شناسایی و پراکنش خارپوستان مناطق بین جزرومدی سواحل صخره ای جزیره قشم (خلیج فارس ، ایران )

دانش زیستی ایران

دوره 17، شماره 3، آذر 1401، صفحه 65-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/zisti.2023.1979646.1155

نویسندگان

نوشین قلی نژاد¹؛ آریا اشجع اردلان^{* 2}؛ معصومه ملک³

¹دانشجوی دکترای گروه بیولوژی دریا، دانشکده علوم و فنون دریایی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی

²گروه بیولوژی دریا، دانشکده علوم و فنون دریایی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استاد گروه زیست‌شناسی، دانشکده زیست شناسی، پردیس علوم، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

مقدمه: خارپوستان از فراوانترین بنتوزها هستند که از اهمیت اقتصادی، اکولوژیکی و غذایی متنوعی برخوردار هستند.
هدف: مطالعه و بررسی تنوع زیستی و پراکنش مکانی خارپوستان در سواحل صخره ای قشم.
مواد و روش­ها: هشت ایستگاه (طولا 1، طولا 2، آفتاب، دفاری، تانگو، هوا فضا، بیوتکنولوژی و جزیره­ی ناز) و سه ناحیه­ی جزر و مدی (High، Mid و Low) در دو فصل تابستان و زمستان (مرداد و بهمن 1397) انتخاب شد. در هر ایستگاه 1 تا 2 ترانسکت عمود بر ساحل دریا تعیین شد و در طول هر ترانسکت 3 ناحیه­ی بالا، میان و پایین جزر و مدی مشخص شد تا کل منطقه مورد مطالعه پوشش داده شود. شمارش گونه­های خارپوست با 3 تکرار در هر ایستگاه و ناحیه­ی جزر و مدی انجام شد.
نتایج: در این مطالعه 12 گونه خارپوست از 9 خانواده شناسایی شد. حداکثر فراوانی خارپوستان در فصل زمستان با میانگین 17 عدد در متر مربع در ناحیه میانی ایستگاه هوا فضا و حداقل فراوانی آن در فصل تابستان با میانگین 1 عدد در متر مربع در ناحیه پایینی ایستگاه جزیره ناز مشاهده گردید. خارپوست Ophiocoma scolopendrin در تمام ایستگاه­ها گونه­ی غالب (39/21 درصد) بود. گونه­های  Holothuria scabra (58/11درصد)، Aquilonastra coronata (68/10درصد) و Holothuria leocospilota (35/10درصد) به­ترتیب در رتبه­های بعدی قرار گرفتند. نتایج آزمون پرم­آنوای سه­طرفه (3-way permutational, MANOVA) نشان داد ساختار گونه­ای جامعه­ی خارپوستان در ایستگاه­ها و فصول نمونه­برداری متفاوت است. نتایج آزمون nMDS نیز وجود اختلاف در ساختار و ترکیب گونه­ای جمعیت خارپوستان در میان فصل­ها و ایستگاه­های مختلف را تایید می­کند. شاخص های ارزیابی زیستی تنوع گونه‌ای شانون، غنای گونه­ای مارگالف و پراکندگی پیلو در بین ایستگاه های نمونه‎برداری و فصول مختلف مورد مقایسه قرار گرفت. بر اساس نتایج آزمون سیمپر، بیشترین درصد مشارکت در عدم تشابه Bray-Curtis از نظر تراکم گونه­ای، بین دو فصل تابستان و زمستان و در ایستگاه­های مختلف نمونه­برداری مربوط به گونه­های Ophiocoma scolopendrina، Astropecten hemprichi، Holothuria. Leocospilota، Holothuria scabra،  Astropecten phragmorous و Diadema setosum می­باشد.
نتیجه­گیری: ساختار جمعیت خارپوستان در ایستگاه­های مورد مطالعه تحت­تاثیر عوامل مختلف از جمله تغییرات فصلی، اثرات توریست و نوع بستر می­باشد.

کلیدواژه‌ها

" تنوع "؛ " خارپوستان"؛ "پراکنش "؛ "قشم"؛ "خلیج فارس"

مراجع