جلوه‌های ادب غنایی در تک‌بیت‌های سبک هندی (بر اساس اشعار صائب تبریزی، بیدل دهلوی، کلیم کاشانی و فیضی دکنی)

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 45، بهمن 1401، صفحه 60-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نفیسه نصیری¹؛ علیرضا فولادی²؛ مرتضی رشیدی^{* 3}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

مضمون‌آفرینی‌های بدیع و تخیل گستردة شاعران سبک هندی، خالق زمینه‌های موضوعی فراوانی در آثار آن‌هاست. ساختار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی مذهبی در دورة سبک هندی سبب بروز احساسات، عواطف شخصی و هیجانات درونی شاعران با خیالات دل‌انگیز در موضوعات مختلف در اشعار این دوره شد که مجموعه‌ای از انواع ادب غنایی را در آثار آنها بازتاب داده است. تک بیت یکی از اشکال بیان این مضامین است. دیوان شاعران این دوره شامل گسترده‌ترین مجموعه‌هایی است که در آن مسائل اخلاقی، عرفانی، عشق‌ورزی، مذهبی، تعلیمی و اجتماعی با مضمون‌های بدیع و تازه در قالب کوتاه تک‌بیت جلوه‌گری می‌کند و به طور کلی بسامد ادبیات غنایی نسبت به دیگر انواع ادبی در این قالب چشمگیرتر است. در این مقاله به غنایی بودن تک‌بیت‌های سبک هندی و تنوع مضامین غنایی پرداخته شده‌ و موضوعاتی همچون: عشق، عرفان، بث‌الشکوی، مرثیه، طنز، وطنیات و... در اشعار شاعران این دوره مورد بررسی قرار گرفته‌است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است و نتیجة پژوهش نشان می‌دهد که عشق مجازی، مصطلحات عرفانی، خودستایی شاعران و وطنیات بیشترین بسامد را در میان موضوعات موجود به خود اختصاص داده‌است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات غنایی؛ سبک هندی؛ تک ‌بیت؛ عرفان؛ شکوائیه

مراجع

افلاطون (1401). پنج رساله افلاطون، ترجمه محمود صناعی. چاپ دهم. تهران: هرمس.

برهمند، محسن؛ اکرمی، محمدرضا؛ رستمی، سمیرا (1400). «بررسی عشق در شعر شاعران دورة صفوی بر مبنای دیدگاه افلاطون». سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 14 (3)، 73-57.

بیدل دهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق (1371). دیوان اشعار. مصحح اکبر بهداروند. تهران: نگاه.

تمیم‌داری، احمد (1372). عرفان و ادب در عصر صفوی. تهران: حکمت.

خرمشاهی، بهاالدین (1400). حافظ نامه. چاپ بیست و پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.

رستگار فسایی، منصور (1380). انواع شعر فارسی. چاپ دوم. شیراز: نوید شیراز.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). با کاروان حله. چاپ دوازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

سیالکوتی، وارسته (1383). مصطلحات الشعراء. مصحح سیروس شمیسا. چاپ دوم. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1393). انواع ادبی، چاپ پنجم. تهران: میترا.

صائب تبریزی، محمدعلی (1373). دیوان اشعار. مصحح محمد قهرمان. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1395). مصرع برجسته میدان نازک اندیشی در سبک هندی. شبه قاره. ویژه‌نامة فرهنگستان. 4 (1)، 24-7.

فیضی دکنی، شیخ ابوالفیض (1362). دیوان اشعار. مصحح حسین آهی. تهران: فروغی.

کلکوتی‌ شبستری، محمدرضا (1380). انسان‌های عاشق. کرمانشاه: طاق بستان.

کلیم کاشانی، ابوطالب (1336). دیوان اشعار. مصحح پرتو بیضائی. تهران: خیام.

مؤتمن، زین العابدین (1352). تحول شعر فارسی. چاپ دوم. تهران: طهوری.

میرصادقی، میمنت (1389). واژه‌نامة هنر شاعری. چاپ چهارم. تهران: کتاب مهناز.

نصیری، نفیسه؛ رشیدی، مرتضی؛ فولادی، علیرضا (1399). پیشینة شعر کوتاه فارسی. پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. 11 (2)، 176-149.

واعظ کاشفی، ملاحسین (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. مصحح میرجلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.

وحیدیان کامیار، تقی (1385). آیا در شعر فارسی قالب مفرد هست؟. فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد. 3 (2)، 54-40.