تبیین کارکرد ویژگی‌های داستان‌ها‏ی فبک بر خلاقیت

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، اسفند 1401، صفحه 113-142   

نوع مقاله: مروری

نویسندگان

علی حسن زاده^{* 1}؛ یحیی قائدی²؛ سعید بهشتی³؛ احمد سلحشوری²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

²دانشیار دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³استاد دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
هدف: این مقاله به بررسی ویژگی‌های داستان‌های فلسفه برای کودکان می‌پردازد تا از این طریق، امکان استفاده از کارکردهای ویژگی‌های این داستان‌ها در خلاقیت کودکان مشخص شود. در بخش اول مقاله به تبیین ویژگی‌های داستان‌های فبک پرداخته می‌شود. در بخش دوم به بررسی کارکردهای داستان‎های فلسفه برای کودکان بر خلاقیت کودکان نشان داده می‌شود.
روش: این تحقیق، از لحاظ رویکرد کیفی و حیث روشی از روش تحلیل از نوع تحلیل محتوای کیفی بوده است. داده‌ها از اسناد و متون علمی شامل کتب و جستجوی مقالات با استفاده از کلید واژه‌های خلاقیت، ادبیات داستانی، برنامه درسی فلسفه برای کودکان، کارکردهای داستان‌های فبک، عناصر داستانی در خلاقیت کودکان انجام شد. بر اساس معیارهای ورود و خروج تعداد 29 مقاله و 21 جلد کتاب وارد مطالعه شد.
یافته‌ها نشان داد که ویژگی‌های داستان‌های برنامه فبک با وجود بن‌مایه پرسشگری و مفاهیم فلسفی، مباحث استدلال تفکر و نیز مباحث فلسفی مربوط به شیوه‎های زندگی کودکان در بعد زندگی روزمره و در بعد بیناذهنیت اجتماع، بازسازی اجتماع پژوهشی و برخی از فرایندها همچون مولفه‌های ادبی و تربیتی و الگوهای فعالیت محور مانند الگوی نوشتن طرح بحث و تمرین در داستان بر پرورش خلاقیت کودکان تاثیر دارد.
نتیجه گیری: ارتقاء خلاقیت و روحیه پرسشگری کودکان مبنی بر استفاده از عناصر و کارکردهای ویژگی‌های داستان‌های فبک باشد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: ویژگی‌های داستان‌های فلسفه برای کودکان؛ کارکردهای داستان‎های فبک؛ خلاقیت؛ فلسفه برای کودکان

مراجع

باقری نوع پرست، خسرو؛  زهیر، محمد(1395).فلسفه در کلاس درس، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، وزارت آموزش و پرورش،1391.

حاتمی، حمیدرضا؛ کریمی، یوسف؛ نوری، زهرا.(1389). بررسی تأثیر اجرای برنامه فلسفه برای کودکان در افزایش هوش هیجانی دانش‌آموزان دختر دوره اول راهنمایی مدرسه شهدای آزاد تهران در سال تحصیلی 88-89 تفکر و کودک(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی). 1(2)، 3-22

حبیبی، لیلا(1394)، داستانی برای کندوکاو، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شارپ، آن مارگارت(1389 ب). «امتیاز P4C نسبت به رقبا (PWC) و ویژگی‌های آن»، در کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان(گفت‌وگو با پیش گامان انقلابی نو در تعلیم‌و‌تربیت)، به اهتمام سعید ناجی، ج1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

قائدی، یحیی(1395)، مبانی نظری فلسفه برای کودکان، چاپ اول، تهران: مرآت.

لیپمن، متیو(1389 ب). « پارادایم تاملی تعلیم‌و‌تربیت و کتاب‌های P4C»، در کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان(گفت‌وگو با پیشگامان انقلابی نو در تعلیم‌و‌تربیت)، به اهتمام سعید ناجی، ج1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

لیپمن، متیو(1389 الف). «فلسفه برای کودکان و نوجوانان چیست؟»، در کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان(گفت‌وگو با پیشگامان انقلابی نو در تعلیم و تربیت)، به اهتمام سعید ناجی، ج1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مرعشی، منصور، قائدی، یحیی(1394)، مبانی و کارکردهای حلقه کندوکاو، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مقاله‌ها و پژوهش‌ها:

اکبری، احمد و همکاران(1391). مضامین فلسفی در داستان‌های متون کلاسیک ادب فارسی، تفکر و کودک پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3(2)، 17-1.

بابایی، بیژن و همکاران(1397). نقد رویکرد عصب پژوهی فلسفی به شناخت و یادگیری، فصلنامه فلسفه تعلیم و تربیت، 2(2)، 90-61.

پیرخائفی، علیرضا ، محمدزاده، علی(1389). بررسی عوامل مؤثر بر وضعیت خلاقیت در دانشگاه از دیدگاه استادان و دانشجویان، رهبری و مدیریت آموزشی، 4(2)، 53-43.

تجلی نیا، امیر و همکاران(1391)، بررسی و اجرای برنامه فلسفه برای کودکان در پرورش خلاقیت دانش آموزان پسر پایه اول دوره متوسطه منطقه 14 تهران، 3(1)، 117-91.

جلیلیان، سهیلا؛عظیم پور، احسان و جلیلیان، فریبا(1396).اثر بخشی برنامه آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش توانایی حل مساله و قضاوت  اخلاقی در دانش آموزان ، دو فصلنامه پژوهش های تربیتیف شماره سی و دوم،صص 101- 80 .

حسینی‌طالمی، سیده زهرا و همکاران(1398). بررسی تطبیقی جایگاه تفکر فلسفی در بازنویسی داستان«حی‌بن‌یقظان» کیلانی و «بچه آدم» آذریزدی با نظریه لیپمن، تفکر وکودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 10(2)، 73-49.

حسینی، افضل‌السادات، بزرگی،آزاده(1397).خلاقیت آموزشی: مقایسه نظام‌های آموزشی استرالیا، ژاپن و ایران، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.

خسروی، حسین، پورشافعی، هادی، طاهرپور، فاطمه(1399). نقش سرمایه روان‌شناختی در رفتار نوآورانه، با میانجی‌گری نشاط کاری معلمان ابتدایی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9(4). 216-193.

رجبی باغدار، احمد(1395). طراحی الگویی برای برنامه درسی مبتنی بر پرورش خلاقیت در دوره ابتدایی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران. پایان نامه دوره دکترا، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی.

رسولی، حجت و همکاران(1393). تحلیل درون‌مایه در داستان «حی‌بن‌یقظان» به قلم ابن سینا و ابن‌طفیل، مجله علمی-پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عرب، (33)، 95-77.

رضایی، نورمحمد و همکاران(1392)، بررسی تأثیر اجرای برنامه فلسفه برای کودکان در افزایش خلاقیت و مؤلفه‌های سیالی، انعطاف‌پذیری، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(2)، 36-19.

ستاری، علی(1394)، اندیشه‌های فلسفی ابن‌طفیل در داستان حی‌بن‌یقظان و دلالت‌های تربیتی حاصل از آن، اندیشه نوین تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه الزهرا(س)، 11(4)، 60-37.

سرمدی، محمدرضا؛ رضایی، مهدیه؛ روحانی فر، احمد(1398): تأثیر فلسفه بر دانش، حساسیت و نگرانی محیط زیستی دانش آموزان پایه هفتم متوسطه، دو فصلنامه علمی تفکر و کودک، شماره1،149-173.

سیاوشی، صابره، جدیدی، لیلا(1394). خوانش تطبیقی، «حی‌بن‌یقظان» و «رابینسون کروزوئه»، مطالعات ادبیات تطبیقی، 9(35)، 128-105.

عرب، عباس خسروی، راضیه(1391)، تطبیق عناصر داستانی بر رساله حی‌بن‌یقظان ابن‌طفیل، مجله زبان و ادبیات فارسی، (7)، 125-103.

ناجی، سعید، مرعشی، منصور(1394). کفایت فلسفی در داستان‌های فلسفه برای کودکان و نوجوانان، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 6(1)، 111-87.

هرندی، کنعانی(1397)، الگوی برنامه درسی آموزش فلسفه برای کودکان بر اساس نتایج تحقیقات مرتبط، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 9(2)، 142-115.

محمودی، سیروس(1398). فراتحلیل اثربخشی اجرای برنامه فلسفه برای کودکان بر مهارت‌های فکری دانش آموزان. دو فصلنامه علمی تفکر و کودک، شماره 2، 201-221

مسبوق، سیدمهدی، دلشاد، شهرام(1394). واکاوی شخصیت «نی» و «حی» در منظومه نی‌نامه مولانا و رساله حی‌بن‌یقظان ابن‌طفیل، فصلنامه علمی و پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، 6(11)، 2060-177.

Baer, J.& Garrett, T.(2010). Teaching for creativity in an era of content students and accountability.

Bereczki, E.O.(2016). Mapping creativity in the Hungarian Nationl Core Curriculum: a content analysis of the overall statement of intent, curricular areas and education levels. The Curriculum Journal, 27(3), 330-367.

Bloma,E., Berke,R., Shaya, N., & Adi-Japha, E.(2021).Cognitive Flexibility in Children with Developmental Language Disorder: drawing of nonexistent objects.Joutnal of Communication Disorders,106137.

Butler-kisber,L.(2012).Creativity:Insight,Directions,and Posibilities(Vol.6,pp19-479). Canada.

Economido Stavrou, N.(2013). Fostering musical creativity in pre-service teacher education: Challenges and possibilities. Inernational journal of music education, 31(1), 35-52.

Fisher, and J.Tallant.(2019).” Can  Teaching Philosophy in Schools Count Towards the Research excellence Framework(UK)?”Cogent Education2,no.1:1.

Grave, K..(2015). Creativity in the Curriculum. In Creativity in Language Teaching(pp. 16-179). Routledge.

Gregerson, M. B. Snyder, H. T. & Kaufman, J. C.(Eds.).(2012). Teaching creatively and teaching creativity. Springer Science & Business Media.

Haynas.J.(2002).Children as philosiohers.Lodon: Routledge flamer.

Hobbs,A. (2018)” Philosophy and the Good Life.” Journal of Philosophy in Schools 5,no1:2—37.

Haryani, E. Coben, W.W. Pleasants, B.A. & Fetters, M.K.(2021). Analysis and Innovation, Critical Thinking and Problem Solving, Collabration, and Communication in Science Classrooms. Juornal Pendidikan IPA Indonesia,10(1), 92-102.

Lewis, T.(2005). Creativity-A Framework for the Design/Problem Solving Discourse in Technology Education. Journal of thchnolog education, 17(1), 35-52.

Lipman, M., A. M. Sharp and F.S. Oscanyan(1980). Philosophy in the Classroom, Philadelphia: Temple University press.

Lipman, Matthew(1992).’ On Writing Philosophical novel’, in studies in philosophy for children: Harry Stottlemeier’s Discovery, Ann Margaret Sharp and Ronald F.Reed(ads).

Lipman.M.(2003). Thinking in Education, NewYork: Cambridge University press.

Lipman.M.(1988). Philosophy Goes to school, Philadelphia:Temple University Press.

Masi, D & Santi, M.(2016). Learning democratic Thinking: a Curriculum to philosophy for children as a Citizens.Journal of Curriculum Studies 48((1).13-150.

Noddings, N.(2013). Standardized curriculum and loss of creativity. Theory into practice, 52(3), 210-215.

Page, T.(2012). A shared place of discovery and creativity: Practices of contemporary art and design pedagogy. International Journal of Art & Design Education, 31(1), 67-77.

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors. Thinking skills and creativity, 23, 58-66.