خوانش رمزگان های دفتر «دستور زبان عشق» از قیصر امین پور بر اساس نظریۀ رمزگان های پنج گانۀ بارت

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 144-168   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1928421.2240

نویسندگان

ندیم اصغری قاجاری¹؛ حسنعلی عباسپور اسفدن^{* 2}؛ محمدعلی خالدیان²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

چکیده

نشانه ­شناسی تأثیر برجسته­ ای در تحلیل ابعاد پرداخته ­نشدۀ متون ادبی دارد. در نظام نشانه ­ها، رمزگان­ ها اهمیت ویژه ­ای دارند. در این زمینه، آراء رولان بارت از اعتبار بیشتری برخوردار است. او رمزگان­ ها را به پنج نوع کنشی (Action Narrative)، هرمنوتیکی (Hermeneutic)، نمادین (Symbolic)، معنابُنی (Semantic) و فرهنگی (Referential) تقسیم می­ کند. به این واسطه، امکان ارائۀ تحلیلی متقن از لایه­ های زیرین و ثانویۀ متن فراهم می ­شود. در مقالۀ پیش­ رو، با استناد به منابع کتابخانه­ ای و روش توصیفی- تحلیلی و نیز، با کاربست نظریۀ رمزگان بارت، غزل­ های قیصر امین­ پور در مجموعۀ «دستور زبان عشق» بررسی و تحلیل شده­ است تا نشان داده شود که روایت چه اندازه در بازتولید معانی مختلف تأثیر مستقیم دارد. نتایح تحقیق نشان می­ دهد که بازتاب رمزگان­ فرهنگی در این غزل­ ها حاکی از نمود گستردۀ گفتمان ایدئولوژیک، دینی، عارفانه، ادبی و عاشقانه برای پیشبرد روایت­ ها است. رمزگان هرمنوتیکی برای سهیم کردن مخاطب در کشف ابعاد مبهم روایت به کار گرفته شده است. قیصر با موضوعیت ­بخشی در ابتدای غزل­ ها، ضمن ایجاد تعلیقی در ارائۀ پاسخ­ ها، در نهایت به افشاگری می­پردازد و بر گسترۀ شناخت گروه هدف می­افزاید.    تقابل­های دوگانی در رمزگان نمادین، زمینه­ای مطلوب برای عینیت­ بخشی به درونی­ های راوی بوده و ذهنیات او را محسوس جلوه داده است. بخشی از کیفیت رمزگان معنابنی در غزل­ های قیصر نشان می­ دهد که او با استفاده از واژه­ ها و عبارات دینی و عاطفی، نظام دلالتی مورد نظر خود را شرح داده است. همچنین، رمزگان کنشی در باورپذیری و تبیین انتزاعیات و احوالات نامحسوس راوی تأثیر مطلوبی داشته است.

کلیدواژه‌ها

قیصر امین پور؛ دستور زبان عشق؛ غزل؛ رولان بارت؛ روایت؛ رمزگان

مراجع

کتاب‌ها

آلن، گراهام (1385) رولان بارت، ترجمۀ پیام یزدان‌جو، تهران: مرکز.

احمدی، بابک (1390) از نشانه‌های تصویری تا متن، تهران: مرکز.

اسکولز، رابرت (1379) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگه.

امین‌پور، قیصر (1386) دستور زبان عشق، تهران: مروارید.

بارت، رولان (1378) درجۀ صفر نوشتار، ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان، تهران: هرمس.

بارت، رولان (1384) بارت و سینما، ترجمۀ مازیار اسلامی، تهران: گام نو.

پین، مایکل (1392) بارت و فوکو و آلتوسر، ترجمۀ پیام یزدان‌جو، تهران: مرکز.

تولان، مایکل (1386) روایت‌شناسی؛ درآمدی زبان‌شناختی- انتقادی، ترجمۀ فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.

چندلر، دانیل (1387) مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

سارتر، ژان پل (1352) ادبیات چیست؟، ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران: زمان.

سجودی، فرزان (1387) نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: علم.

سلدن، رامان و ویدوسون، پتر (1384) راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.

صافی پیرلوجه، حسین (1395) درآمدی بر تحلیل گفتمان انتقادی (گفتمان روایی)، تهران: نی.

کالر، جاناتان (1388) در جستجوی نشانه‌ها، ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: علم.

مارتین، والاس (1386) نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.

مکاریک، ایرناریما (1384) دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

مقالات

بارت، رولان. (1373). از اثر تا متن. ترجمۀ مراد فرهادپور. ارغنون، 1(4)، 66-57.

فرهنگی، سهیلا، یوسف‌پور، محمدکاظم. (1389). نشانه‌شناسی شعر «الفبای درد» سروده قیصر امین‌پور. کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، 11(21)، 143-166. doi: 10.29252/kavosh. 2011.2521.

کریمی، فرزاد. (1392). نقش رمزگان نمادها در ساخت تصویری شعر نو ایران. هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، 1467-1454.

کیانی، رضا و سلیمی، علی. (1396). رمزگان رنگ و چرخش معنایی آن در ادبیات معاصر با نگاهی تطبیقی به شعر ایران و عراق. تاریخ ادبیات، 10(81)، 142-113.

معبودی، فرحناز، عقدایی، تورج. (1392). جامعه‌شناسى ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها در اشعار قیصر امین‌پور. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 5(15)، 215-238.

منابع لاتین

Barthes, Roland (1964) Elements of Semiology,Trans. A. Lavers & C. Smith, Paris: Editions du Seuil.

Barthes, Roland (1970) s/z, Trans. Richard Howard & Richard Miller, NewYork: Hill and Wang.

Barthes, Roland (1986) The Rustle of Language, Trans. R. Howard, California: University of California Press.

Barthes, Roland (2007) Criticism and Truth, Trans. Katrine Pilcher Keuneman, London and NewYork: Continuum.

Bowman, Peter James (2000) Theodor Fontane’s Cécille: An Allegory of Reading. German Life and Letters, 1(53), 14-29.

Fludernik, Monika (2006) An Introduction to Narratology, UK: Routledge.

Trifonas, Peter Pericles (2001) Barthes and the Empire of Signs, Series Editor R. Appignanesi, UK and USA: Icon Books and Totem Books.