بررسی و مقایسه تجرید در شعر و معماری ایرانی اسلامی و عربی اسلامی (با تاکید بر دیدگاه سنت‌گرایان در باب هنر اسلامی)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اردیبهشت 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1959937.2431

نویسندگان

فروغ الهی^{* 1}؛ نیما اتحادی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات عرب. واحد زابل. دانشگاه آزاد اسلامی. ایران. زابل

²دانشجوی دکتری گروه مهندسی معماری، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

چکیده

فلاسفه سنت‌گرا هنر اسلامی را هنری انتزاعی، رمزگونه و معنا‌دار معرفی کرده‌اند. بر این اساس، تجرید خالص به عنوان یکی از شاخصه‌های مهم هنرهای اسلامی که برگرفته از اولین منبع زیباشناختی تجرید در اسلام یعنی کتاب مقدس قرآن کریم و مبتنی بر رمز و معناگرایی است، جایگاه ویژه‌ای در هنر معماری اسلامی ایران و جهان عرب دارد. اما این عنصر و شاخص مهم، در هنر شعر فارسی و عربی، که یکی از برجسته‌ترین و گسترده‌ترین هنرهایی است که در دوره اسلامی به هدف تجسیم و تجسید مفاهیم انتزاعی و ماورائی و مبتنی بر عقاید توحیدی و عرفانی این دو ملت، سروده‌ شده‌است، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است. بر این اساس در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین ، بررسی و مقایسه عنصر تجرید در شعر و معماری عربی – اسلامی و ایرانی اسلامی با تاکید بر دیدگاه سنت‌گرایان پرداخته شده‌است. بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که ظهور تصوف و عرفان در شعر و معماری این دو ملت نقطه اوج گرایش به تجرید خالص در این هنرها بوده‌است. در این راستا مفاهیمی همچون، وحدت وجود، تجلی، عشق، فنا و بقا در قالب اشکال هندسی، خطوط، رنگها و کلمات و عبارات و بواسطه ابزارهای هنری مشترکی همچون ایقاع، توازن، تکرار، رمز، تشبیه و .... در شعر و معماری عربی- اسلامی و ایرانی اسلامی انعکاس یافته، بطوریکه تقریبا هرآنچه در عالم عرفان اتفاق افتاده ،با زبانی تجریدی به عرصه این دو هنر ایرانی و عربی اسلامی راه یافته است.

کلیدواژه‌ها

تجرید"؛ شعر و معماری عربی اسلامی"؛ شعر و معماری ایرانی اسلامی"؛ "؛ دیدگاه سنت‌گرایان"