سخن‌شناسی فرهنگ‌ بنیاد سعدی در نقد نگرش او به فرهنگ ایران باستان

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 504-530   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1952557.2435

نویسندگان

لیلا میری¹؛ اصغر دادبه^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

چکیده

سعدی و اندیشه‌های او همواره مورد توجه منتقدان بوده است. یکی از جنبه‌های نقد که می‌تواند مخاطب را با اندیشه‌ها و سرچشمه‌های تفکر سعدی آشنا کند نقد فرهنگ بنیاد است. سخن‌شناسی فرهنگ بنیاد بر مؤلفه‌های فرهنگی به کار رفته در متن با توجه به تاریخ پدید آمدن اثر توجه می‌کند. در آثار سعدی سه آبشخور فکری می‌توان یافت که هر سه قدرتمند و مؤثر هستند. یکی سرچشمه‌های ایران باستان و توجه سعدی به فرهنگ ایران پیش از اسلام است، دوم جریان حکمت اسلامی است که سعدی را تحت تأثیر متکلمان و حکیمان بزرگ جهان اسلام نظیر امام محمد غزالی قرار داده و سومین آبشخور اندیشه او را می‌توان جریان عرفان ایرانی دانست که در کار تلطیف فضای زهدی و ایجاد جوّ شاعرانه در برخورد با مقولات اعتقادی است. سعدی در برخورداری از اندیشه‌های ایران پیش از اسلام بسیار تحت تأثیر فردوسی بوده است. در این تحقیق نشان داده‌ایم که سعدی چگونه نشانه‌های ایران باستان را در آثار خود به کار گرفته و در زمانه‌ای که از نظر تاریخی توجه به آیین‌ها و شخصیت‌های ایران باستان نوعی کفر به شمار می‌آمده چگونه توانسته گفتمان جدیدی در ستایش از داد و خرد و شکوه ایران پیش از اسلام بیافریند. این پژوهش با اتکا به اصول نقد فرهنگی در پی آن است که بداند چرا در بین شاعران و هنرمندان قبل از قرن هفتم توجه سعدی بیش از همه به فردوسی بوده است.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ فرهنگ ایران باستان؛ فردوسی؛ نقد فرهنگی؛ سخن‌شناسی ‌فرهنگ ‌بنیاد

مراجع

کتاب‌ها

البنداری اصفهانی، فتح بن علی (1380) شاهنامه فردوسی، تحریر عربی، به کوشش عبدالمحمد آیتی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

پاینده، حسین (1382) گفتمان نقد، مقالاتی در نقد ادبی، تهران: نشر روزنگار.

پاینده، حسین (1397) نظریه و نقد ادبی، درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای، جلد2، تهران: سمت.

جوزجانی، منهاج السراج ابو عمر عثمان (1363) طبقات ناصرى، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.

حسن لی، کاووس (1380) فرهنگ سعدی پژوهی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی با همکاری مرکز سعدی‌شناسی.

خالقی مطلق، جلال (1372) گل رنج‌های کهن؛ برگزیدۀ مقالات دربارۀ شاهنامه فردوسی، تهران: مرکز.

دشتی، علی (1380) قلمرو سعدی، زیر نظر مهدی ماحوزی، تهران: اساطیر .

رضایی کیشه‌خاله، محرم (1391) سیمرغ، دانشنامه زبان و ادب فارسی، جلد 4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

سعدی شیرازی (1365) کلیات سعدی، به کوشش محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس (1371) فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوس با همکاری انتشارات مجید.

صفوی، کورش (1397) آشنایی با نشانه‌شناسی ادبیات، تهران: علمی.

طهماسبی، فرهاد (1395) جامعه‌شناسی غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

فرغانی، سیف‌الدین محمد (1364) دیوان سیف‌الدین محمد فرغانی، با تصحیح و مقدمه ذبیح‌الله صفا، تهران: فردوس.

نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1363) تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، کابل: انتشارات وزارت اطلاعات و کولتور جمهوری افغانستان.

یاحقی، محمدجعفر (1386) فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.

مقالات

دست‌غیب، عبدالعلی. (1346). تحلیلی از اندیشه و هنر سعدی شیراز. نگین، (25)، 54-52.

رجایی بخارایی، علی‌محمد. (1337). سیر سعدی در آثار گذشتگان. زبان و ادب فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، (48)، 438-434.

رستگار فسایی، منصور. (1386). سعدی و اساطیر ایرانی. سعدی‌شناسی، (10)، 72-45.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1389). تلقی قدما از وطن. بخارا، (75)، 45-15.

موحد، محمدعلی. (1390). صیت سخن سعدی. بخارا، (81)، 28-25.

یزدان‌پرست، حمید. (1395). سعدی و یاد ایران باستان. اطلاعات سیاسی اقتصادی، (304)، 115-94.

منابع لاتین

Greenblatt, Stephen (2005) The Greenblatt Reader. Ed. Michael Payne. Malden: Blackwell Publishing.

Straub, D., Loch, K., Evaristo, R., Karahanna, E., Srite, M. (2002). Toward a Theory-Based Measurement of Culture. Global Information Management (JGIM), 13-24.