تبیین نقش میانجی رفتارهای فضایی در توسعه پایدار محیط‏های شهری موردپژوهی: محلات مسکونی شهر شیراز

برنامه ریزی و توسعه محیط شهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 0-59 فروردین 781

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/juepd.2023.1972969.1102

نویسندگان

مرضیه شاهرودی کلور¹؛ خسرو موحد^{* 2}؛ حجت الله رشید کلویر³؛ ملیحه تقی پور⁴

¹گروه معماری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²دانشیار بخش معماری و شهر پایدار، دانشگاه UDC شهر واشینگتن، ایالات متحده آمریکا.

³گروه معماری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران؛ گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

⁴گروه معماری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران؛ گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

چکیده

توسعه پایدار محله­محور از زیرمجموعه­های توسعه پایدار شهری است که با به­کارگیری ابزارها و سرمایه­های گوناگون فیزیکی، انسانی، اقتصادی و فرهنگی در تلاش است با همبستگی رفتاری-فضایی، سطح زندگی ساکنین را ارتقا دهد. هدف از انجام تحقیق حاضر تبیین نقش میانجی رفتارهای فضایی در تعمیم نظریه رفتار برنامه‏ریزی‏شده به منظور تحقق اهداف پایداری در محلات مسکونی شهر شیراز بوده است. دست­یابی به این هدف نیازمند پاسخ به این سوال بود که رفتار فضایی شهروندان چگونه بر انگیزش، نگرش، هنجارها و نیازهای رفتاری افراد در مسیر پایداری تاثیر می­گذارد؟ مطالعات پیشین جای خالی بررسی این فرضیه را نشان می­دادند که قابلیت­های رفتاری-فضایی یک محیط نیز می­تواند یک کاتالیزور رفتاری برای ارتقای بازدهی سایر متغیرها باشد. برای اثبات این فرضیه، پرسشنامه محقق ساخته­ای بر مبنای مولفه­های این نظریه تهیه شد. گویه­های طراحی شده توسط 11 متخصص حوزه رفتار و روان­شناسی به لحاظ روایی مورد تایید قرار گرفت. جامعه مورد آزمون شهروندان شهر شیراز بوده­اند که به روش تصادفی طبقه‏بندی شده انتخاب شدند. این افراد جامعه‏ای معادل 600 نفر را شامل شده‏اند. برای انجام پژوهش مدل معادلاتی در نرم‏افزار AMOS طراحی شد. این مدل نخست با نقش میانجی رفتار فضایی و در ادامه با بررسی تعدیلگری ساختار و نظم فضایی (محوری یا مرکزی) تکمیل شد. نتایج با تایید تاثیر رفتارهای فضایی در تبدیل رفتار پایدار به الگوی رفتار همیشگی ساکنان، نشان داد هنجارها با ضریب رگرسیون 810/0 بیشترین تاثیر را بر رفتار افراد دارند و بیشترین تاثیر را از قابلیت­های محیطی می­گیرند. رفتارهای فضایی با ضریب رگرسیون 721/0 بر رفتارهای روزمره اقراد تاثیرگذارند و با تقویت سایر متغیرهای رفتاری، افراد را در مسیر پایداری قرار می­دهند. نتایج همچنین نشان داد به لحاظ ساختاری، الگوهای مرکزگرا تاثیر بیشتری بر رفتارهای فضایی و  پایدار  افراد داشته است در حالیکه در ساختارهای محورگرا، افراد بیشتر بر اساس ویژگی­های فردی و درونی خود رفتار می­کنند.

کلیدواژه‌ها

رفتار فضایی؛ رفتار پایدار؛ محله؛ ساختار فضایی؛ شهر فشرده

مراجع

1. Ajzen, I. (1988). From intentions to actions: A theory of planned behaviour. In: J. Kuhl and Beckmann (Eds.). Action Control: From cognition to behaviour. Heidelberg, Germany: Springer, pp. 11-39.
2. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational behavior and human decision processes, 50(2), pp. 179-211.
3. Ajzen, I. and Fishbein, M. (1980). Understanding Attitude and Predicting Social Behaviour. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall Inc.
4. Arbuthnott, K. D. (2009). Education for sustainable development beyond attitude change. International Journal of Sustainability in Higher Education. 10(2), pp. 152-163.
5. Arvin, Mahmoud., & Poor Ahmad, Ahmad. (2021). “Theoretical Explanation of Polycentric Compact City Structure to Create a Sustainable Urban form”. Geography and Territorial Spatial Arrangement, 11(41), 253-286. (in persian)
6. Bamberg, S., Rees, J., & Seebauer, S. (2015). Collective climate action: Determinants of participation intention in community-based pro-environmental initiatives. Journal of Environmental Psychology, 43, pp. 155-165.
7. Chakraborty, A., Singh, M. P., & Roy, M. (2017). A study of goal frames shaping pro-environmental behaviour in university students. International Journal of Sustainability in Higher Education, 18(7), pp. 1291–1310.
8. Cheng, T., Woon, D. K., & Lynes, J. K. (2011). The use of message framing in the promotion of environmentally sustainable behaviors.Social Marketing Quarterly, Volume 17, No. 2, pp. 48-62.
9. Ericson, J. D., Chrastil, E. R., & Warren, W. H. (2021). Space syntax visibility graph analysis is not robust to changes in spatial and temporal resolution. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 48(6), 1478-1494.
10. Fornara, F., Pattitoni, P., Mura, M., & Strazzera, E. (2016). Predicting intention to improve household energy efficiency: The role of value-belief-norm theory, normative and informational influence, and specific attitude. Journal of Environmental Psychology, 45, 1-10.
11. Geels, F. W., Schwanen, T., Sorrell, S., Jenkins, K., & Sovacool, B. K. (2018). Reducing energy demand through low carbon innovation: A sociotechnical transitions perspective and thirteen research debates. Energy research & social science, 40, 23-35.
12. Goggins, G. (2018). Developing a sustainable food strategy for large organizations: The importance of context in shaping procurement and consumption practices. Business Strategy and the Environment, 27(7), 838-848.
13. Hameed, D., & Waris, I. (2018). Eco Labels and Eco Conscious Consumer Behavior: The Mediating Effect of Green Trust and Environmental Concern. Hameed, Irfan and Waris, Idrees (2018): Eco Labels and Eco Conscious Consumer Behavior: The Mediating Effect of Green Trust and Environmental Concern. Published in: Journal of Management Sciences, 5(2), pp. 86-105.
14. Hameed, I., Waris, I., & ul Haq, M. A. (2019). Predicting eco-conscious consumer behavior using theory of planned behavior in Pakistan. Environmental Science and Pollution Research, 26(15), pp. 15535-15547.
15. Hataminejad, Hossein., Pourahmad, Ahmad., & Niazi, Ziba. (2021). “Measuring the Dimensions of Livability and Sustainable Neighborhood Development (Case study: Sarab City Neighborhoods)”. Journal of Economic Geography Research, 2(3), 1-17. (in persian)
16. Jomehpour, Mahmoud., & Rohani Choulaee, Elham. (2020). “Assessing the Sustainability Level of Organic and Planned Neighborhoods Using UN-HABITAT Indicators (Case Study: Noghan and Sajad Neighborhoods of Mashhad)”. Quarterly Journals of Urban and Regional Development Planning, 5(12), 1-35. (in persian)
17. Khansari, N., Mostashari, A., & Mansouri, M. (2014). Impacting sustainable behavior and planning in smart city. International journal of sustainable land Use and Urban planning, 1(2), 46-61.
18. Kiani, Akbar., & Salari Sardari, Farzali. (2020). “An analysis of the structure and spatial-physical development of urban sprawl in Lamerd city”. Journal of Economic Geography Research, 1(1), 32-48. (in persian)
19. Lin, H. Y., & Hsu, M. H. (2015). Using social cognitive theory to investigate green consumer behavior. Business Strategy and the Environment, 24(5), 326-343.
20. Lindenberg, S., & Steg, L. (2007). Normative, gain and hedonic goal frames guiding environmental behavior. Journal of Social issues, 63(1), pp. 117-137.
21. Madden, T. J., Ellen, P. S., & Ajzen, I. (1992). A comparison of the theory of planned behavior and the theory of reasoned action. Personality and social psychology Bulletin, 18(1), pp. 3-9.
22. Manning, C. (2009). The psychology of sustainable behavior: Tips for empowering people to take environmentally positive action. Minnesota Pollution Control Agency.
23. Mofidi Shemirani, Seyed. Majid., & Moztarzadeh, Hamed. (2014). “Explaining the Sustainable Urban Community Structural Criteria”. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 11(29), 59-70. (in persian)
24. Motaghed, Mohammad., & Sajadzade, Hasan. (2022). “A study of climatic comfort conditions in the spatial-physical patterns of traditional neighborhoods’ fabric: The case of Hamadan’s old neighborhoods”. Journal of Environmental Science and Technology, 23(12), 259-269. (in persian)
25. Motalebi, Ghasem. (2022). “Applying the Concept of Human Needs in Revisiting the Concept of Sustainability in Residential Environments”. Rahpooye Memari-o Shahrsazi, 1(1), 7-29. (in persian)
26. Movahed, Ali., Mostafavi, Soran., & Ahmadi., Mazhar. (2014). “Explaining the pattern of spatial –physical expansion of Saqqez from sustainable urban perspective”. Urban Structure and Function Studies, 2(5), 55-75. (in persian)
27. Mustafa, F. A., & Rafeeq, D. A. (2019). Assessment of elementary school buildings in Erbil city using space syntax analysis and school teachers′ feedback. Alexandria Engineering Journal, 58(3), pp. 1039-1052.
28. Nasr, Tahereh., & Emadi, Maryam. (2021). Investigating the Role of Socio-Cultural Sustainability Indicators in Urban Public Spaces’ Development (Case Study: Kholdebarin Park and Eram Garden Street, Shiraz). Urban Environmental Planning and Development, 1(4), 57-76. (in persian)
29. Neuman, M. (2005). The compact city fallacy. Journal of planning education and research, 25(1), 11-26.
30. Nikpour, Amer., Ghasempour, Fatemeh., & Mola Hoseyni, Ali. Asghar. (2020). Spatial analysis of housing indicators with a sustainable urban form approach (Case study: Babol). Journal of Urban Social Geography, 7(2), 41-58. (in persian)
31. Nikpour, Amer., Lotfi, Sedigheh., & Mansour lakuraj, Zobeydeh. (2021). “Studying the Impact of form on the sustainability of neighborhoodsEvaluating the Effect of Form on the Sustainability of the Urban Neighborhoods (Case study: Amol)”. Geographical Studies of Coastal Areas Journal, 2(2), 5-30. (in persian)
32. Onwezen, M. C., Antonides, G., & Bartels, J. (2013). The Norm Activation Model: An exploration of the functions of anticipated pride and guilt in pro-environmental behaviour. Journal of economic psychology, 39, pp. 141-153.
33. Rezvani, Z., Jansson, J., & Bengtsson, M. (2018). Consumer motivation for sustainable consumption: The interaction of gain, normative and hedonic motivation on electric vehicle adoption. Business Strategy and the Environment, 27(8), pp. 1272-1283.
34. Saeedpour, Sharareh., Barzegar, Sadegh., & Rasoli, Mohammad. (2022). Analysis and evaluation of Neighborhoods Prosperity indicators of Saqez city. Urban Environmental Planning and Development, 2(6), 33-48. (in persian)
35. Sahakian, M., & Dobigny, L. (2019). From governing behaviour to transformative change: A typology of household energy initiatives in Switzerland. Energy Policy, 129, 1261-1270.
36. Salimi, Amirreza. (2020). “Investigating the Indicators of Sustainable Development in Urban Areas with an Emphasis on the Clarence Perry Neighborhood Unit Theory (Case study: Asadi neighborhood, 13th district of Tehran)”. Journals of Urban Development studies, 3(11), 76-91. (in persian)
37. Shahinifar, Mostafa., Khodadad, Mehdi., Beyranvandzadeh, Maryam., & Sobhani, Nobakht. (2016). “The Analysis of Urban Form Potentials with the Emphasis on Urban Compact Model (Case Study: Gorgan City)”. Journal of Urban Social Geography, 3(2), 39-56. (in persian)
38. Steg, L., & Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda. Journal of environmental psychology, 29(3), 309-317.
39. Thøgersen, J. (2005). How may consumer policy empower consumers for sustainable lifestyles?. Journal of consumer policy, 28(2), pp. 143-177.
40. Uzzell, D., Pol, E., & Badenas, D. (2002). Place identification, social cohesion, and enviornmental sustainability.Environment and behavior,34(1), pp. 26-53.
41. Van der Werff, E., Steg, L., & Keizer, K. (2013). The value of environmental self-identity: The relationship between biospheric values, environmental self-identity and environmental preferences, intentions and behaviour. Journal of Environmental Psychology, 34, pp. 55-63.
42. Wai, Y. S., & Bojei, J. (2015). Proposed conceptual framework on cohesive effect of extrinsic and intrinsic factors on sustainable behaviours.Procedia-Social and Behavioral Sciences, 172, pp. 449-456.
43. Yamu, C., & Van Nes, A. (2017). An integrated modeling approach combining multifractal urban planning with a space syntax perspective. Urban Science, 1(4), 1-21.