کاوش‌های باستان‌شناسی تپه مرد آباد کرج

پیام باستان‌شناس

مقاله 5، دوره 14، شماره 27، اسفند 1401، صفحه 95-114   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/peb.2023.701645

نویسندگان

محمد حسین عزیزی خرانقی^{* 1}؛ فرزان احمدنژاد²

¹استادیار پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز، ایران.

چکیده

توسعة شهری در دهه‌های اخیر به خصوص در نواحی پیرامونی تهران و کرج، منجر به گسترش مناطقی شده که تا قبل از انقلاب، روستاهایی محصور در باغات در حاشیه شهر کرج بودند. مردآباد/ ماهدشت نیز که در گذشته نه چندان دور به شهر تبدیل شده (۱۳۷۰)، به سرعت گسترش یافته و باغات و آثار تاریخی پیرامون خویش را همچون بسیاری دیگر از شهرهای استان البرز نابود یا در معرض تخریب قرار داده است. محوطة مردآباد در شهر ماهدشت، یازده کیلومتری جنوب‌غربی کرج در استان البرز قرار دارد و در دی‌ماه سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مردآباد در مرز منازل مسکونی و زمین‌های زراعی واقع و ساخت‌وسازهای مسکونی سالیان اخیر بخش‌های جنوبی و تا حدی شرقی محوطه را تخریب کرده است. گمانه‌زنی‌ صورت گرفته در این محوطه در بهار ۱۳۹۵ منجر به مشخص نمودن حدود عرصه و حریم این تپه شد. تپه مردآباد یکی از بلندترین تپه‌های باستانی استان البرز است که شواهد سفالی گویای توالی فرهنگی از هزارة ششم پیش از میلاد تا دوران میانة اسلامی در این محوطه است. قطعاً انجام کاوش‌های علمی و دامنه‌دارتر در این محوطه منجر به کسب اطلاعات باستان‌شناختی بسیار دقیق‌تری خواهد شد؛ ولی با توجه به شواهد سفالی سطحی، این محوطه دارای توالی گاهنگاری و شواهد استقراری از: دوره‌های نوسنگی جدید (سیلک I / هزاره ششم ق.م)، انتقالی مس‌سنگی/ چشمه‌علی (سیلک II / اواخر هزاره ششم و اوایل هزاره پنجم پ.م)، عصر آهن یک (اواخر هزاره دوم پ.م)، دوره تاریخی و دوران اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

توسعه شهری؛ مردآباد؛ عرصه و حریم؛ توالی گاهنگاری؛ گاهنگاری نسبی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده مبسوط انگلیسی.pdf

مراجع

امیری، احمد. (۱۳۸۱). شناسایی و کاوش در محوطه گورستان مرجان تپه طالقان. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

امیری، احمد. (۱۳۸۱). گمانه‌زنی اضطراری گورستان باستانی لمبران طالقان. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

بدیعی، ربیع. (۱۳۷۳). جغرافیای مفصل ایران. جلد اول. تهران: نشر اقبال.

پازوکی، ناصر (۱۳۸۰). بررسی و شناسایی آثار باستانی تاریخی حوزه بخشداری استان طالقان. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

توفیقیان، حسین (۱۳۸۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین حریم محوطه باستانی واگین سو (طالقان). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

چهری، محمد اقبال (۱۳۹۷). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه امامزاده قاسم استان البرز شهرستان ماهدشت (مردآباد). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده). 

حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۰). بررسی و شناسایی حوزه فرمانداری کرج (بخش مرکزی). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش چندار). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش چهارباغ). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش نظرآباد). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

حدادیان، محمدرضا (۱۳۸۶). تعیین حریم قوشا تپه (انبار تپه شرقی) روستای انبار تپه. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

حصاری، مرتضی (۱۳۸۸). گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری تینال تپه نظرآباد. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

حیدری، ابراهیم (۱۳۹۳). تعیین عرصه و پیشنهاد حریم بخش شمالی محوطه ازبکی. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده). 

خلج، رضا (۱۳۹۳). گمانه‌زنی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه باستانی فرخ‌آباد. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

دهقان سانیچ، ولی­اله (۱۳۸۵). حفاری تپه ینگی امام هشتگرد. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

دهقان سانیچ، ولی­اله (۱۳۸۵). گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطه تاریخی قزوین دشت طالقان. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

دهقان سانیچ، ولی­اله (۱۳۸۷). حفاری تپه باستانی ینگی امام هشتگرد-ساوجبلاغ. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

دهقان سانیچ، ولی­اله. (۱۳۹۰). حفاری تپه باستانی ینگی امام هشتگرد-ساوجبلاغ. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

دهقان مهرجردی، علیرضا (۱۳۹۰). کاوش اضطراری قبرستان کلاک بالا کرج. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).

دهقانی، ولی­اله (۱۳۸۹). گمانه‌زنی تپه جنوبی ملک‌آباد شهرستان ساوجبلاغ. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

راستی دوست، مصطفی (۱۳۸۶). گمانه‌زنی محوطه خوروین. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

روستایی، کوروش (۱۳۹۱). فلات مرکزی، مرکز فلات، شمال مرکزی: کشاکِش نام و جای. باستان‌پژوهی، دورة جدید(۱۳-۱۲)، ۱۱۴-۱۲۶.

زینی وند، محسن (۱۳۹۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه حریم تپه حسین‌آباد ماهدشت. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده). 

زینی وند، محسن (۱۳۹۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه لشکرآباد (شهرستان ساوجبلاغ). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

سراقی، سیاوش (۱۳۹۹). گزارش تعیین عرصه و پیشنهاد حریم موشه لان تپه (اسماعیل‌آباد). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده). 

سراقی، نعمت اله (۱۳۹۷). تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه باستانی آق‌تپه استان البرز شهرستان کرج. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

صادقی، سارا، قلعه‌نویی، محمود، مختار زاده، صفورا (۱۳۹۲). بررسی تأثیر طرح­های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان. فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات شهری، ۵.

طاهری، مهناز (۱۳۹۴). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم زال تپه. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده). 

قصیدیان، الهام (۱۳۹۹). فصل اول گمانه‌زنی و کاوش در پناهگاه صخره‌ای سرهه یک. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

قصیدیان، الهام (۱۴۰۱). فصل دوم کاوش و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم پناهگاه صخره‌ای اسکولدر ( سرهه). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۷). گزارش مقدماتی حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۸). گزارش دومین فصل حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی. تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۹). حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی (گزارش مقدماتی). تهران: آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰).  نخستین و دومین فصل حفریات باستان­شناسی در محوطه باستانی ازبکی. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.

مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). چهارمین فصل حفریات در محوطه ازبکی. آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). حفاری در محوطه ازبکی (شهرستان ساوجبلاغ). آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی (منتشر نشده).

مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). نخستین و دومین فصل حفریات باستان­شناسی در محوطه باستانی ازبکی. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.

مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۲). گزارش سومین فصل حفریات باستان­شناسی در محوطه باستانی ازبکی. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.

معجزاتی، فریبا (۱۳۸۹). طبقه‌بندی و گونه‌شناسی مجموعه ظروف سفالین اسماعیل‌آباد (موشه‌­لان‌­تپه) ساوجبلاغ در موزه ملی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۷۴). گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران: از دوران نوسنگی تا آغاز شهرنشینی. مجلة باستان‌شناسی و تاریخ، ۹(۲)، ۲-۱۸.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۱). زیگورات سیلک، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. معاونت پژوهشی. پژوهشکده باستان‌شناسی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۲). نقره‌­کاران سیلک. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. معاونت پژوهشی. پژوهشکده باستان‌شناسی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۳). سفالگران سیلک. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۴). صیادان سیلک. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۵). سیلک کهن‌ترین روستای محصور ایران. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.

ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۹۱). روستائیان سیلک (مجموعه مقاله‌های طرح بازنگری سیلک). پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی.

نگهبان، عزت‌الله (۱۳۵۶). حفاری دشت قزوین (فصل‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۰). مارلیک، ۲.

ولی‌پور، حمیدرضا (۱۳۹۰). نگاهی دیگر به باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت تهران در پهنه فلات مرکزی ایران. پیام باستان­‌شناس، ۸(۱۵)، ۳۱-۵۶.

Fazeli Nashli, H. (2001). An Investigation of Craft Specialisation and Cultural Complexity of the Central Plateau of Iran. PhD thesis. University of Bradford.

Ghirshman, R. (1938). Fouilles de Sialk. Volume I. Paris: Geuthner.

Ghirshman, R. (1939). Fouilles de Sialk. Volume II. Paris: Geuthner.

Schmidt, E. F. (1397). Excavations at Tepe Hissar. Damghan (Philadelphia. PA: University of Pennsylvania Press. 1937).

Schmidt, E. F. (1935). The Persian Expedition. Bulletin of the Museum of Fine Arts 33. Boston.

Schmidt, E. F. (1936). The Excavation on the Citadel Hill. University Museum Bulletin.

Talai, H. (1983). Late Bronze Age and Iron Age 1 Architecture in Sagzabad-Qazvin Plainp- the Centeral Platean of Iran. Iraniqa Antiqva 18.

Talai, H. (1983). Stratigraphcal Sequens and Architectural Remains at Ismailabad the Central Plateau of Iran. Archaologishe Mittellungen Aus Iran Erganzugs. Band16. Berlin.

Pollard, M., Fazeli Nashli, H., Davoudi, H., Sarlak, S., Helwing, B., & Saeeidi Anaraki, F. (2013). A new radiocarbon chronology for the North Central Plateau of Iran from the Late Neolithic to the Iron Age. AMIT. Band 45.

Vanden Berghe, L. (1959). Archéologie de l’Iran ancient. E.J. Brill: Leiden.

Whitehand, J. W. R. )1992(. The Making of the Landscape. Oxford: Basil Blackwell.