بررسی استعاره‌‌های مفهومی با مضمون عرفانی در "عبهرالعاشقین" روزبهان بقلی

عرفان اسلامی

دوره 18، شماره 68، تیر 1400، صفحه 369-383   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم میرزایی مقدم^{* 1}؛ علی قاسم صحرایی²؛ محمدرضا حسنی جلیلیان²؛ علی حیدری³

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان- مدرس دانشگاه فرهنگیان(پردیس آیت الله کمالوند خرم آباد)، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه لرستان،ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه لرستان،ایران.

چکیده

عبهرالعاشقین که یکی از کتب مهم تصوف به زبان فارسی است، کتابی است که نمود حرکت زبان در آن بر محور شباهت­ها، بسیار قابل تأمل است. این ویژگی برجسته(حرکت زبان براساس شباهت که قطب استعاری زبان را برجسته می­کند) باعث شده است تشخّص زبانی این متن چشمگیر باشد. استعاره در تبیین اندیشه­ها و ذهنیات روزبهان نقش اساسی دارد. روزبهان برای بیان مفاهیم انتزاعی و مجرد که بیان و توضیح و تبیین آنها ناگزیر به پیچیده­گویی است، به بهترین صورت خیال؛ یعنی استعاره روی می­آورد. هدف ما در نگارش این مقاله بررسی دو کلان استعارة مفهومی در عبهرالعاشقین است که در اندیشة جمال­پرستانة روزبهان، بنیادین و اساسی است.  روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری داده­های پژوهش، کتابخانه­ای است. نگارنده در میان استعاره­های ابداعی و غیرابداعی روزبهان دو کلان استعارة شناختی، دو استعارة "معدن" و "افعال" را که متأثر از اندیشه و طریقت جمال­پرستی روزبهان است مورد تدقیق قرار داده است. رنگ، بی­رنگ و نیم­رنگ نیز از متعلقات این دو استعاره است.استعارة شناختی معدن که انگاشت آن جهان اندیشگانی روزبهان را به نمایش می­گذارد ریشه در دستگاه فکری وی و طریقت جمال­پرستی دارد. معدن استعاره از حسن و عشق ازلی ابدی حق تعالی است که عموما روزبهان آن را در مقابل عالم حدث قرار می‌دهد. معدن اشاره به اصل صفات الهی دارد پیش از ظهور اشکال و صور جسمانی. رنگ و بی­رنگی نیز دلالت بر عالم حدثان و حسن و عشق دارد. افعال نیز ریشه در مفهوم گستردة تجلیات الهی دارد که در عرفان سابقة دیرینه دارد، اما هنر نویسندگی و خلاقیت ذهن روزبهان در پرداخت این استعاره کلان به دلیل تصویرسازی­های زبانی است که بازتولید شده است.

کلیدواژه‌ها

روزبهان بقلی؛ عبهرالعاشقین؛ استعاره شناختی؛ معدن؛ عرفان؛ افعال

مراجع