گل‌کشتی، شهرآشوبی گمنام از عصر صفوی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 45، بهمن 1401، صفحه 94-107   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مهین خطیب نیا^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

بسیارند شاعرانی که در تذکره‌ها از آن‌ها نامی به میان نیامده و به مرور زمان نسخه‌های خطی دیوان آنان در گوشه و کنار جهان شناخته شده و مورد بررسی و مداقّة محققان قرار گرفته است. بدیهی است که نسخه‌های خطی به دست آمده و بویژه شهرآشوب‌ها به عنوان تاریخ محلی منظوم، فرهنگ لغتی به‌ جای مانده از واژه‌‌ها و اصطلاحات و همچنین منبع موثقی از اطلاعات تاریخی، اجتماعی و فرهنگیِ زمان خود محسوب شده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و پژوهش دربارة آن‌ها ضروری است. «گل‌کشتی» یکی از آثار میرنجات اصفهانی از شاگردان صائب تبریزی و متعلق به دورة صفویه است. روش تحقیق به صورت کیفی، توصیف و تحلیل 270 بیت از نسخۀ خطی گل‌کشتی است. استخراج و بازیابی کلمات و اصطلاحات خاص و متداول دورة صفوی، بازیابی آداب و رسوم اجتماعی، معرفی طبقات اجتماعی، طرح دیدگاه مردم به کُشتی در جایگاه حرفه‌ای پرطرفدار با بیان بیش از 170 فن و معرفی شهرآشوب گل‌کشتی، تنها سند موثقی که ثابت می‌کند در قدیم به جای زورخانه از «ورزش‌خانه» استفاده می‌شد، همگی از نتایج به دست آمدة این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

گل‌کشتی؛ شهرآشوب؛ دورة صفوی

مراجع

انصاف‌پور، غلامرضا (1351). تاریخ و فرهنگ زورخانه. تهران: مرکز مردم شناسی ایران.

باقری، مهری (1376). دین‌های ایرانی پیش از اسلام. تبریز: دانشگاه تبریز.

بهار، مهرداد (1381). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

پرتو بیضایی کاشانی، حسن (1382). تاریخ ورزش باستان ایران. تهران: زوار.

پرویش، محسن؛ محمدی، ذکرالله (1397). تحلیل جامعه‌شناختی شهرآشوب‌ها به عنوان تاریخ محلی منظوم در عصر تیموری. فصلنامه متن‌پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبائی. 22 (77)، 92-67.

پور داود، ابراهیم (1384). خرده اوستا. تهران: دنیای کتاب.

تهرانچی، محمدمهدی (1388). ورزش باستانی از دیدگاه ارزش. تهران: امیرکبیر.

حیدری، علی؛ دولتشاه، ناصر (1391). جلوه‌های تصوف، فتوت در ورزش باستانی و زورخانه‌ای ایران. فصل‌نامة مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. 2 (4)، 71-58.

درایتی، مصطفی (1389). فهرستواره دست‌نوشته‌های ایران دنا. تهران: نشر موزه، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

ریاحی، محمدامین (1375). کسائی، زندگی و اندیشه و شعر او. تهران: علمی.

ریترز، جورج (1386). نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1381). شعر بی‌دورغ، شعر بی‌نقاب. تهران: علمی.

شمیسا، سیروس (1381). شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح‌الله (1367). تاریخ ادبیات در ایران. چاپ دوم. تهران: فردوس.

غنی، قاسم (1383). تاریخ تصوف در اسلام. ج. 2. چاپ هشتم. تهران: زوار.

قاسمی، رضا (۱۳۴۷). مقالة شهرآشوب. مجله راهنمای کتاب. 3 (8)، 441-436.

طلوع کیان، فرهاد (1389). آموزش ورزش زورخانه‌ای. تهران: سفیر اردهال.

گلچین‌معانی، احمد (1348). تاریخ تذکره‌های فارسی. تهران: دانشگاه.

گلچین‌معانی، احمد (1313). گل‌کشتی میرسیدنجات. مجله ارمغان. 15 (159)، 42-35.

گلچین‌معانی، احمد (1380). شهرآشوب در شعر فارسی. تهران: روایت.

مصاحب، غلامحسین (1356). دائره‌المعارف فارسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.

گنجوی، مهستی (1347). دیوان اشعار. تصحیح شهاب طاهری. تهران: ابن‌سینا.

میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1385). واژه‌نامة هنر شاعری. چاپ سوم. تهران: کتاب مهناز،.

میرنجات، نسخة خطی. گل‌کشتی موجود در کتابخانه موجود در شوروی.

نصرآبادی، محمدطاهر (1379). تذکرة نصرآبادی. به کوشش احمد مدقق یزدی. تهران: روزنه.

فاضلی، فیروز؛ جهاد، لاله (1388). شش شهرآشوب بازیافته از قرن دهم. فصلنامه پارسی. 12 (48 و 49)، 95-79.

محجوب، محمدجعفر (1347). شهرآشوب. کتاب هفته. 13 (90)، 104-86.

مهدوی، بتول؛ بهنام‌فر، محمد، (1395). انواع شهرآشوب و کهن‌ترین شهرآشوب صنفی. فنون ادبی. 8 (1)، 54-43.

نصرتی‌سیاه‌مزگی، علی (1386). شهرآشوب. نامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 3 (۱)، 33-28.