تحلیل سبک زنانه در نمایشنامۀ عروس نوشتۀ فریده فرجام

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 45، بهمن 1401، صفحه 26-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرزانه حیدری^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد

چکیده

در دورۀ معاصر، با رشد روزافزون نویسندگان زن، ضرورت بررسی سبک زنانه و زنانه‌نویسی مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است. در میان نظریه‌پردازان این حوزه، نام‌های رابین لیکاف و سارا میلز به دلیل ارائۀ الگوهای کاربردی متمایز است. لیکاف با تأکید بر تفاوت‌های زبانی زنان و مردان، ویژگی‌هایی را برای زبان زنانه برمی‌شمارد و میلز برای تحلیل زبانی آثار زنان، سه سطح واژگان، جملات و گفتمان را مورد توجه قرار می‌دهد. پژوهش حاضر بر مبنای سبک‌شناسی عملی، با روش توصیفی - تحلیلی، بر اساس تلفیق نظریات لیکاف و میلز، در چهار سطح: 1. واژگانی 2. نحوی 3. بلاغی 4. گفتمان، با هدف یافتن مشخصه‌های زنانه‌نویسی، در نمایشنامۀ عروس، نوشتۀ فریده فرجام -اولین نمایشنامه‌نویس زن ایرانی- انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نویسنده علاوه بر بهره‌گیری از نشانه‌های زبانی زنانه در واژگان و نحو و بلاغت، در سطح گفتمان‌ هم، در پی به چالش کشیدن فرهنگ مردانه، احقاق حقوق زنان، تحول در شخصیت زنان و آگاهی‌بخشی بوده است. همچنین تأثیر جنسیت نویسنده بر زبان متن از دیگر مؤلفه‌هایی است که الگوهای نظری را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

سبک زنانه؛ نمایشنامه؛ رابین لیکاف؛ سارا میلز؛ فریده فرجام؛ عروس

مراجع

ارباب، سپیده (1391). بررسی و طبقه‌بندی دشواژه‌های رایج فارسی در تداول عامّه. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. 2 (4)، 124-107.

بهمنی مطلق، یدالله (1393). رابطۀ زبان و جنسیت در رمان شب‌های تهران. دوفصلنامه زبان و ادب پارسی. 22 (76)، 26-7.

جان، استوری (1385). مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: آگه.

جعفری، مژگان؛ موسوی، سهیلا؛ فرزاد، عبدالحسین (1400). سیر کاربرد انگاره‌های زنانه زبان در دو کتاب یکشنبۀ آخر و دختر شینا با نگاهی به رویکرد زبانی سارا میلز. متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی. 25 (89)، 60-85.

خجسته‌پور، سعیده؛ گذشتی، محمدعلی؛ فرزاد، عبدالحسین (1399). مشخصه‌های زنانه‌نویسی در ادبیات داستانی با نگاهی به رمان «سگ و زمستان بلند» شهرنوش پارسی پور بر اساس سبک‌شناسی فمینیستی سارا میلز. دوفصلنامۀ تاریخ ادبیات. 13 (1)، 71-48.

دلبری، حسن؛ میرزایی، هدی (1396). بررسی متغیر جنسیت با تکیه بر زبان زنانه در رمان کنیزو اثر منیرو روانی‌پور. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. 14 (58)، 48-31.

دلفی، کریستین (1385). بازاندیشی در مفاهیم جنس و جنسیّت. مجموعه مقالات فمینیسم و دیدگاه‌ها. ترجمه مریم خراسانی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

سراج، سیّد علی (1396). تحلیل متغیر جنسیّت در گفتمان غالب نویسندگان زن ایرانی بر اساس الگوی زبانی سارا میلز. فصلنامه مطالعات نظریه و انواع ادبی. 2 (5)، 66-43.

سراج، سید علی (1394). گفتمان زنانه: روند تکوین گفتمان زنانه در آثار نویسندگان زن ایرانی. تهران: روشنگران و مطالعات زبان.

فاولر، راجر (1390). زبان‌شناسی و رمان. ترجمۀ محمد غفاری. تهران: نی.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1392). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. چاپ دوم. تهران: سخن.

فرجام، فریده (1393). تاجماه، عروس، هوای مقوایی. تهران: مروارید.

فرجام، فریده (1393). نشست صدای صحنه. درگاه تخصصی هنرهای نمایش ایران (ایران تئاتر)، https: theater.ir.

کالوه، لویی ژان (1379). درآمدی بر زبان‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ محمد جعفر پوینده. تهران: نقش جهان.

لیکاف، رابین تالمک (1399). زبان و جایگاه زن. ترجمۀ مریم خدادی و یاسر پوراسماعیل. تهران: نگاه.

محمدی اصل، عباس (1388). جنسیت و زبان‌شناسی اجتماعی. تهران: گل آذین.

محمودی بختیاری، بهروز؛ دهقانی، مریم (1392). رابطۀ زبان و جنسیّت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان. نشریۀ زن در فرهنگ و هنر. 5 (4)، 556-543.

میلز، سارا (1399). گفتمان. مترجم موسسه خط ممتد اندیشه. چاپ چهارم. تهران: نشانه.

میلز، سارا (1399). میشل فوکو. ترجمۀ مرتضی نوری. چاپ پنجم. تهران: مرکز.

وردانک، پیتر (1389). مبانی سبک‌شناسی. ترجمۀ محمد غفاری. تهران: نی.

ولی‌زاده، وحید (1387). جنسیت در آثار رمان‌نویسان زن ایرانی. نقد ادبی، 1 (1)، 224-191.

ولف، ویرجینیا (1382). زن و ادبیات، سلسله پژوهش‌های نظری دربارۀ مسائل زنان. گزینش و ترجمۀ منیژه نجم عراق و دیگران. تهران: چشمه.