی بومی سکونتگاه‌های غیررسمی پیرامون شهر یاسوج با استفاده از نظریه داده بنیاد

برنامه ریزی و توسعه محیط شهری

مقاله 8، دوره 3، شماره 10، تیر 1402، صفحه 105-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/juepd.2023.1960913.1089

نویسندگان

مجید جوادی¹؛ نیما جهانبین^{* 2}؛ آرمان حیدری³؛ عمران کهزادی سیف آباد⁴

¹دانشجوی دکتری گروه آموزشی شهرسازی، دانشگاه ازاد اسلامی کرمان، کرمان ایران.

²استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر دانشگاه ازاد اسلامی کرمان، کرمان ایران.

³استادیار گروه گروه جامعه شناسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

⁴گروه آموزشی شهرسازی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر .ایران

چکیده

مهم‌ترین اثر رشد و گسترش شهرنشینی مهاجرت عظیم به شهرها، پیدایش بحران حاشیه‌نشینی و ظهور سکونتگاه­های غیررسمی است. فقر، بی‌سوادی، سطح پایین آگاهی، نرخ بیکاری، سکونت غیررسمی، اشتغال غیررسمی و ... از مشکلات بنیادین سکونتگاه‌های غیررسمی به شمار می‌روند. آسیب‌پذیر بودن زیستی این محیط‌ها در برابر بحران نیز از دیگر ویژگی‌های بارز این سکونتگاه­ها می‌باشد.هدف از انجام پژوهش حاضر ارائه مدل مفهومی توانمندسازی بومی سکونتگاه‌های غیررسمی می‌باشد که در زمره تحقیقات کیفی قرار دارد و با رویکرد نظریه داده بنیاد انجام‌شده است. جهت تحلیل داده‌های کیفی از روش فراترکیب و تحلیل محتوا به‌صورت توأم استفاده‌شده است. روش جمع‌آوری اطلاعات مطالعه اسنادی و مصاحبه نیمه ساختارمند از افراد متخصص و صاحب‌نظر، اساتید دانشگاه در رشته شهرسازی (با بیش از 15 سال سابقه کار) و مدیران و تصمیم گیران در امور مسائل شهری می‌باشد. جهت تحلیل داده‌های کیفی و کدگذاری از نرم‌افزار Nvivo استفاده شد. بر اساس یافته‌های پژوهش 6 مؤلفۀ اصلی توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی عبارت‌اند از: حکمروایی، مشارکت و اعتماد، فرهنگ و اجتماع، هویت، ادراک محیط و سرزندگی. بر اساس سؤالات مطرح‌شده در فرایند مصاحبه، 937 ارجاع ارائه گردید. با بازبینی متعدد و ادغام کدها بر اساس تشابه در طی چندین مرحله تلخیص داده‌ها، 19 زیر درون‌مایه استخراج گردید. بر اساس کشف روابط علی و معلولی بین مؤلفه‌ها، مدل اسپیرال به‌عنوان مدل مفهومی نهایی توانمندسازی بومی سکونتگاه‌های غیررسمی ارائه گردید که دارای 6 چرخه می‌باشد. درونی‌ترین چرخه با سه مؤلفۀ «برنامه‌ریزی نهادینه و تخصص‌گرا»، «تقویت نقش و وظیفه‌های محلی» و «تشکیل ستاد بین بخشی» مؤلفۀ حکمروایی می‌باشد. به ترتیب سایر چرخه‌ها مشارکت و اعتماد، فرهنگ و اجتماع، هویت، ادراک محیط و چرخۀ خارجی توانمندسازی بومی سکونتگاه‌های غیررسمی مؤلفۀ ایجاد سرزندگی در فرایند طراحی و برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های غیررسمی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

توانمندسازی؛ سکونتگاه غیر رسمی؛ گراندد تئوری

مراجع

• Ameen, R. F. M., & Mourshed, M. (2019). Urban sustainability assessment framework development: The ranking and weighting of sustainability indicators using analytic. Sustainable Cities and Society, 44(October 2018), 356–366. doi:10.1016/j.scs.2018.10.020.
• Arnab ChakrabortyArnab, Bev WilsonSaket SarrafArnab Jana, Arnab Jana. (2015). Open data for informal settlements: Toward a user's guide for urban managers and planners. Journal ofUrbanManagement, 2015)74–91. doi:10.1016/j.jum.2015.12.001.
• Amado, A, Miguel, Inês Ramalhete, António R. Amado, João C. Freitas. (2018). Regeneration of informal areas: An integrated approach, Cities 58 (2018) 59–69.
• Falco. (2019). Web-based participatory mapping in informal settlements: The slums of Caracas, Venezuela. Habitat International, Volume 94, December 2019, 102038. doi: 10.1016/j.habitatint.2019.102038.
• Baye & Solomon. Mulugeta. (2020). Drivers of informal settlements at the peri-urban areas of Woldia: Assessment on the demographic and socio-economic trigger factors. Land Use Policy, Volume 95, June 2020, 104573. doi:10.1016/j.landusepol.2020.104573.
• Gharakhlou, Mahdi.,Yangi Kand , Naseh ., Zanganeh Shahraki, Saeed. (2010). human geography research quarterly, Volume 42, Issue 69 - Serial Number 69, Pages 1-16.
• Güzey, Ö. (2016). The last round in restructuring the city: Urban regeneration becomes a state policy of disaster prevention in Turkey. Cities, 50, 40–53. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2015.08.010.
• Montoya & aIván. Cartes. (2020). Indicators for evaluating sustainability in Bogota’s informal settlements: Definition and validation. Sustainable Cities and Society, Volume 53, February 2020, 101896. doi:10.1016/j.scs.2019.101896.
• Kigochie P.W. (2001). Squatter Rehabilitation Projects that Support Home-Based Enterprises Create Jobs and Housing: The Case of Mathare 4A, Nairobi. Cities, 223-233. doi:10.1016/S0264-2751(01)00015-4.
• Lützkendorf, T., & Balouktsi, M. (2017). Assessing a sustainable urban development: Tipology of indicators and sources of information. Procedia - Environmental Sciences,, 38, 546–533. doi:10.1016/j.proenv.2017.03.122.
• Mara J.van Welie. (2019). Innovation challenges of utilities in informal settlements: Combining a capabilities and regime perspective. Environmental Innovation and Societal Transitions, Volume 33, November 2019, Pages 84-101. doi:10.1016/j.eist.2019.03.006.
• Njoh, A. J. (2015). An OLS analysis of the impact of colonialism on inter-country differentials in slum incidence in Africa. Cities, 44, 104–111. Retrieved from https://www.academia.edu/12368396/An_OLS_analysis_of_the_impact_of_colonialism_on_inter_country_differentials_in_slum_incidence_in_Africa.
• Nakamura, S. (2016). Revealing invisible rules in slums: The nexus between perceived tenure security and housing investment. Habitat International, 53,151–162.
• Palvia, P., Baqir, N., & Nemati, H. (2018). ICT for socio-economic development: A citizens’perspective. Information and Management, 55(2), 160–176. doi:10.1016/j.im.2017.05.003
• Rezaei , mohammadreza., Zargham, Mahdi. (2022). Assess the security role of land occupation in organizing informal settlements case study of district Eskan of Yazd, journal of urban environmental planning and development, Volume 1, Issue 2- Serial Number 2 June 2021,P: 21-34, 1001.1.27833496.1400.1.2.2.2
• Rezaei, Mohammad Reza., Kamandari, Mohsen. (2015). Analysis of formation causes of marginalization in Kerman Case Study: Syedi neighborhoods and Imam Hassan, spatial planning, Volume 4, Issue 4 - Serial Number 4 P: 179-196, 1001.1.22287485.1393.4.4.9.9
• Sargolzaee Javan T, Hadyani Z. (2017). Investigating the Feasibility of Empowering the Informal Settlements Quarters by Increasing the Social Capital (Case Study: Shir-Abad Quarter of Zahedan). refahj 2017; 16 (63) :185-214URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2724-fa.html
• shali M, tavakolinia (2015). Feasibility of City Development Strategy in Enabling and Regularizing the Informal Settlements, Tabriz metropolis, district 1. jgs 2015; 15 (36) :117-138
• Todes, A. (2014). Urban growth and strategic spatial planning in Johannesburg, South Africa. Cities, 29, 158–165. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2013.08.004.
• Verma, P., & Raghubanshi, A. S. (2018). Urban sustainability indicators: Challenges and opportunities. Ecological Indicators, 93(May), 282–291. doi:10.1016/j.ecolind.2018.05.007
• A. (2017). The urban features of informal settlements in Jakarta, Indonesia. Published by Elsevier Inc. This is an open access article under the CC BY license. Data in Brief, 15 (2017) 993–999. doi:10.1016/j.dib.2017.10.049
• walters, D. (2007). Designing community. USA: Elsevier. Retrieved from https://www.amazon.com/Designing-Community-David-Walters/dp/1138175781.