تاریخِ جان‌ها: جهانِ معنای چند برگ از نگارگری ایرانی با محوریتِ کیخسرو از منظر فلسفۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن با تمرکز بر مفهومِ تاریخ تمثیلی

عرفان اسلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 فروردین 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2023.701151

نویسندگان

منیره پنج‌تنی^{* 1}؛ شهریار شکرپور²

¹دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گرایش هنرهای اسلامی، دانشکدۀ هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²استادیار دانشکدۀ هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

پژوهشِ حاضر کوشیده به یاریِ رویکرد پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن به جهانِ معنایِ پنج نگاره با محوریتِ نقشِ کیخسرو و با تمرکز بر مفهومِ تاریخی تمثیلی دست یابد. دو پرسش اصلی پژوهش عبارتند از: چه ارتباطی میان حیاتِ کیخسرو و مفهوم تاریخ تمثیلی و فضای نگارگری ایرانی وجود دارد؟ دستگاه فکری هانری کربن برای خوانش نگارگری ایرانی –به‌طور ویژه نقاشی‌هایی با محور دیداری‌ِ پهلوانان و حکمای ایران باستان، در این‌جا کیخسرو- چه امکاناتی دارد؟ به دلیل ارجاعات مهم از سوی متخصصانِ این حوزه به آرای کربن در تفسیر نگارگری ایرانی، هدف مقاله استفاده از امکانات دستگاه فکری او در خوانش، فهم و آشکارگی جهانِ معنایِ پنج نگاره، مربوط به دوره‌های مختلف تاریخِ نگارگری ایرانی است. رویکردِ پژوهش توصیفی-تحلیلی و برگرفته از فلسفۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن است. تفسیرهای برآمده از پژوهش حاکی از آن است که هانری کربن با رجوع به متونِ سهروردی، کیخسرو را آخرین شهریار در سلسلۀ کیانی و برخوردار از انوار مینوی، خرد و کیان خره توصیف می‌کند. در «شجره‌نامۀ» اشراقیون نیز کیخسرو در جانب شرقی و مبنای نام خسروانیان است. مسیرِ زندگی این شهریار از آغاز تولد، پادشاهی و جنگ تا ناپدید شدن، مسیر و روایتی از جانی‌ به آگاهی و روشنی رسیده است. کیخسرو در رخدادهای غیرمعمول زیست و وقایعی را تجربه کرد که از منظر سهرودی به روایتِ کربن، در عالم خیال رخ داده است و بناست هر نفسی این وقایع و این تاریخ را در خود تکرار و تجربه کند. بر اساس آرای کربن، نگارگری ایرانی برای بازنمایی تاریخ تمثیلی مناسب است؛ وقتی این نگاره‌ها تاریخِ تمثیلی و جغرافیای حکمی را بازنمایی می‌کنند به مثابۀ ابزار مکاشفه برای ارتقای نفس عمل می‌کنند. این دو مفهومِ هم‌پیوندِ طرح شده در آثار کربن، در خوانش "برخی" نگاره‌های ایرانی مانند حیاتِ کیخسرو راهگشا هستند. از منظر کربن، این نگاره‌ها درکی یا آشکارگی از لایه‌ای از جهان‌ را پدیدار می‌کنند که گویی تصویرش در آب و آیینه افتاده‌ و به همین جهت قوانین ترسیم‌‌شان با شیوه‌های رایج متفاوت است. در پایان مقاله نیز به اجمال به نقد نگاه کربن و محدودیت‌های آن به عنوان دریچه‌ای برای نگریستن به نگارگری ایرانی پرداخته‌ایم. در نهایت پژوهش حاضر با تمرکز بر مفهوم تاریخ تمثیلی – به عنوان سومین مقاله از یک مجموعۀ سه‌گانه- با ارجاع به دو مقالۀ پیش از خود، از امکانات دستگاه پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن برای تفسیر و مواجهه با نگارگری ایرانی استفاده کرده و در عین حال به موانع و محدودیت‌های آن نیز اشاره کرده است.

کلیدواژه‌ها

پدیدارشناسی؛ هرمنوتیک؛ کربن؛ سهروردی؛ کیخسرو؛ نگارگری ایرانی

مراجع