تحلیل زبانی اشعار اکبر اکسیر

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 169-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1930143.2261

نویسندگان

مالک قاسمی¹؛ خدابخش اسداللهی^{* 2}؛ رامین محرمی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

اکبر اکسیر مبدع جریان شعر فرانو است، جریانی نشأت گرفته از شعر سپید شاملویی که در ادامۀ جریان­ های شعر معاصر و در بطن آن با رویکردی جدید تکوین یافته است. این جریان شعری با تأثیرپذیری از شعر دهۀ هفتاد و پس از تحولات گوناگون، با درون‌مایه و محتوای طنزگونه از سال 1382 به عرصۀ ادبیات فارسی معرفی شد. کاربرد کلمات گزینش شده، مثل­ ها و اصطلاحات عامیانه، استفاده از عناصر ادبیات اقلیمی، ریتم و بازی با کلمات، عنصر غافلگیری و طنز شاخص آن با مفاهیم جدید، از مولفه ­هایی است که اکسیر در تکامل شعر خود به آن­ ها نظر داشته و این مولفه ­ها در آثار او، به عنوان چهارچوب­ های این جریان شعری مطرح شده است. در این مقاله درصدد تحلیل زبان ادبی در اشعار اکبر اکسیر هستیم. زبان در سبک شعری اکسیر جایگاه خاصی دارد و بستر اصلی و کاربردی در مطالعۀ آنست. این که جایگاه زبان و سبک ادبی در فرم شعر چگونه است؟ آیا زبان در فرم اثر می­ گذارد؟ و تعامل زبان با دیگر عناصر فرمیک یعنی صور خیال و موسیقی شعر چگونه است؟ از پرسش­ هایی است که در این پژوهش به آن پرداخته­ ایم و نتیجه حاصله مشخص می­ کند که زبان در شعر اکسیر هم به ساختار شعر اهمیت می­ دهد و هم به محتوا، آن­جا که بار طنز بیشتر است، فرم بر محتوا می­ چربد و آن­جا که هدف انتقال معناست، این محتواست که فرم و زبان را تحت الشعاع خود قرار می­ دهد. روش پژوهش، کتابخانه ­ایی و مطالعۀ مستقیم و جامعۀ آماری ما، اشعار اکبر اکسیر است.

کلیدواژه‌ها

اکبر اکسیر؛ فرم؛ شعر؛ زبان خودکار؛ زبان ادبی

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1386) ساختار و تاویل متن، تهران: نشر مرکز.

اکبری، رضا (1384) ایمان‌گروی (نظریات کی‌یرکگور، ویتگنشتاین و پلانتینگا)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

اکسیر، اکبر (1393) مالاریـا، تهران: مروارید.

اکسیر، اکبر (1394) ملخ‌های حاصلخیـز، تهران: مروارید.

اکسیر، اکبر (1395) ما کو تا اونا شیم، تهران: مروارید.

اکسیر، اکبر (1396) بفرمایید بنشینید صندلی عزیز، تهران: انتشارات مروارید.

براهنی، رضا (1371) طلا در مس، تهران: نویسنده.

براهنی، رضا (1391) خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم، تهران: مرکز.

بهمنیار، احمد (1381) داستان‌نامه بهمنیاری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پاشایی، عسکری (1379) از زخم قلب، خوانش شعر و گزینة شعرها (احمد شاملو)، تهران: چشمه.

تودوروف، تزوتان (1377) منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریمی، تهران: مرکز.

حق‌شناس، علی محمّد (1382) زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنّت و مدرنیته، تهران: آگه.

دهخدا، علی اکبر (1334) لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمّد رضا (1366) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368) موسیقی شعر، تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس (1370) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1378) بیان و معانی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1381) نقد ادبی، تهران: فردوس.

صفوی، کورش (1383) از زبان‌شناسی به ادبیّات، جلد 1، تهران: نشر چشمه.

غلامرضایی، محمد (1381) سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی.

موکاروفسکی، یان (1373) زبان معیار و زبان شـعر، ترجمـة احمـد اخـوت، محمـود نیکبخت، کتاب شعر، اصفهان: مشعل.

میرصادقی، میمنت (1374) واژه‌نامة هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

وحیدیان کامیار، تقی (1379) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: دوستان.

مقالات

اکسیر، اکبر. (1385). فرانو رود وحشی شعر امروز. اشراق، (3).

بسمل، محبوبه. (1391). هنجار گریزی واژگانی در اشعار منوچهر آتشی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 4(14)، 211-227.

جبری، سوسن، باقری فارسانی، حمید. (1394). طبقه‌بندی ساختاری گونه‌های شعر کوتاه معاصر. ادب پژوهی، 9(34)، 9-31. 20.1001.1.17358027.1394.9.34.1.0: dot

ذوالفقاری، حسن. (1386). بررسی ساختار ارسال مثل (بحثی در ارسال مثل و تفاوت آن با برخی گونه‌ها و ساختارهای مشابه آن). پژوهش‌های ادبی، ۴ (۱۵)، ۶۲-۳۱. Dor:20.1001.1.1 .7352932.1386.4.15.3.2

شفیقی، احسان. (1384). فرانو، گردنة حیرانی شعر امروز. بلم، (6 و 7).

صفایی، علی، پاسخی، باهره. (1395). بررسی مؤلفه های طنز در شعر فرانو با تأکید بر اشعار اکبر اکسیر. زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)، 69(234)، 95-117. 20.1001.1.22517979.1395.69.234.6.9: dor

محسنی، مرتضی، صراحتی جویباری، مهدی. (1389). بررسی انواع هنجارگزیزی آوایی و واژگانی در شعر ناصرخسرو. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 3(8)، 1-24.

مرتضایی، جواد. (1389). از نشانه شناسی، هنجار گریزی و تصویر خیال تا زبان شعر؛ نقد آرا و دیدگاه ها. متن‌شناسی ادب فارسی، 2(4)، 33-42.

پایان‌نامه‌ها

پیدا، نورالدین (1389) بررسی جریان‌های شعری دو دهة اخیر با تکیه بر فرانو، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی.

غلامی اشتیوانی، یدالله (1392) انواع شعر کوتاه فارسی بر اساس شکل و محتوا، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند.

منابع لاتین

Barton/Hudson (1997) A Contemporary Guide to Literary Terms, Houghton Miffilin company: Boston, New York.