بررسی تطبیقی مفاهیم امیدواری و یأس در شعر ابراهیم طوقان و اخوان ثالث (با تکیه بر روانکاوی فروید)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اردیبهشت 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1981187.2529

نویسندگان

خدیجه صفری کندسری^{* 1}؛ محمد رضا بیگی²؛ مهدی محمدی¹

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²استادیار، گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

امیدواری و یأس مفاهیمی به قدمت تاریخ بشری هستند. به موازات حضور چنین مفاهیمی تأمل و تفکّر بشری نیز بارها بر آنها متمرکز شده و نهایتاً در علوم انسانی عصر جدید تحلیل‌ها و دستاوردهای قابل تأمّلی را به بار آورده است. در این میان هنر و ادبیات از یک سو و روانکاوی از سوی دیگر محملی برای نشان دادن امیدها و یأس‌های فردی و اجتماعی بشری بوده‌ و بی‌تردید یکی از راه‌های بازشناسی چنین حضوری قرائت تطبیقی آثار ادبی است. به این منظور در این مقاله با روش تطبیقی و مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی می‌کوشیم به بررسی نمودهای امید و یأس در شعر ابراهیم طوقان فلسطینی و اخوان ثالث از بستر روانکاوی فروید بپردازیم. بر اساس آرای فروید امیدواری با شکلی از انتظار که مبنی بر ساختن هویت است و یأس با مفهوم درونی و غالباً ناخودآگاه اضطراب شخصیتی پیوند می‌خورد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که شعر طوقان امیدوارانه‌تر از شعر اخوان ظاهر می‌شود امّا برای هر دو شاعر جنبه‌های اجتماعی و سیاسی و مبارزه با خفقان ناشی از اشغال و استبداد، مهم‌ترین انگیزه‌های پرورش چنین مفاهیمی در شعرند. هر دو شاعر آگاهانه به جنبه‌های خلّاقانه و کارساز امید و یأس واقفند و امید آنها نه از روی وهم و یأس‌شان نه از روی نومیدی مطلق است بلکه در لایه‌های پنهان شعر می‌توان از جنبه‌های خلّاقانه روانکاوی مخاطبی سخن به میان آورد که هدف شعر بازپروری امیال جمعی، سیاسی و رویاهای آن است.

کلیدواژه‌ها

شعر سیاسی-اجتماعی؛ امیدواری؛ روانکاوی فروید؛ ابراهیم طوقان؛ اخوان ثالث