همپایی فناورانه رویکردی پایدار در جهت کسب مزیت رقابتی( مطالعه موردی صنعت پتروشیمی ایران)

پژوهش های مدیریت راهبردی

دوره 29، شماره 88، خرداد 1402، صفحه 151-180   

نوع مقاله: علمی _ پژوهشی

نویسندگان

ابوالقاسم فارسی¹؛ منوچهر منطقی^{* 2}؛ حسن فارسیجانی³؛ چنگیز والمحمدی⁴

¹دانشجوی دکتری مدیریت تکنولوژی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

²استاد مدیریت سیستم ، دانشگاه صنعتی مالک اشتر

³دانشیار گروه مدیریت صنعتی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

⁴استادیار،گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در راهبردهای توسعه اقتصادی، همپایی فناورانه از مهم‌ترین راهبردهای کاهش شکاف فناورانه کشورهای متأخر با رهبران فناوری است که کشورهای متأخر با تقلید، جهش و سرمایه‌گذاری می‌توانند فاصله خود را با رهبران کاهش دهند. در دهه اخیر این راهبرد موردتوجه پژوهشگران بوده ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که از توجه به‌تمامی مؤلفه‌های مؤثر در همپایی متناسب با زیست‌بوم صنعت غفلت شده است و بسیاری از تجربیات همپایی ناموفق بوده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، با توجه به پیچیدگی محیط اقتصادی، کشورها برای همپایی موفق، بخشی نیازمند ارتقاء قابلیت‌های فناورانه، متناسب‌سازی سیاست‌های حکمرانی و ارتقاء بهره‌وری در منابع فیزیکی هستند. در این پژوهش با تمرکز بر رویکرد فناورانه، با بررسی ادبیات موضوع و تحقیقات میدانی و با استفاده روش پژوهش ترکیبی عوامل مؤثر بر همپایی فناورانه، شناسایی، تحلیل و اولویت‌بندی شده و مدل پیشنهادی برای همپایی فناورانه صنعت پتروشیمی ایران ارائه شده است. بر اساس نتایج پژوهش به ترتیب، عوامل قابلیت‌های تکنیکی و زیرساختی، ادغام در زنجیره ارزش جهانی، حکمرانی، رژیم‌های فناورانه، سرمایه‌های اجتماعی، انباشت ثروت و منابع مالی و جغرافیا، تحریم‌های اقتصادی، عوامل و مؤلفه‌های بازار و نهادسازی بر وقوع همپایی فناورانه در صنعت پتروشیمی ایران مؤثر می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

تحقیق و توسعه؛ توسعه اقتصادی؛ صنعت پتروشیمی؛ شکاف فناوری؛ همپایی فناورانه

مراجع

 الیاسی، مهدی؛ عطارپور، محمدرضا؛ خوش‌سیرت، محسن (1395). مروری بر سیاست‌های موفق همپایی فناورانه در کشورهای درحال‌توسعه، دو فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، دوره 14، شماره 27: 39-54.
 بهرامی، محدثه؛ آقا بیگی، آزاده؛ میرجلیلی، فاطمه (1396). تجربه توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی (2)، مطالعه موردی کشور آلمان، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
 پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، سند نهایى چشم‌انداز ٢٠ ساله جمهورى اسلامى ایران.
حیدری، علی؛ منطقی، منوچهر؛ نادری، فخرالدین؛ اسماعیلی گیوی، محمدرضا (1398). ارائه چارچوب مفهومی برای همپایی فناورانه موتورهای توربوفن تجاری در ایران با بهره‌گیری از رویکرد فراترکیب، فصلنامه بهبود مدیریت، سال سیزدهم، شماره1: 32-61.
خلیلی، ایمان؛ شیرازی، بابک؛ سلطان‌زاده، جواد (1398). مطالعه تاریخی صنعت فولاد در ایران؛ کاربرد چارچوب همپایی فناورانه در محصولات و سامانه‌های پیچیده، فصلنامه بهبود مدیریت، سال سیزدهم، شماره 1: 62-90.
دولانی، عباس؛ حریری، نجلا؛ حسن‌زاده اسفنجانی، حافظ محمد؛ ولی نژادی، علی (1391). مروری بر پژوهش کیفی و نرم‌افزارهای تحلیل داده‌های کیفی، نشریه مدیریت سلامت، دوره 15, شماره 47: 77-90.
سازمان برنامه ‌و بودجه کشور (1395). نظام‌نامه پیوست فناوری و توسعه توانمندی‌های داخلی در قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های ملی.
شرکت ملی پتروشیمی ایران (1396). گزارش عملکرد سال صنعت پتروشیمی کشور.
عباسی، رضوانه؛ آقا بیگی، آزاده؛ میر جلیلی، فاطمه (1397). تجربه توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، مطالعه موردی کشور عربستان، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ملکی کرم آباد، محمدمهدی؛ آقاجانی، حسنعلی؛ منطقی، منوچهر؛ عبدی، بهنام (1398). مفهوم‌پردازی همپایی فناورانه در صنایع دریایی بخش دفاع، فصلنامه مدیریت نظامی، دوره 19، شماره 76: 69-102.

Abramovits, M. (1986)."Catching up, forging ahead and falling behind", Journal of Economic History.
Akamatsu, K. (1961)."A Theory of Unbalanced Growth in the World Economy", Weltwirtschaftliches Archiv. 
Bell, M.R. & Pavitt, K. (1995). “The Development of Technological Capabilities”, in I.U. Haque, Trade, Technology and International Competitiveness, EDI Development Studies, the World Bank, Washington D.C: 69-101.
Cefic (The European Chemical Industry Council). (2018). Facts and figures of the European chemical industry.
Chandy, R.K. & Tellis, G.J. (2000). “The Incumbent’s Curse? Incumbency, size, and Radical Product Innovation”. J. Mark, 64.
Fagerberg, J. & Srholec, M. (2005). “Catching up: what are the critical factors for success”, Background Paper for this Report, Vienna: UNIDO.
Fagerberg, J. & Godinho, M. M. (2004). “Innovation and catching-up”, the Oxford Handbook of Innovation. Oxford University Press, New York, p. 514-544.
Gerschenkron, A. (1962). “Economic Backwardness in Historical Perspective”: A Book of Essays. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press: 456.
Giachetti, C. & Marchi, G. (2017). Successive Changes in leadership in the Worldwide Mobile Phone Industry: the role of Windows of opportunity and firms’Competitive Action. Research Policy, 46(2).
Fornell, C. & Larcker, D.F. (1981). Structural equation models with unobservable variables and measurement error.Journal of Marketing Research 18(1).
Hobday, M.)1994(. Export-led Technology Development in the Four Dragons: The Case of Electronics. Development and Change, 25(2).
Hobday, M. (1995). “Innovation in East Asia: The challenge to Japan”. Hants: Edward Elgar.
Landini, F., Lee, K., & Malerba, F.)2017(. A History-friendly Model of the Successive Changes in Industrial Leadership and the Catch-Up by Latecomers. Research Policy, 46(2).
Lall, S. (2003). Reinventing industrial strategy.The role of government policy in building industrial competitiveness.
Lee, K. & Lim, C. (2001). “Technological regimes, catching-up and leapfrogging”: findings from the Korean industries, Research Policy (30): 459–483.
Lee, K. & Ki, J.) 2017. (“Rise of latecomers and catch-up cycles in the world steel industry”. Research Policy Volume 46, Issue 2: 365-375.
Liu, X. & Dalum, B. (2009). “Path-following or leapfrogging in catching-up: the case of the Chinese telecommunications equipment industry”. 1st International Conference on Wireless Communication, Vehicular Technology, Information Theory and Aerospace & Electronic Systems Technology, Aalborg: 446-470.
- Lynn, L. H. (1994). “MITI's successes and failures in controlling Japan's technology imports”, Hitotsubashi Journal of Commerce and Management Vol. 29, No. 1 (29).
- Kim, L. (1997). Imitation to Innovation: The Dynamics of Korea’s Technological Learning. Boston: Harvard Business School Press.
Kim, L. (1999). “Building Technological Capability for Industrialization: Analytical Frameworks and Korea’s Experience,” Industrial and Corporate Change, vol. Vol.8 No.1: 111-132.
Majidpour, M. (2016). “International technology transfer and the dynamics of complementarity: a new approach, Technological Forecasting and Social Change”.
Market research future, (2019). Petrochemical Market Research Report- Forecast to 2023.
Mathews, J.A. (2006). “Catch-up Strategies and the Latecomer effect in industrial development”, New Political Economy, Vol. 11, No. 3.
Mokyr, J. (1999). The Lever of Riches: Technological Creativity and Economic Progress, Oxford University Press.
Nelson, R. & Pack, H. (1999). “The Asian miracle and modern growth theory”. The Economic Journal, 109 (457): 416-436.
Nelson, R., Mazzoleni, R., Cantwell, J., Juma, C., Tunzelmann, N., Metcalfe, S., Henry, C., Lundvall, B.A., Goto, A. & Odagiri H. (2005). A program of study of the process involved in technological and economic catch-up Mimeo Columbia Earth Institute.
Odagiri, H., Goto, A., Sunai, A. & Nelson, R. (Eds). 2010. Intellectural Property Rights, Development and Catch-up- an International Comparative Study. Oxford University Press
OECD Science, Technology and Industry Outlook 2010.
Pavlinek, P., Domanski, B. & Guzik, R. (2009). “Industrial upgrading through foreign direct investment in Central European automotive manufacturing”. European Urban and Regional Studies: 43-63.
Rao, S. & Perry, C. (2003). Convergent interviewing to build a theory in under researched areas: principles and an example investigation of Internet usage in inter-firm relationships, Qualitative Marke Research: An International Journal, Vol.6, No. 4: 236-247.
Wong, P. K. (1999).National innovation systems for rapid technological catch up: An analytical framework and a comparative analysis of Korea، Taiwan and Singapore.
Xielin, L. (2005).China’s Development Model: An Alternative Strategy for Technological Catch-Up.